اوراق سلف موازی استاندارد چیست؟ + فرآیند خرید این اوراق

اوراق سلف قراردادی است که مطابق آن یک دارایی پایه در ازای دریافت وجه نقد به فروش می‌رسد. به عبارتی در این قرارداد فروشنده متعهد می‌شود تا در ازای پول نقدی که از خریدار دریافت می‌کند، کالای پایه را به قیمت معین در تاریخ مشخصی در آینده به خریدار تحویل دهد. این اوراق به دو نوع اوراق سلف عادی و اوراق سلف موازی استاندارد تقسیم می‌شوند که هدف از این مقاله بررسی و آشنایی با اوراق سلف استاندارد است.

• برای آشنایی بیشتر با این اوراق و نحوه انتشار آن‌ها، مطالعه مقاله اوراق سلف چیست، پیشنهاد می‌شود.

تعریف اوراق سلف استاندارد

در ابتدا اوراق سلف عادی مورد معامله قرار می‌گرفت. اما به دلیل عدم وجود بازار ثانویه در این بازار، اوراق سلف موازی استاندارد ایجاد شد. این قرارداد شکل تکامل‌یافته اوراق سلف هستند که در آن خریدار به راحتی می‌تواند پیش از سررسید قرارداد، کالای خریداری‌شده خود را به شخص ثالث دیگری در بازار واگذار کند. به همین دلیل در این بازار نقدشوندگی بالا است. این اوراق جزو ابزارهای مالی کوتاه مدت محسوب می‌شوند، زیرا معمولا دوره سررسید آن‌ها یک تا دو سال است.

بورس کالای ایران با هدف کمک به تامین مالی بخش تولید در کشور در حال فعالیت است. در همین راستا اوراق سلف موازی به عنوان ابزاری مناسب توسط مجموعه بازار سرمایه ایران به اقتصادکشور معرفی شد. اولین اوراق سلف موازی استاندارد نیز در تیرماه 1394 توسط شرکت گل‌گهر بر روی سنگ آهن تولیدی این شرکت منتشر شد و پس از انتشار آن، تقاضای زیادی از سوی تولیدکنندگان برای انتشار این اوراق به بورس کالا ایران ارائه شد.

ویژگی‌های اوراق سلف موازی استاندارد

هر اوراق با توجه به کاربردی که دارد ممکن است دارایی ویژگی‌هایی باشد. در ادامه به بررسی این ویژگی‌ها پرداخته شده است.

• شفافیت در معاملات به دلیل کشف قیمت لحظه‌ای و بر اساس قیمت معاملات
• معاف از مالیات
• دارای نقدشوندگی بالا به دلیل وجود بازارگردان
• دارای حداقل سود تضمینی
• دارای سررسید کوتاه
• امکان استفاده برای اجرای سیاست‌های پولی یا تامین کسری بودجه
• پوشش ریسک برای خریدار و فروشنده با استفاده از ابزار اختیار تبعی

دارایی پایه در اوراق سلف استاندارد چیست؟

در قراردادهای سلف موازی استاندارد، مقدار مشخصی از یک دارایی تحت عنوان دارایی پایه ابتدا باید در بازار اولیه (در قالب قرارداد سلف) عرضه شده و توسط خریدار، معامله شود. هنگامی که تاریخ سررسید قرارداد فرا رسید، تسویه قرارداد با فروشنده انجام می‌شود. سپس، خریدار می‌تواند دارایی خریداری‌شده خود را در قالب قرارداد سلف موازی، در بازار ثانویه به‌ فروش برساند.

ناشر اوراق سلف استاندارد، فارغ از قیمت دارایی پایه، یک میزان سود حداقلی را برای سرمایه‌گذاران در قالب اختیار فروش در موعد سررسید ضمانت می‌کند. علاوه بر این لازم به ذکر است که در صورت افزایش قیمت پایه‌ دارایی، سود مازاد به سرمایه‌گذار تعلق خواهد گرفت.

معیارهای لازم برای انتخاب دارایی پایه برای عقد قرارداد سلف موازی

1. امکان تحویل فیزیکی دارایی پایه
2. استانداردپذیر بودن دارایی پایه
3. وجود مرجع قیمتی قابل اتکا
4. عدم وجود محدودیت قانونی برای نقل و انتقال کالا (محدودیت‌های سیاسی و…)
5. عدم وجود محدودیت قیمتی برای دارایی پایه
6. بازار نقدی قوی برای دارایی پایه

نحوه پوشش ریسک در قرارداد سلف موازی استاندارد

برای پوشش ریسک ناشی از نوسانات قیمت دارایی پایه در قرارداد سلف موازی استاندارد می‌توان از ابزار اختیارات خرید و فروش تبعی استفاده کرد که به صورت زیر تعریف می‌شوند:

اختیار فروش تبعی:

اختیار معامله‌ای است که همراه با معامله اوراق سلف استاندارد از سوی عرضه‌کننده به خریدار داده می‌شود. بر اساس این اختیار معامله، خریدار اوراق، اختیار فروش تعداد مشخصی از دارایی پایه را به عرضه‌کننده در سررسید به قیمت اعمال تعیین‌شده در قرارداد دارد.

اختیار خرید تبعی:

اختیار معامله‌ای است که همراه با معامله اوراق سلف موازی استاندارد، از سوی خریدار به عرضه‌کننده داده می‌شود. بر اساس این قرارداد، اختیار خرید تعداد مشخصی از دارایی پایه به قیمت اعمال تعیین‌شده در قرارداد را در تاریخ سررسید به عرضه‌کننده می‌دهد.

برای آشنایی بیشتر با مطالب فوق مطالعه مقاله اختیار خرید و فروش پیشنهاد می‌شود.

مزایای استفاده از ابزار اختیارات تبعی

از ویژگی‌های اختیارات تبعی تضمین حداقل یا حداکثر سود برای خریدار اوراق سلف استاندارد است. به عبارت دیگر، عرضه‌کننده به جز قیمت دارایی پایه، یک سود حداقلی برای سرمایه‌گذاران در نظر می‌گیرد.

• سود حداقلی در قالب اختیار فروش در سررسید تضمین می‌شود. علاوه بر حداقل سود، در قرارداد سلف استاندارد میزان حداکثر سود برای سرمایه‌گذاران در یک بازه مشخص، تعیین می‌شود. به عبارت دیگر، فروشنده نسبت به افزایش چشمگیر قیمت دارایی پایه در آینده، محفوظ شده و ضرر نخواهد کرد.

• سود حداکثری در قالب اختیار خرید در سررسید مشخص می‌شود. در نتیجه، علاوه بر فراهم‌شدن نقدینگی مورد نیاز فروشنده، امکان بهره‌مندی از نوسانات مثبت قیمت بازارِ کالا (دارایی پایه) هم با استفاده از حق اختیار خرید وجود خواهد داشت.

لازم به ذکر است در صورت عدم تقاضا در هنگام فروش اوراق سلف موازی استاندارد در بازار ثانویه، خریداری وجود نداشته باشد، بازارگردان وظیفه خرید را به عهده می‌گیرد.

چه کسانی در بازار معاملات سلف استاندارد فعالیت می‌کنند؟

بازار سلف موازی استاندارد متشکل از تولیدکنندگان (واحدهای دارای کسری منابع) و سرمایه‌گذاران (واحدهای دارای مازاد منابع) است. تولیدکنندگان شامل کلیه صنایع عرضه‌کننده کالا هستند که برای تامین مالی پروژهای خود نیاز به منابع مالی دارند. سرمایه‌گذاران نیز شامل کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی هستند که با خرید اوراق سلف استاندارد به دنبال کسب سود هستند.

کارمزد پذیرش و معاملات اوراق سلف موازی

• کارمزد بررسی پذیرش سازمان به میزان 0.0001 (یک در ده هزار) ارزش اوراق تا سقف 100 میلیون ریال و کف 20 میلیون ریال است.
• کارمزد پذیرش بورس کالا ایران به میزان 0.0002 (دو در ده هزار) ارزش اسمی اوراق تا سقف 200 میلیون ریال و کف 20 میلیون ریال است.

نحوه عرضه اوراق سلف موازی استاندارد

به منظور عرضه کالا و فروش با استفاده از اوراق سلف استاندارد، می‌بایست مراحل زیر از سوی عرضه‌کننده انجام شود.

مراجعه به مشاور پذیرش: عرضه‌کننده اوراق می‌بایست با مراجعه به مشاور پذیرش نسبت به عقد قرارداد و تهیه امیدنامه اقدام کند.

اقدامات مشاور پذیرش: پس از مراجعه عرضه‌کننده به مشاور پذیرش و ارائه مدارک لازم، مشاور پذیرش اقدامات لازم را برای پذیرش و انتشار اوراق مربوطه انجام می‌دهد. در این مرحله مشاور پذیرش اطلاعات لازم را در اختیار هیئت پذیرش بورس کالا قرار می‌دهد و هیئت پذیرش درخواست متقاضی را بررسی می‌کند و در صورت تایید اقدامات لازم برای پذیرش را انجام می‌دهد.

ارائه ضمانت به اتاق پایاپای: برای انتشار اوراق سلف موازی استاندارد، عرضه‌کننده ملزم به ارائه ضمانت‌های لازم به اتاق پایاپای بورس کالا است. در این مرحله نیز بورس کالا تضامین موردنیاز را برای عرضه اوراق سلف مربوطه مشخص می‌کند و به متقاضی اطلاع می‌دهد.

انتشار اطلاعیه عرضه اولیه اوراق: در این مرحله کارگزاری عرضه‌کننده، اطلاعیه عرضه اولیه اوراق سلف را منتشر می‌کند.

ثبت سفارش فروش: پس از انتشار اطلاعیه عرضه، فروشنده یا عامل عرضه، ثبت سفارش فروش اوراق را انجام می‌دهد.

فرآیند خرید اوراق سلف استاندارد

برای خرید اوراق سلف موازی استاندارد ابتدا می‌بایست به یک کارگزاری دارای مجوز معاملات سلف موازی از بورس کالا مراجعه کرده و در سامانه سجام ثبت نام کنید. پس از دریافت و ارائه کد سجام به همراه سایر مدارک به کارگزاری منتخب، کد سهامداری برای مشتری صادر می‌شود. سرمایه‌گذاران بعد از دریافت کد بورسی، درخواست سفارش خود را به کارگزار ارائه می‌دهند و اوراق سلف استاندارد موردنظر خود را خریداری می‌کنند.

لازم به ذکر است بعد از انتشار اطلاعیه عرضه اولیه اوراق سلف موازی استاندارد توسط بورس کالا، معاملات اولیه بر روی اوراق عرضه‌شده انجام می‌شود. در ادامه دارندگان اوراق می‌توانند در بازار ثانویه آن را به سایر خریداران یا سرمایه‌گذاران واگذار کنند.

نحوه خرید در بازار ثانویه

اوراق سلف موازی استاندارد در بازار ثانویه به صورت روزانه تا سررسید مورد معامله قرار می‌گیرند. فرآیند معاملات ثانویه اوراق سلف استاندارد به شرح زیر است:

دوره پیش گشایش: دوره‌ای است که در آن امکان ثبت، تغییر و حذف سفارش وجود دارد ولی سفارشات اجرا نمی‌شود. در این مرحله، کارگزاران قیمت‌های پیشنهادی مشتریان را با درنظرگرفتن حد نوسان قیمت روزانه، در سامانه معاملاتی وارد می‌کنند.

دوره حراج تک قیمتی: در این مرحله با توجه به قیمت سفارش‌های واردشده، قیمتی که در آن بیشترین حجم معامله امکان‌پذیر باشد، کشف شده و از آن پس معاملات به شیوه حراج پیوسته ادامه پیدا می‌کنند.

دوره حراج پیوسته: حراجی است که پس از دوره گشایش آغاز و تا پایان جلسه معاملات ادامه می‌یابد. در این مرحله به محض تطبیق قیمت سفارش‌های واردشده به سامانه معاملاتی، معامله انجام می‌شود.

بسته‌شدن جلسات معاملاتی: لحظه پایانی ساعت معاملاتی یک جلسه معاملات روزانه است، که پس از آن محاسبات مربوط به تسویه انجام و طی یک گزارش به کارگزاران اعلام می‌شود و با بسته‌شدن جلسه معاملاتی قیمت پایانی محاسبه می‌شود.

جمع‌بندی

همانطور که گفته شد اوراق سلف به دو نوع اوراق سلف عادی و موازی استاندارد تقسیم می‌شوند. اوراق سلف استاندارد، نوع تکامل یافته اوراق سلف هستند که با توجه به ویژگی‌های خود، بسیار مورد توجه سرمایه‌گذاران قرار می‌گیرند. در این مقاله به بررسی نحوه خرید و فروش این اوراق و آشنایی بیشتر با آن پرداخته شده است.