توکن اوراق بهادار (Security Token) چیست؟ + انواع و نحوه عملکرد آن
بلاکچین فناوری است که به طور غیرمتمرکز، امکان ثبت و تایید تراکنش‌ها را فراهم می‌آورد. در این سیستم، هر تراکنش در سراسر شبکه ذخیره و تایید شده که این ویژگی موجب افزایش شفافیت و امنیت داده‌ها می‌شود. توکن‌ها، به عنوان واحدهای دیجیتال در بستر بلاکچین، برای نمایش مالکیت یا ارزش‌های خاص طراحی می‌شوند. این توکن‌ها بر روی بلاکچین ذخیره می‌شوند و با استفاده از ویژگی‌هایی چون شفافیت، امنیت و غیرمتمرکز بودن بلاکچین، مدیریت می‌شوند. «توکن اوراق بهادار» نوع خاصی از توکن‌ها هستند که به طور مستقیم به دارایی‌های واقعی یا ارزش‌های مالی مرتبط می‌شوند و تحت نظارت قوانین و مقررات اوراق بهادار قرار دارند. در این مقاله به بررسی دقیق‌تر توکن‌های اوراق بهادار، انواع آن‌ها، نحوه عملکرد، مزایا و معایب آن‌ها پرداخته می‌شود.
برای آشنایی بیشتر با توکن مطالعه‌ی مقاله‌ی «توکن چیست؟» پیشنهاد می‌شود.
معرفی توکن اوراق بهادار
توکن اوراق بهادار (Security Token) در واقع نسخه‌ی دیجیتال اوراق بهادار است که به صورت شفاف و غیرمتمرکز در بستر بلاکچین معامله می‌شود. در قراردادهای هوشمند مبتنی بر بلاکچین شرایط و ضوابط مرتبط با توکن‌ها از جمله تعداد توکن‌ها، حقوق دارندگان آن‌ها و نحوه توزیع سود تعریف می‌شوند. افراد به کمک این نوع توکن‌ها دارایی‌های مالی خود مانند سهام، اوراق قرضه و میزان مالکیت خود را بر آن‌ها نشان می‌دهند.
توکن اوراق بهادار می‌تواند نشان‌دهنده مالکیت بخشی از دارایی‌های فیزیکی مانند املاک و مستغلات یا حتی آثار هنری ارزشمند نیز باشد. این ویژگی باعث می‌شود امکان سرمایه‌گذاری در دارایی‌های مختلف با استفاده از فناوری بلاکچین وجود داشته باشد. این ابزارهای مالی صرفا واحدهای دیجیتال یا ابزاری برای پرداخت نیستند بلکه به دلیل پیروی از قوانین و مقررات مربوط به اوراق بهادار، ارزش واقعی و پشتوانه قانونی دارند. این ویژگی‌ها باعث شده توکن‌ها به‌عنوان ابزارهای مالی شفاف و قانونی شناخته شوند و اعتماد سرمایه‌گذاران را به خود جلب کنند. توکن‌های اوراق بهادار علاوه بر شفافیت، امنیت بالایی نیز دارند که در ادامه‌ی مقاله شرح داده شده است.
لازم به ذکر است هرگونه انتشار یا معامله اوراق بهادار در ایران نیازمند دریافت مجوز از نهادهای قانونی معتبر است. تاکنون هیچ توکن اوراق بهادار خاصی در ایران معرفی نشده است. به این معنا که هیچ توکنی که نمایانگر مالکیت دارایی یا حقوق مالی خاصی باشد، تحت قوانین اوراق بهادار بازار ایران وجود ندارد. با توجه به قابلیت توکن‌ها در خصوص عبور سریع از مرزهای جغرافیایی، مسائل قانونی پیچیده‌ای در این زمینه به وجود می‌آید. به همین منظور سرمایه‌گذاران باید از قوانین داخلی و بین‌المللی مطلع باشند و از پلتفرم‌های معتبر با مجوزهای قانونی استفاده کرده تا از هرگونه مشکل حقوقی پیشگیری کنند.
انواع توکن اوراق بهادار
توکن‌ها نمایانگر دارایی‌های مالی مختلف هستند که میزان مالکیت دارندگان خود را مشخص می‌کنند. این ابزار مالی بر اساس نوع دارایی به دسته‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شود.
توکن‌های سهامی
توکن‌های سهامی درست مانند سهام شرکت‌ها هستند به این معنا که دارندگان آن مالک بخشی از شرکت شده و در سود و زیان آن شریک می‌شوند و ممکن است حقوق رای‌گیری نیز داشته باشند. از مزایای توکن‌های سهامی می‌توان به شفافیت و نقدشوندگی بالا اشاره کرد. همچنین امکان دسترسی جهانی به سرمایه‌گذاران را نیز فراهم می‌آورد. اما از طرف دیگر، این نوع توکن‌ها باید تابع مقررات اوراق بهادار باشند.
توکن‌های بدهی
توکن‌های اوراق بهادار بدهی در حقیقت مشابه وام‌ها عمل می‌کنند. زمانی که کسی توکن بدهی را خریداری می‌کند، به نوعی به پروژه یا شرکتی وام داده و در ازای آن، وعده بازپرداخت اصل و فرع مبلغ وام در زمان مشخصی را دریافت می‌کند. این توکن‌ها برای شرکت‌ها راهی نو برای جذب سرمایه بدون واگذاری سهام هستند. البته یکی از معایب این نوع توکن‌ها، ریسک مربوط به تعویق افتادن بدهی است.
توکن‌های دارایی واقعی
توکن‌های دارایی واقعی به دارایی‌های فیزیکی مانند املاک و مستغلات یا فلزات گران‌بها متصل هستند. این توکن‌ها پشتوانه دارایی‌های ملموس دارند. به همین منظور امنیت و ثبات بیشتری نسبت به توکن‌های دیگر دارند. یکی از معایب این نوع توکن‌ها، دشواری در فرآیند قیمت‌گذاری و نیاز به زیرساخت‌های قانونی است. همچنین از آن جا که عملکرد آن‌ها تحت‌تاثیر مستقیم نوسانات بازار دارایی قرار دارد، معامله‌گران باید ریسک‌های موجود را بپذیرند.
برای مثال Steelcoin یک توکن اوراق بهادار دیجیتال از نوع دارایی واقعی است که ارزش آن به قیمت محصولات فولادی خاصی مرتبط خواهد بود. این توکن بر بستر بلاکچین اتریوم و با استفاده از قراردادهای هوشمند ایجاد شده است. دارندگان Steelcoin می‌توانند توکن‌های خود را به پول نقد یا فولاد تبدیل کنند و از شفافیت و امنیت بالای بلاکچین بهره‌مند شوند. این توکن امکان سرمایه‌گذاری در بازار فولاد را بدون نیاز به مالکیت فیزیکی فراهم می‌کند.
توکن‌های درآمد
توکن‌های سوددهی به دارندگان خود حق دریافت بخشی از سود یا درآمد یک کسب‌وکار را می‌دهند. این توکن‌ها به نوعی نشان‌دهنده پرداخت سهمی از سود به دارندگان آن است. این نوع توکن‌ها باعث ایجاد انگیزه و همبستگی میان سرمایه‌گذاران و تیم‌های پروژه می‌شود، چرا که هر چقدر پروژه موفق‌تر باشد، سود بیشتری نصیب دارندگان توکن خواهد شد. این سود ممکن است به صورت درصدی از درآمدهای ماهانه، فصلی یا سالانه تقسیم شود. اما ممکن است توزیع سود توکن‌های اوراق بهادار سوددهی مقداری پیچیده باشد. به همین منظور بیشتر برای پروژه‌های کوچک کاربرد دارد که افراد اعتماد بیشتری به یکدیگر دارند.
توکن‌های ترکیبی
توکن‌های ترکیبی با ترکیب ویژگی‌های مالکیتی شرکت و سازوکارهای شبیه به اوراق بدهی طراحی شده‌اند. به این ترتیب، دارنده نه تنها در سود حاصل از فعالیت‌های شرکت سهیم می‌شود، بلکه در زمان‌هایی مشخص سودی منظم نیز دریافت می‌کند. همین ساختار چندوجهی، آن‌ها را به گزینه‌ای مناسب برای کسانی تبدیل کرده که به دنبال تعادلی میان بازده بلندمدت و درآمدهای پایدار در ترکیب سرمایه‌گذاری خود هستند.
علل امنیت داشتن توکن اوراق بهادار
دلایل زیر باعث امنیت توکن اوراق بهادار می‌شوند:
1. بلاکچین
توکن‌های اوراق بهادار بر پایه‌ی فناوری بلاکچین طراحی شده‌اند. به همین دلیل، داده‌ها به‌صورت توزیع‌شده و غیرقابل تغییر ذخیره می‌شوند. این ساختار باعث می‌شود تراکنش‌ها شفاف بوده و امکان دستکاری یا جعل اطلاعات از بین برود.
2. قراردادهای هوشمند
وجود قراردادهای هوشمند، خودکار و غیرقابل تغییر، موجب حذف واسطه‌ها در فرآیندها می‌شوند و انجام تمامی عملیات، از جمله پرداخت سود، به‌صورت هوشمند و بدون دخالت انسانی امکان‌پذیر خواهد بود.
3. رعایت الزامات قانونی و مقرراتی
فناوری‌های به‌کار رفته در توکن‌های اوراق بهادار باید با قوانین و مقررات مرتبط با اوراق بهادار همخوانی داشته باشند. از همین رو، رعایت تمامی الزامات مربوط به حقوق سرمایه‌گذاران الزامی است. این موضوع موجب کاهش ریسک سرمایه‌گذاری و ایجاد بستری امن‌تر برای فعالیت‌های مالی می‌شود.
مزایای اوراق بهادار (Security Token) چیست؟
توکن اوراق بهادار با تکیه بر فناوری‌های نوین، امکانات تازه‌ای را در اختیار بازارهای مالی قرار داده است. در ادامه به مهم‌ترین مزایای این نوع دارایی دیجیتال پرداخته می‌شود.
- شفافیت و امنیت
تمامی تراکنش‌ها در بستر بلاکچین ثبت می‌شوند. در این بستر امکان مشاهده‌ی عمومی بدون فاش‌شدن هویت اشخاص است. این شفافیت، زمینه‌ی بررسی، پیگیری و اعتمادسازی را مهیا می‌سازد. در این ساختار، شرکت‌کنندگان می‌توانند مدیریت رمزهای مربوط به دارایی خود را به صورت مستقل در دست داشته باشند.
- سرعت تسویه‌حساب
معاملاتی که در بازارهای سنتی برای انجام معاملات به روزها زمان نیاز دارند، در بستر توکن‌های اوراق بهادار در عرض چند دقیقه انجام می‌شوند. فرآیند خرید و فروش به صورت خودکار و بدون نیاز به نهادهای واسطه انجام می‌شود، این ویژگی باعث افزایش چشمگیر سرعت و کارایی بازار و البته کاهش هزینه‌ها می‌شود.
- فعالیت 24 ساعته
بازار توکن اوراق بهادار بدون هیچگونه تعطیلی به صورت ۲۴ ساعته و در تمام ایام سال فعال است. این ویژگی به‌ویژه برای سرمایه‌گذارانی که در مناطق زمانی مختلف سکونت دارند یا به انعطاف‌پذیری زمانی نیازمند هستند، یک مزیت حیاتی محسوب می‌شود.
- تقسیم‌پذیری دارایی‌ها
دارایی‌هایی مانند املاک می‌توانند به صورت توکن‌های قابل عرضه تقسیم شوند. این تقسیم‌پذیری موجب افزایش مشارکت در سرمایه‌گذاری و امکان سرمایه‌گذاری با مبالغ کمتر می‌شود.
- نقدشوندگی بالا
دارایی‌هایی که پیش‌تر نقد کردن یا تقسیم آن‌ها دشوار بود، اکنون با تبدیل به واحدهای دیجیتال به‌راحتی در بازار قابل معامله هستند.
- نبود محدودیت جغرافیایی
توکن‌های اوراق بهادار، فرصت‌های سرمایه‌گذاری را به سطح جهانی ارتقا می‌دهند. محدودیت‌های جغرافیایی عملا از میان برداشته می‌شوند و هر سرمایه‌گذار، صرف‌نظر از محل سکونت خود، قادر خواهد بود در هر پروژه یا دارایی دیجیتالی مشارکت کند.
معایب توکن اوراق بهادار چیست؟
علاوه‌بر مزایای گفته شده، توکن اوراق بهادار معایبی نیز دارد که شامل موارد زیر می‌شوند:
- پیچیدگی‌های نظارتی و حقوقی
توکن‌های اوراق بهادار به‌عنوان اوراق بهادار، تحت نظارت قوانین مالی خاص هر کشور قرار هستند. تنوع این قوانین می‌تواند برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران در سطح بین‌المللی چالش‌هایی به همراه داشته باشد. همچنین تطبیق با این مقررات ممکن است زمان‌بر و پرهزینه باشد.
- زیرساخت‌های ناکافی
با وجود رشد سریع فناوری‌های نوین، بخش قابل‌توجهی از بازارهای مالی هنوز فاقد زیرساخت‌های فنی و حقوقی لازم برای پشتیبانی از توکن‌های اوراق بهادار هستند. این کمبود زیرساخت می‌تواند روند پذیرش فراگیر این ابزارهای نوین مالی را با کندی مواجه کند.
- هزینه‌ی پیاده‌سازی
همانطور که پیش‌تر گفته شد، استفاده از توکن اوراق بهادار مستلزم صرف هزینه برای زیر ساخت این فناوری است. افزون بر این، پیچیدگی‌های فنی مرتبط با طراحی، پیاده‌سازی و نگهداری قراردادهای هوشمند، نیازمند تخصص‌های خاصی است که در بسیاری از سازمان‌ها به‌سادگی در دسترس نیست.
- ریسک‌های امنیتی
اگرچه بلاکچین ساختاری ایمن دارد، اما همچنان در معرض تهدیدهای امنیتی قرار دارد. حملات سایبری می‌توانند منجر به سرقت دارایی‌های دیجیتال شوند. در چنین شرایطی، فرآیند پیگیری و جبران خسارت برای سرمایه‌گذاران نه‌تنها دشوار، بلکه در برخی موارد غیرممکن خواهد بود.
- عدم پذیرش عمومی
توکن‌های اوراق بهادار هنوز در مراحل ابتدایی پذیرش عمومی قرار دارند و بسیاری از سرمایه‌گذاران شناخت دقیقی از ماهیت، کارکرد و مزایای آن‌ها ندارند. این ناآگاهی می‌تواند موجب تردید در تصمیم‌گیری شود.
- نیاز به دانش فنی
درک سازوکار فناوری بلاکچین، نحوه عملکرد قراردادهای هوشمند و دیگر اجزا، مستلزم داشتن دانش فنی و آشنایی با مفاهیم پیچیده دیجیتال است. این سطح از پیچیدگی می‌تواند برای سرمایه‌گذاران غیرمتخصص، مانعی جدی در مسیر ورود و مشارکت در بازار توکن اوراق بهادار ایجاد کند.
- داشتن نوسانات قیمتی
توکن‌های اوراق بهادار همانند سایر ابزارهای مالی در معرض نوسانات شدید قرار دارند. چرا که ممکن است ارزش آن‌ها به واسطه عوامل اقتصادی، سیاسی دچار افت‌وخیزهای قابل‌توجهی شود. چنین ناپایداری‌هایی می‌تواند ریسک سرمایه‌گذاری را افزایش داده و سرمایه‌گذاران را در معرض زیان‌های پیش‌بینی‌نشده قرار دهد.
آشنایی با معروف‌ترین پلتفرم‌های توکن اوراق بهادار
در ادامه به معرفی برخی از مهم‌ترین و شناخته‌شده‌ترین پلتفرم‌های توکن اوراق بهادار پرداخته می‌شود:
1. AllianceBlock Nexera (NXRA)
Nexera (NXRA)، که پیش‌تر به نام AllianceBlock شناخته می‌شد، یک توکن کاربردی است که در سیستم Nexera برای انجام تراکنش‌ها، پرداخت کارمزدها و اعتبارسنجی فعالیت‌های شبکه مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای خرید و ذخیره NXRA، کاربران می‌توانند از صرافی‌های مختلف و کیف‌پول‌های دیجیتال مناسب استفاده کنند.
2. tZERO
tZERO یک پلتفرم پیشرفته در حوزه توکن‌های اوراق بهادار است که با حمایت شرکت Overstock توسعه یافته است. این پلتفرم بستری نیمه‌متمرکز برای تسهیل معاملات دارایی‌های دیجیتال مبتنی بر اوراق بهادار فراهم می‌کند. تمرکز اصلی tZERO بر ارتقای شفافیت، افزایش نقدشوندگی و بهبود کارایی بازارهای مالی از طریق بهره‌گیری از فناوری بلاکچین است.
3. Polymath
Polymath پلتفرمی تخصصی در زمینه توکن‌سازی دارایی‌ها است که همواره تمرکز اصلی آن بر ایجاد، انتشار و مدیریت توکن‌های اوراق بهادار بوده است. این بستر با فراهم کردن ابزارها، استانداردها و زیرساخت‌های لازم به شرکت‌ها امکان می‌دهد تا فرایند صدور توکن‌های اوراق بهادار را با سهولت و مطابق با الزامات قانونی انجام دهند.
4. Harbor
Harbor یک پلتفرم بلاک‌چینی است که بر توکن‌سازی دارایی‌هایی مانند املاک، سهام شرکت‌های خصوصی و کالاها تمرکز دارد. این پلتفرم با طراحی سازوکارهایی منطبق با مقررات اوراق بهادار، تلاش می‌کند تا فرآیندهای مالی پیچیده را ساده‌سازی کرده و مشارکت در بازارهای سرمایه را برای سرمایه‌گذاران تسهیل کند.
تفاوت توکن اوراق بهادار با توکن کاربردی و سایر توکن‌ها
در ارزهای دیجیتال، توکن‌های متفاوتی هستند که هر کدام کاربرد و نقش متفاوتی در سیستم‌های مالی دارند. در این میان، تفاوت میان توکن‌های اوراق بهادار و کاربردی، یکی از مهم‌ترین تمایزهایی است که در تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران و استفاده‌کنندگان تاثیرگذار است.
توکن‌های اوراق بهادار معمولا به دارایی‌های مالی مانند سهام، اوراق قرضه یا حقوق مالکیت مربوط هستند و از نظر قانونی مشابه اوراق بهادار شناخته می‌شوند. به همین دلیل، انتشار آن‌ها مشمول قوانین نظارتی دقیقی خواهد بود. این نوع توکن‌ها می‌توانند به دارندگانشان حق دریافت سود، مشارکت در رای‌گیری‌ها یا مالکیت بخشی از یک دارایی را بدهند. در نتیجه، پشتوانه‌ی توکن‌های اوراق بهادار به طور مستقیم با ارزش واقعی پروژه‌ها و دارایی‌ها برابر خواهد بود.
توکن‌های کاربردی به طور ویژه برای استفاده در پلتفرم‌ها طراحی شده‌اند. این توکن‌ها به‌عنوان ابزاری برای دسترسی به خدمات و امکانات موجود در یک شبکه خاص عمل می‌کنند و هیچگونه ارتباطی با مالکیت یا سود حاصل از پروژه ندارند. برخلاف توکن‌های اوراق بهادار که می‌توانند نمایانگر دارایی‌های واقعی و حقوق مالی باشند، توکن‌های کاربردی صرفا به عنوان واحد پولی داخلی برای انجام تراکنش‌ها یا پرداخت هزینه‌ها در یک پلتفرم عمل می‌کنند و از این رو ارزش آن‌ها به عملکرد و تقاضای خدمات در همان شبکه وابسته است.
قوانین و مقررات نیز یکی از تفاوت‌های مهم میان توکن‌های اوراق بهادار و توکن‌های کاربردی است. توکن‌های اوراق بهادار تحت نظارت دقیق و سخت‌گیرانه قوانین اوراق بهادار قرار دارند که به منظور محافظت از سرمایه‌گذاران و افزایش شفافیت بازار طراحی شده‌اند. در مقابل، توکن‌های کاربردی معمولا کمتر تحت نظارت و مقررات قرار دارند و به همین دلیل ممکن است نوسانات بیشتری در قیمت آن‌ها مشاهده شود. این عدم نظارت کافی می‌تواند منجر به افزایش ریسک‌های مرتبط با این نوع توکن‌ها شود.
در نهایت توکن اوراق بهادار به عنوان یک ابزار مالی نو، توجه بسیاری از سرمایه‌گذاران و شرکت‌ها را به خود جلب کرده است. این توکن‌ها به طور عمده نمایانگر دارایی‌های مالی یا حقیقی هستند و تحت نظارت قوانین و مقررات اوراق بهادار قرار دارند. از ویژگی‌های بارز این توکن‌ها می‌توان به ارتباط مستقیم با دارایی‌های واقعی، امکان مشارکت در سود و داشتن حق رای در تصمیم‌گیری‌های مهم اشاره کرد. با این حال، چالش‌هایی نیز وجود دارد. تطابق با مقررات سخت‌گیرانه، هزینه‌های بالا برای پیاده‌سازی و محدودیت‌های فنی از جمله مشکلاتی هستند که ممکن است مسیر پذیرش این توکن‌ها را پیچیده‌تر کنند. با وجود این، با پیشرفت‌های تکنولوژیکی و افزایش آگاهی از مزایای این توکن‌ها، احتمال رشد و گسترش آن‌ها در آینده بسیار زیاد است.
