حجم مبنا چیست و چه کاربردی دارد؟

تعیین قیمت سهام شرکت‌ها تحت تاثیر عوامل متعددی قرار دارد که یکی از این عوامل مهم، حجم مبنا است. این پارامتر به عنوان یکی از ابزارهای تنظیم‌کننده بازار، نقش کلیدی در کنترل نوسانات قیمت سهام و جلوگیری از تاثیر نوسانات غیرمعقول معاملات با حجم کم بر قیمت‌ها دارد. این مکانیزم با هدف حفظ ثبات و شفافیت در بورس تهران به کار گرفته می‌شود و از تغییرات قیمتی غیرواقعی و ناپایدار جلوگیری می‌کند. در این مقاله به بررسی مفهوم حجم مبنا، نحوه محاسبه آن و تاثیرات آن بر بازار سهام پرداخته شده است.

حجم مبنا در بورس اوراق بهادار تهران چیست؟

به حداقل تعداد سهامی که باید در یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا قیمت پایانی آن سهم بتواند نوسان منفی یا مثبت کامل داشته باشد، حجم مبنا گفته می‌شود. حجم مبنا در بورس به زبان ساده یکی از مفاهیمی است که برای کنترل نوسانات غیرمعقول قیمت سهام و کاهش تاثیر معاملات با حجم پایین بر قیمت‌ها به کار می‌رود. این نکته را نیز باید در نظر گرفت که دلیل به‌کارگیری آن در بورس تهران، پایین بودن عمق معاملات بازار است. در واقع، حجم مبنا به عنوان یک عامل محدودکننده نوسانات معاملات به کار گرفته می‌‌شود. حجم مبنا به زبان ساده به حداقل تعداد سهامی که باید در یک روز معاملاتی خرید و فروش شود تا تغییرات قیمت آن روز ثبت شود، اشاره دارد. بر این اساس، اگر حجم معاملات یک سهم در یک روز کمتر از این مولفه باشد، تغییرات قیمت آن سهم در آن روز به طور کامل در قیمت پایانی سهم تاثیرگذار نخواهد بود. به این معنا که قیمت پایانی سهام به حجم مبنا مرتبط است و اگر تکمیل نشود، بر قیمت پایانی تاثیر می‌گذارد.

در پاسخ به حجم مبنا سهم چیست، می‌توان دریافت که حجم مبنا و قیمت پایانی با یکدیگر در ارتباط هستند. به این صورت که هر میزان تعداد سهام معامله‌ شده کمتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی نیز به همان نسبت تغییر کمتری خواهد داشت. قیمت پایانی سهم بر اساس میانگین وزنی قیمت‌های معامله شده در طول روز و با در نظر گرفتن حجم معاملات محاسبه می‌شود. اگر حجم معاملات یک سهم کمتر از حجم مبنا باشد، تغییرات قیمت آن سهم به نسبت حجم معاملات واقعی تاثیرگذار خواهد بود.

برای مثال، اگر حجم معاملات یک سهم نصف حجم مبنا باشد، تنها نیمی از تغییر قیمت محاسبه شده در قیمت پایانی لحاظ خواهد شد. از این رو با در نظر گرفتن قیمت پایانی می‌توان گفت حجم مبنا و حجم معاملات نیز با یکدیگر ارتباط دارند. به طوری که اگر حجم معاملات بیشتر از حجم مبنا باشد، قیمت پایانی سهم معادل میانگین وزنی قیمت در همان روز خواهد بود. در مقابل، اگر حجم معاملات کمتر از حجم مبنا باشد، به همان نسبت قیمت پایانی رشد خواهد کرد. بر همین اساس به تعریف برخی عبارات پرداخته شده است.

آخرین معامله: منظور از آخرین معامله در سایت tsetmc، قیمت آخرین معامله‌ای است که سهم مورد نظر در آن روز (یا آخرین روز معاملاتی) با آن معامله شده است. به‌عنوان مثال اگر قیمت آخرین معامله سهام یک شرکت در بازار 7,500 ریال باشد، یعنی آخرین معامله این سهم در قیمت 7,500 ريال انجام شده است.

قیمت پایانی: در سایت tsetmc پس از آخرین معامله، قیمت پایانی ذکر می‌شود. منظور از قیمت پایانی،‌ میانگین وزنی قیمت معاملات سهام مورد نظر است. در واقع هر سهم در طول روز در قیمت‌های مختلفی معامله می‌شود و در انتهای معاملات روز، میانگین وزنی این قیمت‌ها به عنوان قیمت پایانی در تابلوی معاملات درج می‌شود.

حجم معاملات: از دیگر مواردی که در تابلوی معاملات به آن اشاره می‌شود، حجم معاملات سهم مورد نظر است. حجم معاملات، تعداد سهام معامله شده نماد مورد نظر در روز جاری یا آخرین روز معاملاتی را نمایش می‌دهد.

حجم مبنا: تعداد سهامی است که در یک روز باید معامله شود تا قیمت پایانی دقیقا برابر میانگین وزنی معاملات روز باشد. هرچه تعداد سهام معامله شده در روز کمتر از حجم مبنای سهم باشد، تغییرات قیمت پایانی نیز به همان میزان کمتر خواهد بود.

مقاله پیشنهادی: سرمایه گذاری در بورس

هدف و کاربرد حجم مبنا در بورس

همانطور که در پاراگراف قبلی به تعریف حجم مبنا چیست، پرداخته شد در این قسمت مروری بر هدف به‌کارگیری آن خواهد شد. به‌طور کلی، این مفهوم در بورس تهران با هدف کنترل نوسانات غیرمعقول قیمت به‌کار گرفته می‌شود. به این معنا که با تعیین آن، بازار از نوسانات قیمتی غیرمعقول که ممکن است ناشی از معاملات با حجم کم باشد، محافظت می‌شود. از سوی دیگر، با استفاده از حجم مبنا اطمینان حاصل می‌شود که تغییرات قیمت سهام بر اساس معاملات معنادار و حجم‌های قابل توجه انجام می‌شود. درواقع، هدف از به‌کارگیری آن اطمینان سهامداران از نوسانات قیمت سهام است و همچنین لحاظ شدن آن باعث می‌شود تا قیمت‌های کاذب در بازار ایجاد نشود.

حجم مبنای یک چیست؟

حجم مبنای تمام شرکت های فرابورسی، معادل ۱ در نظر گرفته می شد. بنابراین حجم مبنا یک مربوط به نمادهای فرابورسی است. حجم مبنا ۱ به معنای این است که حتی انجام یک معامله می تواند قیمت پایانی سهم را تغییر دهد. در واقع، حجم مبنا ۱ در بورس باعث کاهش هیجانات کاذب در سهم می‌شود و همچنین از افت زیاد قیمت جلوگیری می‌کند.

نحوه محاسبه حجم مبنا

به عبارتی، قیمت پایانی هر سهمی برای داشتن نوسان، باید حداقل ۱۰ درصد تعداد سهام کل شرکت مورد معامله قرار گیرد. این درصد برای یک سال سهم است و برای محاسبه هر روز باید آن را بر تعداد روزهای کاری هر سال یعنی ۲۵۰ روز تقسیم کرد. از تقسیم این دو عدد، رقم ۰٫۰۰۰۴ به دست می‌آید. با ضرب این عدد در تعداد سهام کل شرکت، حجم مبنا در بورس برای هر سهم محاسبه می‌شود.

فرض کنید حجم مبنای یک سهم 100 هزار سهم است. اگر در یک روز معاملاتی، تنها 50 هزار سهم معامله شود و قیمت سهم 5 درصد افزایش یابد، این افزایش قیمت به طور کامل در قیمت پایانی سهم لحاظ نخواهد شد. تغییر قیمت پایانی به نسبت حجم معامله شده (50 هزار سهم) نسبت به حجم مبنا (100 هزار سهم) تاثیرگذار خواهد بود. در این حالت، افزایش قیمت محاسبه شده به میزان نیمی از 5 درصد خواهد بود.

 درصد تعداد سهام کل شرکت 10 > 10/100 = 0.1

0.1/250 = 0.0004

تعداد سهام کل شرکت * ۰.۰۰۰۴ =  حجم مبنا (۱

۲۵۰ روز کاری ÷ ۱۰ درصد تعداد سهام = حجم مبنا (۲

به عنوان مثالی دیگر، فرض کنید حجم مبنای سهام یک شرکت معادل 8 میلیون سهم است. قیمت پایانی این نماد در روز گذشته 480 تومان بوده و میزان معاملات امروز آن، 4 میلیون سهم است. حال اگر میانگین وزنی معاملات امروز آن 520 باشد، می‌خواهیم قیمت پایانی امروز آن را محاسبه کنیم.

قرار است تفاضل قیمت پایانی روز گذشته و میانگین وزنی را به دست آوریم:

40=480-520

سپس نسبت معاملات امروز به حجم مبنا حساب می شود: 0.5=8/4

پس از آن باید تفاضل به دست آمده را در نسبت معاملات امروز به حجم مبنا، ضرب کنیم: 20=40*0.5

در نهایت برای محاسبه قیمت پایانی امروز، عدد حاصل فوق را باید به قیمت پایانی دیروز اضافه کنیم: 500=20+480

با این حساب قیمت پایانی امروز معادل 500 تومان است.

نکات قابل توجه در رابطه با حجم مبنا شرکت‌های بورسی و فرابورسی

• حداقل ارزش مبنا برای تمامی شرکت‌ها در بازار بورس بازار اول و دوم فرابورس برابر با 50 میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا در بازار پایه زرد برابر با 20میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا در بازار پایه نارنجی برابر با 10میلیارد ریال
• حداقل ارزش مبنا دربازار پایه قرمز برابر با 5میلیارد ریال
• حداکثر ارزش مبنا برای شرکت‌های با سرمایه 20 هزار میلیارد ریال و بالاتر، 120 میلیارد ریال
• برای شرکت‌های با سرمایه کمتر از 20 هزار میلیارد ریال، 100 میلیارد ریال

جمع‌بندی

حجم مبنا در بورس به عنوان یکی از ابزارهای مهم برای کنترل نوسانات قیمت سهام و جلوگیری از دست‌کاری قیمت‌ها به کار می‌رود. این مفهوم به حداقل تعداد سهامی اشاره دارد که باید در یک روز معاملاتی معامله شود تا قیمت پایانی سهام بتواند تغییر کند. حجم مبنا باعث می‌شود تا شرکت‌ها و سهامداران بزرگ نتوانند با معاملات اندک، قیمت‌ها را به‌صورت مصنوعی افزایش یا کاهش دهند. به‌ این‌ ترتیب، این ابزار به شفافیت و سلامت بازار سرمایه کمک می‌کند و باعث می‌شود که قیمت‌های بازار به‌طور واقع‌بینانه‌تر منعکس‌کننده‌ عرضه و تقاضا واقعی باشند.

سوالات متداول