حسابرسی چیست؟ + انواع آن
حسابرسی یک فرایند سیستماتیک و منظم است. هدف عمده آن، ارزیابی صورت‌های مالی خواهد بود. این ارزیابی نشان می‌دهد که آیا اطلاعات مالی ارائه شده، وضعیت واقعی یک سازمان را به تصویر می‌کشد؟ حسابرسی شامل ارزیابی صحت و مطابقت صورت‌های مالی با استانداردهای حسابداری است. این فرآیند همچنین یک نوع اظهار نظر منصفانه درباره اطلاعات و گزارش‌های مالی را ممکن می‌سازد. علاوه بر آن، شناسایی اشتباهات، کشف تقلب در اسناد حسابداری و بررسی دقیق اسناد مالی نیز از اهداف آن محسوب می‌شود. لازم به ذکر است فعالیت حسابداران و حسابرسان مکمل یکدیگر است. حسابداران مسئول تهیه و ارائه گزارش‌ها و اطلاعات مالی هستند. حسابرسان نیز وظیفه بررسی صحت و دقت این گزارش‌ها را بر عهده دارند. حرفه حسابرسی در ایران و جهان، کمتر از ۱۰۰ سال است. این حرفه در ایران، در سال ۱۳۱۱ به تصویب رسید. نحوه حسابرسی در سازمان‌ها در آن سال، با فعالیت حسابرسان دهه‌های اخیر تفاوت داشت. تاسیس سازمان حسابرسی نیز در ایران بعد از انقلاب، در سال ۱۳۶۶ به تصویب رسید. این سازمان به وزارت اقتصاد و دارایی در ایران وابسته خواهد بود. در ادامه به تفصیل در خصوص مفهوم حسابرسی پرداخته خواهد شد.
انواع حسابرسی
حسابرسی انواع گوناگونی دارد که هر کدام به منظور خاصی انجام می‌شود. در این بخش، به معرفی انواع اصلی حسابرسی پرداخته می‌شود:
1. حسابرسی صورت‌های مالی
هدف اصلی حسابرسی صورت‌های مالی، اعتباردهی به آن است. در این نوع حسابرسی، تمام صورت‌های مالی از نظر تطابق با استانداردها و چارچوب حسابداری مورد بررسی قرار می‌گیرد. حسابرسی صورت‌های مالی با هدف اطمینان از درستی تمام عناصر از قبیل صورت سود و زیان، ترازنامه، صورت جریان‌های نقدی، پاورقی‌های مالی و ترازنامه شکل گرفته است. این نوع از حسابرسی معمولا توسط اشخاص مستقل از سازمان انجام می‌شود.
2. حسابرسی رعایت
مقصود از حسابرسی رعایت، تعیین میزان رعایت احکام، سیاست‌های داخلی شرکت‌ها، قوانین و مقررات دولتی است. حسابرسی رعایت، اندازه‌گیری می‌کند که سازمان چگونه به طور موثر با مقررات و الزامات خارجی برای انجام تجارت مطابقت دارد. این نوع حسابرسی جزئی جدانشدنی از حسابرسی صورت‌های مالی است و معمولا همراه آن انجام می‌شود. همچنین امکان انجام حسابرسی رعایت به صورت یک پروژه جداگانه نیز وجود دارد.
3. حسابرسی عملیاتی
حسابرسی عملیاتی به منظور بررسی فعالیت‌های یک سازمان یا بخش معینی از آن انجام می‌شود. این فرایند، فعالیت‌ها و عملکردهای یک سازمان یا بخش خاصی را با دقت و جامعیت بررسی می‌کند. هدف اصلی این نوع حسابرسی، سنجش و بهبود سه شاخص یعنی کارایی (انجام بهینه عملیات با حداقل اتلاف منابع)، صرفه اقتصادی (تخصیص بهینه و کمترین هزینه منابع) و اثربخشی (کمک مستقیم فعالیت‌ها به اهداف مورد نظر) است. حسابرسی عملیاتی، میزان سود و اثربخشی شرکت‌ها را ارزیابی می‌کند. این بررسی توسط حسابرس انجام و به مدیر مجموعه گزارش می‌شود. پیشنهادهای اصلاحی نیز از سوی حسابرس به مدیر اعلام می‌شود.
4. حسابرسی قانونی
منظور از حسابرسی قانونی بررسی بی‌طرفانه اسناد مالی است. این نوع ممیزی توسط سازمان‌های رسمی انجام می‌شود. در برخی مسائل مالی، شرکا ممکن است با یکدیگر اختلاف داشته باشند. در این حالت، از حسابرس قانونی برای اعمال نظر بی‌طرفانه کمک گرفته می‌شود.
5. حسابرسی داخلی
حسابرس داخلی در داخل شرکت‌ها و سازمان‌ها فعالیت می‌کند. مدیران برای راستی‌آزمایی بخش مالی و حسابداری خود، از این بخش کمک می‌گیرند. به همین دلیل، از حسابرسان داخلی برای ارزیابی صحت اطلاعات بخش مالی استفاده می‌کنند.آن‌ها سوابق را بررسی کرده و به بهبود فرایندهای داخلی مانند عملیات، کنترل‌های داخلی، ریسک و حاکمیت درون سازمانی کمک می‌کنند. حسابرس داخلی در بازه‌های زمانی متفاوت اقدام به ارائه گزارشات مالی می‌کند. در نهایت واحد حسابرسی داخلی مسئول بررسی و کنترل عملکرد و فعالیت‌های انجام شده مطابق با قوانین و مقررات داخلی سازمان را دارد.
6. حسابرسی مالیاتی
حسابرسی مالیاتی شامل بررسی دفاتر، اسناد و مدارک و صورت‌های مالی یک فرد یا شرکت توسط سازمان امور مالیاتی است. این حسابرسی جهت اطمینان از وصول مالیات مطابق با درآمد اصلی و جلوگیری از فرار مالیاتی و ایجاد عدالت مالیاتی انجام می‌شود.
برای انجام حسابرسی مالیاتی، برخی مدارک و گزارشات خاص مورد نیاز است. این مدارک به شرح زیر هستند:
۱. اسناد و مدارک حسابداری
۲. دفاتر روزنامه و کل سال مورد حسابرسی
۳. اظهارنامه عملکرد سال مورد حسابرسی
۴.تراز افتتاحیه، آزمایشی، اختتامیه
۵. اخذ تاییدیه مانده حساب از ادارات دولتی، بانک‌ها و اشخاص
۶. صورت‌های مالی
۷. مدارک دریافتی و سپرده‌های سهامداران
۸. صورت حساب بانک‌ها، وام‌ها و سرقفلی‌ها، مبایعه‌نامه، اجاره‌نامه، قراردادها و بیمه‌ها
۹. گزارشات بهای تمام شده
۱۰. گزارشات موجودی کالا و انبارگردانی و کارتکس کالاها
۱۱. اظهارنامه ارزش افزوده تمام فصول سال مورد حسابرسی
۱۲. گزارشات معاملات فصلی تمام فصول سال مورد حسابرسی
۱۳. برگه‌های تشخیص و قطعی مالیاتی سنوات قبل و قبض‌های مالیاتی پرداختی
۱۴. گزارش ریز پرسنل و هزینه‌های مربوط به حقوق پرداختی و بیمه
۱۵. گزارش مربوط به ریز دارایی‌های ثابت و استهلاک انباشته
۱۶. مجوزها
7. حسابرسی تامین اجتماعی
حسابرسی تامین اجتماعی به بررسی و ارزیابی اسناد بیمه‌ای و هزینه‌ای جهت اطمینان از بیمه بودن پرسنل و پرداخت کامل و به موقع حق بیمه توسط کارفرمایانی می‌پردازد که دارای کد کارگاهی و پرونده در سازمان تامین اجتماعی هستند.
اهمیت حسابرسی
حرفه حسابرسی در سال‌های اخیر اهمیت فراوانی یافته است. به طوری که این رشته به یکی از مهمترین و بهترین رشته‌های سرمایه‌گذاری در بخش مالی سازمان‌ها تبدیل شده است. طبق استانداردهای حسابرسی، اطلاعاتی با اهمیت تلقی می‌شوند که ارائه نادرست آن‌ها بتواند بر قضاوت استفاده‌کنندگان از صورت‌های مالی تاثیر بگذارد یا آن را تغییر دهد. حسابرس، اهمیت حسابرسی را هم در سطح صورت مالی به عنوان یک مجموعه واحد و هم در ارتباط با هر یک از مانده حساب‌ها، گروه معاملات، رویدادها و موارد افشای سازمان مورد توجه قرار می‌دهد.
حسابرسی به افزایش اعتماد و اطمینان ذی‌نفعان و شفافیت در گزارش‌های مالی کمک می‌کند. همچنین با شناسایی خطاها ریسک‌های مالی به طرز چشمگیری کاهش پیدا می‌کند. در نهایت سازمان ها با شناسایی نقاط ضعف و قدرت خود می‌توانند اعتبار بالاتری کسب کنند.
فرایند حسابرسی چگونه است؟
فرایند بررسی صورت‌های مالی زمانی آغاز می‌شود که واحد حسابداری گزارش‌های مالی کامل خود را تنظیم و ارسال کرده باشد. مدیران پس از دریافت اطلاعات مالی حسابداری و بررسی آن‌ها، این اطلاعات را در اختیار حسابرس قرار می‌دهند. سپس حسابرس با توجه به اصول و عوامل تاثیرگذار در صنعت یا اقتصاد، اقدام به بررسی فعالیت‌های مالی شرکت می‌کند. حسابرسان به بررسی ریسک‌های مالی، گزارشات مالی و دیگر موارد می‌پردازند. آن‌ها می‌بایست گزارشات مالی خود را به صورت دقیق و بی‌طرفانه ارائه دهند. در این گزارش، میزان تطابق فعالیت‌های مالی با استانداردها و اصول حسابداری نیز ذکر می‌شود.
فرایند حسابرسی به طور کلی به روش‌ها و اقداماتی گفته می‌شود که یک حسابرس در طی انجام محاسبات و بازرسی انجام می‌دهد. مراحل این فرآیند به ترتیب شامل موارد زیر می‌شوند:
- تعیین اهداف حسابرسی
- برآورد دقیق از خطرهای ذاتی و خطرهای کنترل در فرایند
- میزان اطمینان از آزمون کنترل و محتوا
- ایجاد هماهنگی در استفاده از کارکنان و اعضای واحد مورد رسیدگی
- ترکیب‌بندی آزمون، زمان و محتوا
استانداردهای حسابرسی چیست؟
حسابرسان بر اساس استانداردها و اصول خاصی اقدام به بررسی صورت‌های مالی و ارزیابی آن‌ها می‌کنند. این استانداردها معیار و چارچوبی برای سنجش کیفیت کار حسابرسان نیز محسوب می‌شوند. نوع این استانداردها در هر کشور متفاوت است. در کشور ما، سازمان حسابرسی مسئولیت تدوین این استانداردها را بر عهده دارد. استانداردهای حسابرسی به صورت کلی در سه دسته قرار می‌گیرند که شامل موارد زیر می‌شوند:
۱. استانداردهای عمومی: طبق این استاندارد، عملیات ممیزی باید توسط فردی انجام شود که صلاحیت فنی لازم در این خصوص را داشته باشد. همچنین حسابرسان باید در تمام فعالیت‌های خود استقلال رای داشته باشند.
۲. استانداردهای عملیاتی: عملیات رسیدگی و ممیزی باید به طور دقیق برنامه‌ریزی شود و نظارت مستمر بر کار حسابرسان وجود داشته باشد. به طور کلی، این استانداردها به مسئولیت‌های حسابرس در اجرای عملیات رسیدگی به صورت‌های مالی مربوط می‌شوند. همچنین، حسابرس باید شناخت کافی از سیستم‌های کنترل داخلی سازمان داشته باشد و آن‌ها را به طور موثر کنترل کند تا فعالیت‌های بازرسی با مشکل مواجه نشوند. لازم به ذکر است که کنترل داخلی توسط مدیران مجموعه طراحی و اجرا می‌شود. حسابرسان باید تمام کنترل‌های داخلی با اهمیت را که بر صورت‌های مالی اثر می‌گذارند، مورد توجه قرار دهند. در نهایت لازم به ذکر است نوع، ماهیت، زمان‌بندی اجرا و حدود سیاست‌ها و روش‌های کنترل کیفیت در هر موسسه حسابرسی، به عواملی چون اندازه موسسه، نوع و ماهیت کار حرفه‌ای آن، پراکندگی جغرافیایی، ساختار سازمانی و ملاحظات مربوط به رابطه منافع و مخارج بستگی خواهد داشت.
۳. استانداردهای گزارشگری: بازرسی صورت‌های مالی شامل ارائه گزارش به مدیران مجموعه نیز است. به همین دلیل، گزارش نیز باید طبق اصول و استانداردهای حسابداری تهیه و تنظیم شود. همچنین گزارش باید حاوی اظهارنظر در خصوص صورت‌های مالی باشد. البته این اظهارنظر باید نهایی باشد و شخص دیگری نتواند اظهارنظر تازه‌ای به آن اضافه کند. یک گزارش حسابرسی معمولا در گزارش سالانه شرکت منتشر می‌شود. این گزارش از سه پاراگراف شامل شرح مسئولیت‌های حسابرس و مدیران، سپس توضیح دامنه و مجموعه‌ای از رویه‌های حسابداری استاندارد و در نهایت ذکر نظر حسابرس می‌شود.
تفاوت حسابداری و حسابرسی چیست؟
حسابداری و حسابرسی دو حرفه مرتبط در حوزه مالی هستند که اغلب به جای یکدیگر استفاده می‌شوند، اما تفاوت‌های قابل توجهی میان آن‌ها وجود دارد. هدف و ماهیت فعالیت حسابداری را می‌توان یک زبان تخصصی در کسب و کار دانست. حسابداران مسئول گردآوری منظم و دقیق تراکنش‌های مالی، دسته‌بندی و ذخیره‌سازی اسناد و مدارک مربوط به آن‌ها هستند. هدف اصلی حسابداری، تجزیه و تحلیل فعالیت‌های مالی و ارائه گزارش از فرآیندهای مالی انجام شده به واحدهای مختلف سازمان یا شرکت است.
در مقابل، حسابرسی شامل بررسی دقیق و بی‌طرفانه اسناد حسابداری است. این بررسی شامل تمام مستندات تراکنش‌ها، دفاتر حساب و اسناد مختلف مالی می‌شود. هدف حسابرسی، تایید صحت تراکنش‌های مالی و پیشگیری و شناخت اشتباهات، تقلب‌ها یا دستکاری در حساب‌های مالی است. در واقع در فرآیند حسابرسی، امور حسابداری انجام نمی‌شود.
زمان انجام فعالیت حسابداران به طور معمول کارهای خود را به صورت روزانه انجام می‌دهند و بر تمام امور حسابداری و مالیات شرکت‌ها نظارت دارند. حسابرسی معمولا به صورت دوره‌ای برای مثال فصلی یا سالانه انجام می‌شود.
جمع‌بندی
حسابرسی فعالیتی است که طی آن گزارشات و اسناد مالی ارزیابی و بررسی می‌شوند. حسابرس پس از بررسی و ارزیابی، اقدام به ارائه گزارش و پیشنهادات اصلاحی می‌کند. در این مقاله به بررسی دقیق تمام آنچه که در رابطه با حسابرسی مورد نیاز است، پرداخته شد. انواع حسابرسی، فرایند حسابرسی، اهمیت حسابرسی و استانداردهای لازم در حسابرسی از جمله مسائلی بودند که در این مقاله بررسی شدند.
