اوراق گام چیست؟ + نحوه معامله با آن
با توجه به فرمول اصلی حسابداری، دارایی یک شرکت از جمع بدهی و سرمایه تشکیل می‌شود. به همین منظور شرکت‌های کوچک و بزرگ برای تامین مالی از محل سرمایه خود اقدام به افزایش سرمایه و جذب منابع می‌کنند. چنانچه باز هم کمبود منابع مالی وجود داشته باشد، با گرفتن قرض و وام در قالب بدهی، کمبود سرمایه خود را جبران می‌کنند. سرمایه‌گذاران از قدیم برای گرفتن وام به سراغ بانک‌ها می‌رفتند. این روش مشکلاتی مانند گذراندن مراحل طولانی و پروسه‌های زمان‌بر دارد؛ در چندسال اخیر تامین مالی از محل اوراق در بازار سرمایه نفسی تازه گرفته که این تامین مالی به روش‌های مختلفی انجام می‌شود. یکی از اوراقی که برای تامین مالی مورد استفاده قرار می‌گیرد اوراق گام است که در ادامه به صورت کامل به بررسی این اوراق پرداخته شده است.
تعریف اوراق گام
اوراق گام مخفف عبارت «گواهی اعتبار مولد» است. در تعریف اوراق گام باید گفت که به منظور تامین مالی برای راه‌اندازی، توسعه و پیشبرد کسب‌و‌کار به کمک صاحبان (ناشران) آن آمد. به خصوص برای گروه‌های تولیدی که در تامین مواد اولیه خود ناتوان هستند، بسیار مورد استقبال قرار گرفت. کسب‌و‌کار برای گرفتن این اوراق جهت تامین مالی خود از اعتبار و ضمانت بانک استفاده می‌کند. بانک نیز بعد از بررسی صحت شرایط درخواست‌کننده‌ها، برای تامین کمبود نقدینگی آن‌ها از طریق گرفتن فاکتور مواد اولیه از فروشنده شروع به انتشار اوراق می‌کند و کسب‌و‌کارها موظف به بازپرداخت اوراق به بانک می‌شوند. اوراق گام از دسته اوراق بهادار، قابلیت نقل و انتقال در بازار دارد. به عنوان مثال فروشنده‌ی مواداولیه با فروش این اوراق می‌تواند وجه نقد دریافت کند. همچنین با توجه به اینکه اوراق تاریخ سررسید دارد، دارندگان آن تا زمان سررسید می‌توانند آن را نگهداری یا به جای پول برای خرید مواد اولیه (در صورت توافق طرفین) به فروشندگان دهند. قابل ذکر است که سررسید این اوراق عمدتا یکساله و وظیفه پرداخت ارزش اسمی آن بر عهده ناشر است که این پرداخت توسط بانک ضمانت می‌شود.
مهم‌ترین ویژگی‌های اوراق گام
همانطور که پیش‌تر اشاره شد اوراق گام باید دارای سررسید حداکثر یکساله باشد. این اوراق باید ویژگی‌های دیگری نیز داشته باشد که شامل موارد زیر هستند:
- با نام و غیر کاغذی
- بدون داشتن کوپن سود
- عمدتا دارای سررسید حداکثر یکساله و حداقل یک ماهه
- امکان نگهداری اوراق تا سررسید یا امکان انتقال آن قبل از تاریخ سررسید
- توانایی صرف 70 درصد وثیقه برای دریافت اوراق
- مشخص بودن میزان سود و بهره اوراق
- امن و معتبر بودن
- قابل نقل و انتقال
- دارای مبلغ اسمی معین
اصطلاحات مهم در اوراق گام
برای استفاده از اوراق گام در وهله اول می‌بایست با تمامی اصطلاحات رایج آن آشنا شد، که شامل موارد زیر هستند:
- سامانه گام: ثبت اطلاعات اوراق، صدور و و مدیریت آن و همچنین تسویه وجوه به وسیله‌ی این سامانه انجام می‌شود.
- سقف ضمانت: به معنای حداکثر میزان ضمانت دادن بانک‌ها برای انتشار اوراق و مشخص کردن سقف همه بانک‌ها توسط بانک مرکزی است.
- سقف اعتباری: به معنای سقف مبلغ گرفتن اوراق گام از بانک‌ها است.
- بانک عامل: مسئول انتشار اوراق گام با کسب مجوز از بانک مرکزی، بانک عامل نام داد.
- بنگاه: اشخاص حقوقی دارنده‌ی مجوز برای فعالیت اقتصادی هستند.
- بنگاه متعهد: خریدار کالا یا خدمات با وظیفه معرفی متقاضی به بانک است.
- بنگاه متقاضی: به شخص حقیقی یا حقوقی با وظیفه ارائه اسناد صادر شده از خریدار به بانک برای دریافت اوراق، گفته می‌شود.
دستورالعمل انتشار اوراق گام
برای انتشار اوراق گام افراد موظف به طی‌کردن تعدادی مراحل هستند. در ادامه به این مراحل پرداخته خواهد شد.
- نیاز به داشتن «کد بورسی» برای خرید اوراق
- تایید اعتبار متقاضی اوراق توسط بانک و اعتبارسنجی آن با بررسی شرایط مالی و… و مشخص کردن سقف قابل دریافت اوراق به متقاضی
- معرفی فروشنده‌ی مواد اولیه به بانک
- ارسال هزینه‌ها و مدارک تولیدکننده به بانک توسط فروشنده به منظور درخواست صدور اوراق
- معرفی ضامن به بانک
- صدور اوراق توسط بانک
نحوه معامله اوراق گام و انواع آن
سرمایه‌گذاران برای خرید و فروش اوراق گام در بازار فرابورس باید کد بورسی داشته باشند. در این صورت، می‌توانند با مراجعه به سایت TSETMC، اوراق گام را جستجو کرده و نماد مورد نظر را از میان نمادهای فعال پیدا کنند. سپس لازم است که در یکی از کارگزاری‌ها ثبت‌نام کرده و از طریق آن نسبت به معامله این اوراق اقدام کنند. به ذکر است معامله این اوراق از روزهای شنبه تا چهارشنبه در بازه زمانی ۹:۰۰ تا ۱۲:۳۰، امکان‌پذیر است. همچنین تعداد سفارشات ثبت‌شده باید مضربی از ۵۰۰۰ واحد باشد و حجم سفارش خرید اوراق گام نیز حداکثر ۵۰,۰۰۰ واحد ثبت شود. بنابراین می‌توان نتیجه گرفت که سرمایه‌گذاری در اوراق گام بیشتر برای کسانی مناسب است که سرمایه زیادی دارند یا افراد حقوقی به شمار می‌روند. همچنین معامله‌گر در صورت فروش واحدهای خود، مبلغ حاصل از آن را یک روز پس از انجام معامله دریافت خواهد کرد. به این نوع معامله در بازار که مبلغ حاصل از فروش یک روز کاری بعد از انجام معامله پرداخت می‌شود، T+1 گفته می‌شود.
استفاده از اوراق گام به چندین روش امکان‌پذیر است. در حالت اول، می‌توان اوراق را تا زمان سررسید نگهداری کرد و پس زمان سررسید، آن‌ها را نقد کرد. در روش دیگر، سرمایه‌گذار می‌تواند از اوراق گام برای تسویه خرید خود و انتقال آن به سایر بنگاه‌های تولیدی استفاده کند. همچنین باتوجه به اینکه این اوراق قابل معامله در بورس و فرابورس هستند، سرمایه‌گذاران می‌توانند به‌صورت رقابتی در بازار بورس بفروشند و سود کسب کنند.
مزایا و معایب اوراق گام
اوراق گام دارای مزایا و معایبی است که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود. در ابتدا مزایای آن شامل موارد زیر هستند:
- کمک به کمبود بودجه کسب‌و‌کارها و تامین مالی آن‌ها به صورت نوین
- کاهش فشار بر بانک‌ها به دلیل عدم توانایی نقدینگی
- عدم نیاز به زمان انتظار برای تامین مالی توسط تولیدی یک کسب‌و‌کار
- تولید بهتر و سریع‌تر کسب‌و‌کارها و به طبع آن افزایش میزان فروش
- امکان فروش و تبدیل آن به وجه نقد
- توانایی نقدشوندگی
- تعامل و آشنایی بنگاه‌های تولیدی با یکدیگر و به طبع آن تولید بیشتر
- تسهیل معاملات و کاهش نیاز به نقدینگی به دلیل توانایی جایگزین کردن اوراق گام با وجه نقد
- بهرمندی تمام حلقه‌های تولید با استفاده کردن اولین حلقه از این اوراق
متقاضی وام علاوه بر استفاده از مزایای اوراق گام، مشکلاتی را نیز باید بپذیرد، که شامل موارد زیر هستند:
- نیاز بانک به وثیقه
- پرداخت هزینه‌هایی مثل کارمزد بانکی و هزینه‌های اداری
- نیاز به بانک برای انتشار این اوراق
- برطرف نشدن تمامی هزینه‌ها به علت محدود بودن انتشار این اوراق
محاسبه سقف و نرخ تنزیل اوراق گام
نرخ تنزیل، مبلغی است که در آینده به ازای دریافت اوراق، افراد حاضر به پرداخت آن هستند. نرخ تنزیل اوراق گام ثابت نخواهد بود و به عواملی مثل شرایط بازار (عرضه و تقاضا) و همچنین زمان باقی مانده تا سررسید، بستگی خواهد داشت. اگر این اوراق تا زمان سررسید نگهداری شود، تفاوت قیمت خرید و مبلغ اسمی به عنوان سود در نظر گرفته خواهد شد.
همانطور که گفته شد بانک‌ها برای تعیین سقف اوراق گام از پارامترهای گوناگونی از جمله صورت‌های مالی و گردش حساب شرکت استفاده می‌کنند. همچنین با این فرمول که سقف اعتبار آن معادل 120درصد از فروش آن شرکت است، قابل محاسبه خواهد بود. البته از حدی که بانک مرکزی هر سال برای بانک‌ها و موسسات تعیین می‌کند، نباید تجاوز کند.
پیامدهای عدم پرداخت اوراق گام
درصورتی‌که بنگاه متعهد در زمانی که می‌بایست به دارندگان اوراق پرداختی داشته و اقدامی نکرده باشد، پیامدهایی خواهد داشت که در ادامه به آن‌ها پرداخته خواهد شد:
- موظف به پرداخت جریمه دیرکرد خواهد بود که به ازای هر روز تاخیر که معادل با نرخ سود تسهیلات غیرمشارکتی بعلاوه 8 درصد است.
- امکان درخواست صدور این اوراق دیگر وجود نخواهد داشت.
- اگر حداکثر تا ۷ روز پس از سررسید پرداخت نشده باشد، بانک آن پرداختی را به صورت روزشمار محاسبه کرده و به حساب دارندگان اوراق گام واریز می‌کند.
- اگر چندین مرتبه عدم پرداخت در زمان مقرر تکرار شود، متقاضی وام به عنوان متخلف به مراجع قانونی معرفی خواهد شد.
- اگر بانک یا موسسه مالی اقدام به پرداخت اوراق در زمان سررسید نداشته باشد و 7 روز بگذرد، بانک برای آن موسسه امکان صدور این اوراق را به مدت یک سال نخواهد داشت.
جمع‌بندی
اوراق گام با نداشتن مشکلات دریافت وام و تسهیلات از بانک، جایگزین خوبی برای افراد شده است. همچنین این اوراق را تا سقفی که بانک تعیین می‌کند، می‌توان دریافت کرد و تا زمان رسیدن سررسید امکان نقد کردن آن وجود نخواهد داشت. این اوراق برای برای تامین منابع مالی شرکت‌های تولیدی بسیار کمک‌کننده است.
