صندوق در صندوق چیست و چه انواعی دارد؟
صندوق‌های سرمایه‌گذاری از ابزارهای مهم بازارهای مالی به شمار می‌روند که امکان سرمایه‌گذاری غیرمستقیم را برای افراد فراهم می‌کنند. این صندوق‌ها منابع مالی سرمایه‌گذاران را جمع‌آوری کرده و در انواع مختلفی از دارایی‌ها از جمله سهام، اوراق قرضه و سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند. مدیریت این صندوق‌ها بر عهده مدیران حرفه‌ای است که با اجرای استراتژی‌های متنوع به حداکثر رساندن بازدهی و کاهش ریسک می‌پردازند. در این مقاله نوعی از صندوق سرمایه‌گذاری که ساختاری کاملا متفاوت دارد یعنی «صندوق در صندوق (Fund of Funds)» مورد بررسی قرار می‌گیرد. این صندوق‌ها در سایر صندوق‌ها سرمایه‌گذاری می‌کنند و به معامله‌گران این امکان را می‌دهند که با تنوع بیشتر و ریسک کمتر به بازدهی مطلوب برسند.
مقاله پیشنهادی: «آشنایی با صندوق سرمایه‌گذاری»
تعریف صندوق در صندوق یا صندوق تلفیقی
صندوق در صندوق، که به آن فراصندوق یا Fund of Funds (FOF) نیز گفته می‌شود، نوعی صندوق سرمایه‌گذاری است که سرمایه افراد را در واحدهای صندوق‌های مختلف سرمایه‌گذاری می‌کند. بدین منظور افراد با استفاده از استراتژی‌های متنوع، پرتفویی متشکل از صندوق‌های مختلف دارند که در آن انواع دارایی‌ها ترکیب شده است. چرا که سرمایه‌گذار با خرید واحدهای یک فراصندوق ، به‌طور غیرمستقیم در چندین صندوق دیگر سرمایه‌گذاری کرده و از تنوع بیشتری در استراتژی‌های سرمایه‌گذاری بهره‌مند می‌شود.
فراصندوقها می‌توانند به دو صورت (ETF) که مشابه خرید و فروش سهام است، یا به صورت صدور و ابطال فعالیت کنند. پیش از سرمایه‌گذاری، باید به حداقل مبلغ سرمایه‌گذاری توجه شود که معمولا ۵۰۰ هزار تومان است. همچنین، کارمزد فراصندوقها ۰.۱۲۶۸ درصد و دامنه نوسان آن‌ها ۱۰ درصد است. اصلی‌ترین ایده پشت ساختار این نوع صندوق‌ها این است که سرمایه‌گذار از تحلیل‌های دو سطحی بهره‌مند شود. نخست، از تحلیل صندوق‌های مختلف برای انتخاب بهترین دارایی برای سرمایه‌گذاری استفاده کرده و سپس با انتخاب فراصندوقها، از صندوق‌هایی با بازدهی بالا استفاده می‌کند.
لازم به ذکر است فراصندوق مانند تمامی صندوق‌های سرمایه‌گذاری دارای ارکانی است که برای آشنایی بیشتر با این ارکان مطالعه‌ی مقاله‌‌ی «ارکان صندوق سرمایه‌گذاری چیست؟» پیشنهاد می‌شود. به صورت کلی ارکان صندوق‌ها شامل موارد زیر هستند:
- مجمع صندوق
- مدیر صندوق
- متولی
- بازارگردان
- حسابرس
انواع صندوق در صندوق چیست؟
فراصندوقها بر اساس نوع سرمایه‌گذاری به انواعی دسته‌بندی می‌شوند که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.
1. صندوق در صندوق بر اساس نوع دارایی
نوعی از تقسیم‌بندی فراصندوقها بر اساس دارایی آنان است که شامل موارد زیر می‌شوند:
صندوق در صندوق سهامی (Equity Fund of Funds): این صندوق‌ها بیشتر در صندوق‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که عمده دارایی آن‌ها سهام شرکت‌های بورسی است.
صندوق در صندوق درآمد ثابت (Fixed Income Fund of Funds): این صندوق‌ها در صندوق‌هایی با دارایی‌های ثابت مانند اوراق قرضه و سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند. Fixed Income Fund of Funds معمولا ریسک کمتری دارند.
صندوق در صندوق مختلط (Balanced Fund of Funds): این نوع صندوق‌ها ترکیبی از صندوق‌های سهامی و درآمد ثابت هستند و هدف آن‌ها ایجاد تعادل میان ریسک و بازدهی است. سرمایه‌گذاران با این صندوق‌ها می‌توانند از مزایای هر دو نوع صندوق بهره‌مند شوند و ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش دهند.
صندوق در صندوق کالایی (Commodity Funds of Funds): این نوع صندوق‌ها در صندوق‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که به کالاهایی مانند نفت، طلا، فلزات گرانبها و سایر کالاهای فیزیکی مرتبط هستند. هدف Commodity Funds of Funds کسب سود از تغییرات قیمت کالاها است. برای مثال صندوق در صندوق طلا، نقره و مس جزو صندوق در صندوق کالایی هستند.
صندوق در صندوق املاک و مستغلات (Real Estate Funds of Funds): این نوع صندوق‌ها در صندوق‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که به خرید و مدیریت املاک و مستغلات اختصاص دارند. هدف این صندوق‌ها کسب سود از افزایش ارزش املاک و درآمد اجاره است. همچنین سرمایه‌گذاران از ریسک‌ها و پیچیدگی‌های مدیریت مستقیم املاک رها می‌شوند.
2. صندوق در صندوق بر اساس نوع صندوق‌های هدف
فراصندوقها بر اساس نوع صندوقی که واحدهای آن را خریداری می کنند نیز تقسیم‌بندی می‌شوند که شامل موارد زیر هستند:
صندوق صندوق‌های سرمایه‌گذاری قابل معامله (Fund of ETF): این نوع صندوق‌ها در صندوق‌های قابل معامله در بورس (ETF) سرمایه‌گذاری می‌کنند.
صندوق صندوق‌های سرمایه‌گذاری پوشش ریسک (Fund of Hedge Funds): این نوع صندوق‌ها در صندوق‌های پوشش ریسک سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف صندوق‌های پوشش ریسک ارائه بازدهی مثبت در هر شرایط بازار از طریق استفاده از ابزارهای مختلف مالی مانند فروش استقراضی، اهرم مالی و معاملات مشتقه است.
صندوق صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک (Fund of Mutual Funds): این نوع صندوق‌ها در مجموعه‌ای از صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف آن‌ها متنوع کردن دارایی سرمایه‌گذاران از طریق سرمایه‌گذاری در چندین صندوق مختلف با استراتژی و ترکیب دارایی متفاوت است.
صندوق صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی (Private Equity Funds of Funds): این نوع صندوق‌ها در صندوق‌های سرمایه‌گذاری خصوصی که به تاسیس و توسعه شرکت‌ها در مراحل ابتدایی یا نیازمند بازسازی می‌پردازند، سرمایه‌گذاری می‌کنند. هدف آن‌ها کسب سود از طریق افزایش ارزش این شرکت‌ها در بلندمدت است.
صندوق صندوق‌های سرمایه‌گذاری صدور و ابطال (Open-End Fund of Funds): این نوع صندوق‌ها در صندوق‌هایی سرمایه‌گذاری می‌کنند که به روش صدور و ابطال فعالیت می‌کنند. برخلاف ETFها که در بورس قابل معامله هستند، این صندوق‌ها واحدهای خود را از طریق صدور و ابطال در سایت صندوق به فروش می‌رسانند.
همچنین فراصندوقها بر اساس سطح ریسک به دو دسته‌ی کم‌ریسک و پر‌ریسک و بر اساس استراتژی سرمایه‌گذاری نیز به دو دسته‌ی فعال و غیرفعال دسته‌بندی می‌شوند. به این صورت که صندوق‌های فعال به صورت دائم توسط مدیران حرفه‌ای مدیریت می‌شوند و ترکیب دارایی آن‌ها تغییر می‌کند.
ترکیب دارایی فراصندوقها
اساسنامه و امیدنامه هر صندوق ترکیب دارایی‌های آن را مشخص می‌کنند. این اسناد حداکثر و حد نصاب ترکیب دارایی‌های مختلف را تعیین کرده است. بنابراین برای آگاهی از ترکیب دارایی هر صندوق می‌توان امیدنامه آن را مطالعه کرد. به‌طور کلی، صندوق‌ها حداقل ۸۵ درصد از دارایی خود را در واحدهای سرمایه‌گذاری، حداکثر ۵۰ درصد را در صندوق‌های اوراق بهادار با درآمد ثابت و حداکثر ۱۵ درصد را در سپرده‌های بانکی سرمایه‌گذاری می‌کنند. همچنین، سرمایه‌گذاری در واحدهای منتشره از طرف یک صندوق سرمایه‌پذیر حداکثر ۲۵ درصد و در واحدهای منتشره از طرف صندوق‌های دارای مدیریت واحد با صندوق سرمایه‌گذار حداکثر ۵۰ درصد از کل دارایی صندوق را شامل می‌شود. در ادامه، ترکیب دارایی یکی از فراصندوق فعال در بورس ایران قابل مشاهده است.
لیست صندوق در صندوق‌ها در بورس ایران
فراصندوق برای نخستین‌بار در ایران در سال ۱۳۹۷ ایجاد شد و سازمان بورس و اوراق بهادار در همان سال ساختار آن را تعیین کرد. نخستین صندوق در صندوق با نام «ثروت ستارگان» در سال ۱۳۹۸ تاسیس و پذیره‌نویسی آن در آبان همان سال انجام شد. تاکنون پنج فراصندوق در بورس ایران پذیرفته شده‌اند که سه مورد از آن‌ها قابل معامله و دو مورد دیگر از نوع صدور و ابطال هستند. در صورت قابل معامله بودن صندوق (ETF)، امکان جست‌وجوی نماد آن در کارگزاری‌های فعال و خریدوفروش آن وجود دارد. در غیر این صورت، سرمایه‌گذاری از طریق سایت صندوق انجام می‌شود.
فراصندوق‌های فعال در بورس ایران از بالاترین تا کمترین بازده یکساله در جدول زیر مرتب شده‌اند. آخرین به‌روز‌رسانی این آمار در تاریخ 1403/12/17 توسط سایت فیپیران (fipiran) بوده است. لازم به ذکر است تمامی این صندوق‌ها تقسیم سود ندارند.
| نام صندوق | نوع صندوق | بازده سه ماهه | بازده شش ماهه | بازده یکساله |
|---|---|---|---|---|
| تمشک نماد رشد | ETF | 35.61% | 57.77% | 59.3% |
| نماد آشنا ایرانیان | صدور و ابطال | 26.55% | 52.29% | 46.62% |
| صنم | ETF | 14.1% | 38.51% | 20.26% |
| ثروت ستارگان | صدور و ابطال | 6.73% | 11.06% | 15.48% |
| خوشه گندم نو ویرا | ETF | 18.63% | 37.02% | —- |
مزایا و معایب فراصندوق
مزایای فراصندوق (FOF) شامل موارد زیر می‌شوند:
- تنوع در سرمایه‌گذاری
- افزایش احتمالرسیدن سرمایه‌گذار به اهداف خود
- مدیریت حرفه‌ای
- کاهش ریسک
- صرفه‌جویی در زمان
سرمایه‌گذاری در (FOF) مانند سایر سرمایه‌گذاری‌ها، با ریسک‌هایی همراه است که باید قبل از تصمیم‌گیری به آن‌ها توجه کرد. برخی از ریسک‌های مهم این نوع سرمایه‌گذاری شامل موارد زیر هستند:
- عدم کنترل بر سرمایه‌گذاری، چرا که سرمایه‌گذار نقشی در انتخاب صندوق‌ها ندارد.
- ریسک ناشی از سطح سواد مدیران صندوق
- نقدشوندگی پایین
فراصندوق مناسب چه کسانی است؟
فراصندوق گزینه مناسبی برای افرادی است که ریسک‌گریز بوده و تمایل دارند تنوع بیشتری در سرمایه‌گذاری خود ایجاد کنند. این صندوق‌ها با ارائه فرصت سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازارهای مختلف، امکان دستیابی به بازدهی مناسب را با مدیریت حرفه‌ای و پذیرش مقداری ریسک فراهم می‌کنند. افرادی که تمایل دارند از ریسک‌های بالا دوری کنند و به‌ویژه به سرمایه‌گذاری در ابزارهای با درآمد ثابت علاقه ندارند، می‌توانند با سرمایه‌گذاری در فراصندوقها به سود مطلوبی دست یابند. برای کسب بازدهی مناسب، بهتر است سرمایه‌گذاری در صندوق‌های در صندوق در بازه‌های میان‌مدت یا بلندمدت انجام شود تا از نوسانات کوتاه‌مدت بازار مصون بمانند.
در نهایت، صندوق‌های در صندوق با بهره‌گیری از ترکیب دارایی‌های مختلف و استراتژی‌های متنوع، ابزاری مناسب برای افرادی بوده که به دنبال تنوع و مدیریت حرفه‌ای دارایی‌ها با ریسک متوسط هستند.
