سبک اعمال در قراردادهای اختیار معامله؛ اختیار معامله چه زمانی اعمال می‌شود؟

سبک اعمال در قرارداد اختیار معامله، زمان و شرایطی را مشخص می‌کند که خریدار اختیار می‌تواند از حق خرید یا فروش خود استفاده کند. دو سبک اصلی آن، اروپایی (اعمال فقط در روز سررسید) و آمریکایی (امکان اعمال در هر زمان تا سررسید) هستند. از این رو، سبک اعمال نقش مهمی در انعطاف‌پذیری، هزینه و استراتژی معامله‌گران دارد.

در بازار نوپای مشتقه ایران، قراردادهای اختیار معامله در حال گسترش‌ هستند؛ اما یکی از مفاهیم کلیدی که کمتر مورد توجه معامله‌گران تازه‌وارد قرار گرفته، «سبک اعمال» این قراردادها است؛ مفهومی که به‌طور مستقیم بر میزان انعطاف‌پذیری، هزینه، ریسک و استراتژی‌های معاملات آپشن در بورس اثر می‌گذارد.

اعمال در قرارداد اختیار معامله یعنی چه؟

در قرارداد اختیار معامله، خریدار این حق را دارد (اما الزام ندارد) که در تاریخی مشخص، دارایی پایه‌ای مانند سهام یا کالا را به قیمتی توافقی بخرد یا بفروشد. به استفاده از این حق در موعد مقرر، اعمال (Exercise) گفته می‌شود. اما این که خریدار در چه زمانی می‌تواند این اختیار را اعمال کند، به «سبک اعمال» قرارداد بستگی دارد.

• مقاله پیشنهادی: استراتژی اختیار معامله

انواع سبک اعمال در قراردادهای اختیار معامله

قراردادهای اختیار معامله در جهان به چهار سبک اصلی تقسیم می‌شوند که هر کدام ویژگی‌های زمانی و محاسباتی خاصی دارند. در ادامه به بررسی این موارد پرداخته شده است:

اختیار معامله اروپایی؛ اعمال فقط در سررسید

در این نوع، خریدار تنها در روز سررسید می‌تواند از اختیار خود استفاده کند. این محدودیت زمانی باعث می‌شود این سبک، در مقایسه با سبک آمریکایی، کم‌هزینه‌تر باشد و ارزش‌گذاری ساده‌تری داشته باشد. در عین حال، همین محدودیت می‌تواند در شرایط نوسانی بازار، به ضرر خریدار تمام شود؛ زیرا فرصت واکنش به تغییرات قیمت، پیش از موعد سررسید از بین می‌رود. در ایران، تمام قراردادهای اختیار معامله فعلا به سبک اروپایی تنظیم می‌شوند.

اختیار معامله آمریکایی؛ انعطاف‌پذیر اما گران‌تر

در سبک آمریکایی، خریدار می‌تواند در هر زمانی از تاریخ انعقاد تا سررسید، اختیار خود را اعمال کند. این انعطاف‌پذیری موجب می‌شود این نوع قرارداد برای پوشش ریسک بهتر و مدیریت فعال‌تر سبد دارایی جذاب‌تر باشد. با این حال، همین انعطاف باعث افزایش پیچیدگی قیمت‌گذاری و بالا رفتن هزینه قرارداد می‌شود.

سبک برمودایی؛ جایی میان اروپا و آمریکا

در برخی بازارهای جهانی، نوع سومی، به نام اختیار معامله برمودایی نیز وجود دارد. در این سبک، اعمال اختیار فقط در تاریخ‌های خاصی پیش از سررسید (مثلا اول هر ماه) مجاز است. این سبک ترکیبی از انعطاف‌پذیری سبک آمریکایی و نظم سبک اروپایی است. اما به دلیل پیچیدگی بیشتر، کمتر در بازارهای نوپا دیده می‌شود.

سبک‌های نامتعارف؛ از آپشن‌های نگاه به گذشته تا باینری

علاوه بر سه سبک فوق، برخی از قراردادهای اختیار معامله با ویژگی‌های خاص‌تری در بازارهای توسعه‌یافته عرضه می‌شوند که به آن‌ها «آپشن‌های اگزوتیک» می‌گویند. برخی از آن‌ها عبارتند از:

• باینری آپشن (Binary): باینری آپشن قراردادی است که در آن معامله‌گر با یک پیش‌بینی درست سود کامل می‌برد و با پیش‌بینی غلط کل سرمایه‌اش را از دست می‌دهد.
• آپشن نگاه‌به‌گذشته (Look-back): قیمت اعمال بر اساس پایین‌ترین یا بالاترین قیمت گذشته تعیین می‌شود.
• آپشن مرکب (Compound): در این سبک اعمال، دارایی پایه یک آپشن دیگر است.
• آپشن امتدادپذیر (Extendible): قابلیت تمدید سررسید توسط دارنده یا فروشنده وجود دارد.

این آپشن‌ها به‌دلیل پیچیدگی محاسبات، در بازار ایران وجود ندارند و عمدتا در بازارهایی مانند CME، EUREX یا بورس‌های سنگاپور معامله می‌شوند.

چرا در بازار مشتقه ایران فقط از سبک اروپایی استفاده می‌شود؟

بازار مشتقه در ایران هنوز در مراحل ابتدایی رشد قرار دارد و به همین دلیل، تمامی قراردادهای اختیار معامله فعلی بر پایه سبک اعمال اروپایی طراحی شده‌اند. انتخاب این سبک، با هدف سادگی، کاهش پیچیدگی‌های عملیاتی و امکان پیاده‌سازی آسان‌تر در بسترهای فنی و نظارتی موجود انجام شده است. در سبک اروپایی، قرارداد فقط در تاریخ سررسید قابل اعمال است. همین ویژگی، فرآیند تسویه، ارزش‌گذاری و کنترل ریسک را برای نهادهای اجرایی مانند بورس، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی و سازمان بورس تسهیل می‌کند. از آنجا که زیرساخت‌های معاملاتی، آموزشی و نظارتی در ایران هنوز به بلوغ کامل نرسیده‌اند، استفاده از این سبک منطقی‌ترین گزینه برای آغاز توسعه بازار مشتقه است.

علاوه بر مزایای اجرایی، سبک اروپایی از منظر مدیریت ریسک نیز برای فروشندگان قرارداد جذاب‌تر است. محدود بودن زمان اعمال به یک روز مشخص، به آن‌ها این امکان را می‌دهد که پوشش ریسک دقیق‌تری برای تعهدات خود داشته باشند و از مواجهه با نوسانات ناگهانی جلوگیری کنند. بررسی تجربه دیگر کشورها نیز نشان می‌دهد که آغاز فعالیت بازار مشتقه در بسیاری از اقتصادهای نوظهور با سبک اروپایی همراه بوده است. پس از ایجاد بسترهای فنی و حقوقی لازم و افزایش آگاهی معامله‌گران، امکان گذار تدریجی به سبک‌های پیچیده‌تر و منعطف‌تری همچون سبک آمریکایی یا برمودایی فراهم می‌شود. بنابراین، تکیه بر سبک اروپایی در شرایط فعلی، تصمیمی مرحله‌ای و مبتنی بر الزامات واقع‌بینانه بازار ایران است.

چرا سبک اعمال در قرارداد اختیار معامله مهم است؟

سبک اعمال یک قرارداد اختیار معامله، تنها یک ویژگی فنی نیست؛ بلکه یک مولفه استراتژیک در تصمیم‌گیری مالی است. دلایل اهمیت آن عبارتند از:

پوشش ریسک: سرمایه‌گذارانی که به‌دنبال ابزارهای هجینگ (پوشش ریسک) هستند، ممکن است سبک آمریکایی را ترجیح دهند تا انعطاف بیشتری در مواجهه با نوسانات بازار داشته باشند.

بازارگردانی: سبک اعمال بر هزینه بازارسازی، نیاز به نقدشوندگی و مدیریت ریسک موسسات نیز تاثیرگذار است.

برای سفته‌بازان: آن‌ها ممکن است سبک اروپایی را به‌دلیل هزینه کمتر ترجیح دهند، به‌ویژه اگر قصد معامله مجدد اختیار را پیش از سررسید داشته باشند.

جمع‌بندی

سبک اعمال، عنصری تعیین‌کننده در کارایی و ریسک‌پذیری قرارداد اختیار معامله است. اگرچه در حال حاضر بازار مشتقه ایران تنها از سبک اروپایی استفاده می‌کند، اما شناخت کامل تفاوت‌ها و مزایای سبک‌های مختلف اعمال، می‌تواند به معامله‌گران کمک کند تا با چشم‌اندازی دقیق‌تر و استراتژی‌های بهینه‌تر وارد این بازار شوند. آینده بازار اختیار معامله در ایران ممکن است شاهد ورود سبک‌های پیشرفته‌تری باشد و از این رو، درک تفاوت‌ها از همین حالا یک مزیت رقابتی به شمار می‌آید.

سوالات متداول