سود و زیان انباشته چیست؟ نحوه محاسبه و کاربرد آن
برای ارزیابی دقیق عملکرد شرکت‌ها، آشنایی با صورت‌های مالی اهمیت زیادی دارد. یکی از این صورت‌های مالی، سود و زیان انباشته است. به کمک این صورت مالی می‌توان درک صحیحی از گذشته و آینده‌ی یک شرکت پیدا کرد. اگر عدد سود و زیان مثبت باشد، نشان‌دهنده‌ی عملکرد خوب یک شرکت در بلندمدت است. اما اگر منفی باشد، به‌مرور می‌تواند شرکت را به سمت ورشکستگی سوق دهد. به همین دلیل، بررسی سود و زیان انباشته در تحلیل صورت‌های مالی اهمیت دارد و برای دسترسی به اطلاعات معتبر می‌توان از سامانه‌ای مانند کدال استفاده کرد که گزارش‌های مالی شرکت‌ها را به‌صورت رسمی منتشر می‌کند. در ادامه، تعریف دقیق صورت سود و زیان انباشته، نحوه محاسبه آن و دیگر موارد مهم در این حوزه بیان می‌شود.
تعریف سود و زیان انباشته
سود و زیان انباشته به مجموع سود یا زیان‌های شرکت از سال‌های مالی گذشته گفته می‌شود که در ترازنامه شرکت تحت عنوان «حقوق صاحبان سهام» ثبت می‌شود. در پایان هر سال مالی، پس از پرداخت سود سهام به سهامداران مانده این حساب به سال بعد انتقال پیدا می‌کند. چرا که ممکن است یک شرکت پس از سوددهی تصمیم به تقسیم تمام یا بخشی از سود بین سهامداران خود نگیرد و آن را در حسابی تحت عنوان سود انباشته ذخیره کند. به زبان ساده‌تر، سود و زیان انباشته نشان‌دهنده این است که یک شرکت در طول زمان چه میزان سود ذخیره کرده یا چه میزان زیان انباشته کرده است. این سود می‌تواند برای توسعه عملیات‌های آتی یا تامین نیازهای مالی شرکت مورد استفاده قرار گیرد.
همانطور که گفته شد پس از هر سال مالی صورت سود و زیان به‌روزرسانی می‌شود. این تغییرات به عملکرد مالی شرکت در آن دوره بستگی خواهد داشت. به طور کلی، سود انباشته می‌تواند نشان‌دهنده‌ی ثبات مالی و توانایی شرکت برای رشد در آینده باشد. در مقابل، در صورت وجود زیان انباشته، ممکن است این موضوع منجر به کاهش ارزش حقوق صاحبان سهام و شروع مشکلات مالی مانند ورشکستگی شرکت شود.
لازم به ذکر است سود و زیان انباشته با سود اندوخته تفاوت دارد. سود انباشته به سود خالصی اطلاق می‌شود که پس از پرداخت سود سهام به سهامداران باقی می‌ماند. اما سود اندوخته (اندوخته قانونی) معمولا به بخشی از سود شرکت اطلاق می‌شود که به‌طور قانونی یا بر اساس تصمیم هیات مدیره برای استفاده‌های خاص ذخیره می‌شود.
در ادامه اجزای صورت سود و زیان و چگونگی شکل‌گیری سود و زیان انباشته شرح داده شده است
صورت سود و زیان و ارتباط آن با سود و زیان انباشته
اجزای صورت سود و زیان در بیشتر کسب‌وکارها به شکل زیر است. اما ممکن است بسته به نوع فعالیت هر شرکت تفاوت‌های جزئی داشته باشد.
درآمد خالص حاصل از فروش: این بخش، درآمد ناشی از فعالیت‌های اصلی واحد تولید را نمایش می‌دهد که معمولا در ابتدای صورت سود و زیان قرار دارد.
بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته: هزینه‌هایی که برای تولید کالا یا ارائه خدمت صرف شدهاند، تحت این عنوان گزارش می‌شوند. این هزینه‌ها شامل مواد اولیه، دستمزد مستقیم و هزینه‌های سربار مانند استهلاک هستند.
سود یا زیان ناخالص: از تفاوت میان درآمد خالص فروش و بهای تمام‌شده کالای فروش‌رفته، سود یا زیان ناخالص به دست می‌آید.
هزینه‌های عمومی، اداری و فروش: در این بخش، هزینه‌های غیرمستقیمی مانند حقوق پرسنل اداری و فروش، اجاره دفتر، تبلیغات، مشاوره و حسابداری آورده می‌شود. این هزینه‌ها مستقیما به تولید کالا یا خدمات مربوط نیستند اما برای اداره‌ی شرکت ضروری خواهند بود.
سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی: مبالغی که به عملیات شرکت مرتبط هستند ولی جزو فعالیت‌های اصلی نیستند، در این قسمت ثبت می‌شوند. سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی می‌تواند شامل سود فروش ضایعات باشد.
سود یا زیان عملیاتی: نتیجه‌ی فعالیت‌های اصلی شرکت بدون در نظر گرفتن درآمد یا هزینه‌های غیرعملیاتی و مالیات در این بخش نمایش داده می‌شود.
هزینه‌های مالی: شامل مبالغ پرداختی بابت بهره‌ی وام‌ها، اوراق مشارکت و سایر هزینه‌های مرتبط با تأمین مالی است.
سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی: درآمدها و هزینه‌هایی که ارتباطی با فعالیت تجاری ندارند، در این بخش ثبت می‌شوند.
سود یا زیان قبل از مالیات: این بخش سودی را نمایش می‌دهد که پس از محاسبه کلیه درآمدها و هزینه‌ها به‌دست آمده و هنوز مالیات از آن کسر نشده است.
مالیات بر درآمد: میزان مالیاتی که بر اساس سود واحد تجاری و قوانین مالیاتی تعیین شده، در این قسمت ثبت می‌شود.
سود یا زیان خالص: پس از کسر مالیات، رقم نهایی به عنوان سود یا زیان خالص گزارش می‌شود. این بخش نشان می‌دهد که شرکت چه میزان سودآوری واقعی در پایان دوره داشته و چه مقدار قابل تخصیص بین سهامداران است.
در میان اجزای مختلف صورت سود و زیان، سود یا زیان خالص که در بخش پایانی این صورت مالی قرار دارد، نقش مستقیمی در تعیین مقدار سود یا زیان انباشته ایفا می‌کند. چرا که زیان انباشته نشان‌دهنده مجموع سود یا زیان خالص شرکت در طول دوره‌های مالی گذشته است که پس از کسر سود تقسیمی میان سهامداران، در شرکت باقی مانده است. این حساب به‌عنوان بخشی از حقوق صاحبان سهام در ترازنامه درج می‌شود و بازتابی از عملکرد مالی بلندمدت شرکت به‌شمار می‌رود.
نحوه محاسبه سود و زیان انباشته
سود و زیان انباشته دربردارنده‌ی اختلاف میان سود خالص تحقق‌یافته و مبالغی است که به عنوان سود میان سهامداران توزیع شدهاند. فرمول محاسبه سود و زیان انباشته در ادامه نوشته شده است.
در این محاسبه، ابتدا سود انباشته اول دوره به عنوان پایه قرار می‌گیرد. سپس سود یا زیانی که شرکت در طول دوره مالی به‌دست آورده، به آن اضافه یا از آن کم می‌شود. در ادامه پرداخت سود سهام (نقدی یا سهامی) باعث کاهش این حساب می‌شود. همچنین اگر بخشی از سود برای اندوخته‌ها در نظر گرفته شود، از سود انباشته کسر خواهد شد.
نحوه ثبت و بستن حساب سود و زیان انباشته
حساب سود و زیان انباشته را نمی‌توان به‌طور قطعی در وضعیت بدهکار یا بستانکار قرار داد. چرا که وضعیت این حساب در طول دوره‌های مالی یا در پایان هر دوره ممکن است تغییر کند. به‌عنوان مثال، در صورتی که هزینه‌ای مربوط به سال مالی گذشته باشد، در سال مالی جاری، حساب سود و زیان انباشته یا سنواتی به طور بدهکار ثبت می‌شود. همچنین اگر درآمدی برای سال‌های گذشته شناسایی گردد، حساب مذکور به طور بستانکار اصلاح می‌شود. این تغییرات بستگی به وضعیت خالص درآمدها و هزینه‌ها دارد و به طور مستقیم بر حقوق صاحبان سهام تاثیر می‌گذارد. بنابراین، ثبت دقیق حساب سود و زیان انباشته در انتهای هر دوره مالی امری ضروری است تا بتوان میزان سود یا زیان دوره را به طور صحیح گزارش کرد.
برای محاسبه سود انباشته در ترازنامه، ابتدا باید کل حقوق صاحبان سهام شرکت محاسبه شود. حقوق صاحبان سهام شامل تمام دارایی‌هایی است که به صاحبان شرکت تعلق دارد. در این مرحله، لازم است که سهم سرمایه اصلی یا سرمایه اولیه شرکت از مجموع حقوق صاحبان سهام کسر شود. این سرمایه اصلی معمولا همان مقداری است که به‌عنوان سرمایه اولیه شرکت وارد شده است و معادل مبلغی است که صاحبان سهام در ابتدا برای تشکیل شرکت سرمایه‌گذاری کرده‌اند. بعد از کسر این مقدار، آنچه باقی می‌ماند، نشان‌دهنده میزان سود انباشته است.
در ادامه نمونه‌هایی از نحوه ثبت سود و زیان انباشته با توجه به زیان‌ده یا سودده بودن یک شرکت آورده شده است.
همچنین در جدول زیر نحوه ثبت و انتقال مانده سود و زیان جاری به سود و زیان انباشته نوشته شده است.
بستن حساب‌ها در فرآیند حسابداری (به معنای صفر کردن مانده هر حساب) یکی از مراحل مهمی است که وضعیت مالی شرکت در پایان دوره مالی را تعیین می‌کند. این فرایند با بستانکار کردن مانده نهایی حساب‌های بدهکار و بدهکار کردن مانده نهایی حساب‌های بستانکار انجام می‌شود. پس از پایان هر سال مالی، مانده حساب‌های درآمد و هزینه به ترازنامه منتقل می‌شوند و دیگر امکان ثبت ورودی جدید برای آن دوره وجود ندارد. به این ترتیب، باید از صحت تمامی اطلاعات اطمینان حاصل شود. به همین دلیل، توصیه می‌شود از رویه‌های حسابداری با حسابدار رسمی (CPA) کمک گرفته شود تا فرآیند بستن حساب‌ها به‌درستی انجام شود. پس از انجام مراحل، صورت‌های مالی تکمیل شده و تسویه حساب‌های بانکی به‌طور کامل انجام می‌شوند.
نحوه محاسبه مالیات سود و زیان انباشته
فرآیند محاسبه مالیات توسط سازمان امور مالیاتی انجام می‌شود و این فرآیند برای سود و زیان حقیقی و حقوقی تفاوتی ندارد. یکی از عوامل تاثیرگذار در تعیین میزان مالیات، زیان‌های انباشته از سال‌های گذشته است که تاثیر مستقیمی بر محاسبه مالیات سال جاری دارد. برای محاسبه زیان انباشته، ابتدا زیان‌ها از سود سالانه کسر می‌شوند. سپس، سازمان مالیاتی این اطلاعات را در گزارش مالیاتی ثبت کرده و آن را در محاسبات مالیاتی وارد می‌کند. این فرآیند باعث می‌شود که زیان‌های انباشته از سال‌های گذشته به طور صحیح در محاسبه مالیات لحاظ شوند و میزان مالیات سال جاری کاهش یابد. به همین منظور در جدول «استهلاک زیان سنواتی» تمامی زیان‌های انباشته شده ثبت می‌شوند.
سود و زیان انباشته در بورس
شرکت‌های سهامی که در بورس پذیرفته شدهاند، ملزم به انتشار گزارش‌های مالی خود به صورت دوره‌ای و منظم از طریق سامانه کدال هستند. این گزارش‌ها شامل صورت‌های سود و زیان هستند که به طور معمول هر سه ماه یکبار منتشر می‌شوند. این صورت‌های مالی در قالب گزارش‌های سه‌ماهه، شش‌ماهه، نه‌ماهه و دوازده‌ماهه ارائه شوند. این صورت‌ها باید توسط حسابرسان معتمد سازمان بورس بررسی و تایید شوند. این گزارش‌ها پس از تایید حسابرس، به عنوان صورت‌های مالی حسابرسی‌شده شناخته می‌شوند. لازم به ذکر است صورت سود و زیانی که در مجمع عمومی سالیانه شرکت‌ها ارائه می‌شود، باید از نوع حسابرسی‌شده باشد.
در مجمع‌های عادی سالیانه در صورتی که سودی به دست آمده باشد، مبلغ سود خالص اعلام می‌شود. این سود، پس از کسر تمامی هزینه‌ها و مالیات‌ها محاسبه می‌شود. اگر شرکت در سال مالی خود عملکرد مثبتی داشته باشد، بخشی از سود هر سهم به سهامداران توزیع می‌شود، در حالی که باقی‌مانده به‌عنوان سود انباشته ذخیره می‌شود یا برای کاهش زیان انباشته دوره‌های قبلی به‌کار می‌رود. بنابراین، سود و زیان انباشته در بورس نه تنها به‌عنوان معیاری برای ارزیابی سودآوری شرکت در طول زمان عمل می‌کند، بلکه در تصمیم‌گیری‌های مربوط به تقسیم سود و سنجش پایداری مالی شرکت نیز نقش اساسی ایفا می‌کند.
در نهایت، سود و زیان انباشته در تمام شرکت‌ها به عنوان ابزاری برای نشان دادن وضعیت مالی و عملکرد گذشته شرکت به کار می‌رود. همچنین، سود و زیان انباشته می‌تواند تاثیرات مهمی بر استراتژی‌های مالی، برنامه‌ریزی مالیاتی و تخصیص منابع در شرکت‌ها داشته باشد. از این‌رو، مدیریت صحیح و دقیق این حساب‌ها برای اطمینان از سلامت مالی و پیش‌بینی روند آینده شرکت ضروری است.
