بازار نقدی یا اسپات مارکت چیست و چه تفاوتی با بازارهای مارجین و فیوچرز دارد؟
بازار نقدی یا اسپات، یک ساختار مالی مهم به شمار می‌رود که امکان خرید و فروش مستقیم دارایی‌های مالی را فراهم می‌کند. تحویل دارایی و تسویه حساب بلافاصله پس از توافق صورت می‌گیرد و به دلیل پرداخت آنی وجه توسط خریداران، این بازار را نقدی می‌نامند. قیمت لحظه‌ای یا اسپات، ارزش فعلی دارایی در بازار را نشان می‌دهد که بر اساس عرضه و تقاضا به طور مداوم تغییر می‌کند. اسپات مارکت به دلیل سادگی، اغلب اولین تجربه معاملاتی تازه‌کاران در بازارهای مالی است و معاملات آن در صرافی‌های متمرکز، غیرمتمرکز و بورس‌ها انجام می‌شوند.
اصطلاحات کلیدی در بازار نقدی (اسپات)
برای فعالیت موثر در بازار نقدی، آشنایی با مفاهیم رایج و انواع سفارش‌های معاملاتی ضروری است. این آشنایی به معامله‌گران کمک می‌کند تا با درک بهتر سازوکار بازار، تصمیم‌های آگاهانه‌تری بگیرند. در ادامه اصطلاحات کلیدی اسپات مارکت نوشته شده است:
- دارایی پایه (Underlying Asset): به دارایی‌ای که معامله روی آن انجام می‌شود، دارایی پایه گفته می‌شود. دارایی پایه می‌تواند شامل ارز، سهام، کالا یا رمزارز باشد. تمامی قیمت‌ها و معاملات اسپات بر اساس دارایی پایه تعیین می‌شوند.
- قیمت لحظه‌ای (Spot Price): ارزش فعلی یک دارایی در بازار که معاملات اسپات بر اساس آن انجام می‌شوند. این قیمت‌ها به طور مداوم بر اساس عرضه و تقاضا تغییر می‌کنند.
- دفتر سفارشات (Order Book): فهرستی از سفارش‌های فعال خرید (Bid) و فروش (Ask) که شامل اطلاعاتی مانند قیمت، حجم و مجموع سفارش‌ها است. Bid بالاترین قیمتی است که خریدار حاضر به پرداخت آن می‌شود. همچنین به پایین‌ترین قیمتی که فروشنده حاضر به پذیرش آن است، Ask می‌گویند.
- نقدشوندگی (Liquidity): میزان سهولت خرید و فروش یک دارایی در بازار را نقدشوندگی می‌گویند.
- حجم معاملات (Volume): تعداد واحدهای دارایی پایه که در یک بازه زمانی معامله می‌شوند.
- اسپرد (Spread): به تفاوت بین بهترین قیمت خرید (Bid) و بهترین قیمت فروش (Ask) گفته می‌شود.
- سفارش محدود (Limit Order): سفارشی که با قیمتی مشخص ثبت می‌شود و تنها زمانی اجرا می‌شود که بازار به آن قیمت برسد.
- سفارش بازار (Market Order): سفارشی که بلافاصله با بهترین قیمت موجود در بازار اجرا می‌شود.
ماهیت و خصوصیات بازار نقدی
بازار نقدی یا اسپات مارکت دارای خصوصیات مشخصی است. مهم‌ترین ویژگی‌های آن شامل موارد زیر می‌شوند:
تسویه و تحویل فوری: در بازار اسپات، خرید و فروش دارایی‌ها به‌صورت نقدی انجام می‌شود و تحویل و تسویه بلافاصله پس از معامله صورت می‌گیرد. این فرایند معمولا آنی یا حداکثر طی دو روز کاری (T+2) انجام می‌شود. در بازارهایی مانند ارزهای دیجیتال، تسویه تقریبا آنی است، اما در بازارهای سنتی مانند سهام ممکن است به دلیل مراحل اداری کمی زمان‌بر باشد.
نقدشوندگی بالا: به دلیل تسویه سریع و امکان معامله آسان، دارایی‌ها در بازار اسپات به سرعت و سهولت به پول نقد تبدیل می‌شوند. این ویژگی جذابیت بالایی برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران دارد.
ریسک کمتر نسبت به بازارهای مشتقه: در اسپات مارکت از اهرم مالی یا مارجین استفاده نمی‌شود و معامله‌گران تنها با سرمایه شخصی خود معامله می‌کنند. به همین دلیل، زیان احتمالی محدود به سرمایه اولیه است و خطر لیکوئید شدن یا ایجاد بدهی وجود ندارد.
سادگی و سهولت معاملات: فرآیند خرید و فروش در بازار اسپات ساده است. معامله‌گر فقط دارایی را می‌خرد یا می‌فروشد و تسویه بلافاصله انجام می‌شود. همین سادگی باعث می‌شود این بازار نقطه شروع مناسبی برای تازه‌واردان باشد.
مالکیت واقعی بر دارایی: پس از خرید در بازار اسپات، معامله‌گر مالک واقعی دارایی می‌شود و می‌تواند آن را در کیف پول شخصی یا حساب خود نگهداری کند.
لازم به ذکر است نوسانات شدید قیمت، لغزش قیمتی (Slippage) و تاثیرپذیری از اخبار یا شرایط اقتصادی، از ویژگی‌های اصلی این بازار هستند. به همین دلیل استفاده از ابزارهایی مانند حد ضرر (Stop Loss) برای مدیریت ریسک ضروری است.
بازارهای نقدی بر اساس نوع دارایی معامله‌شده
بازار نقدی بر اساس نوع دارایی معامله شده به دسته‌‌های زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- بازار سهام نقدی: سهام شرکت‌ها به صورت نقدی خرید و فروش می‌شوند. معاملات در ساعات مشخص روز کاری انجام شده و بورس‌هایی مانند نزدک (NASDAQ) و بورس نیویورک (NYSE) نمونه‌های شناخته‌شده هستند.
- بازار ارز نقدی (فارکس): بزرگ‌ترین بازار نقدی جهان است که ارزهای مختلف به صورت لحظه‌ای معامله می‌شوند. این بازار ۲۴ ساعته و پنج روز در هفته فعال است و به دلیل نقدشوندگی بالا و حجم معاملات گسترده، محبوب معامله‌گران است.
- بازار ارزهای دیجیتال نقدی: شامل خرید و فروش رمزارزهایی مانند بیت‌کوین و اتریوم است. معاملات به صورت آنلاین و ۲۴ ساعته صورت می‌گیرند، اما شرایط و ساعات معامله بسته به صرافی متفاوت است. بسیاری از معامله‌گران اولین تجربه خود را در این بازار کسب می‌کنند.
- بازار اوراق قرضه نقدی: اوراق قرضه نیز در بازار نقدی قابل معامله هستند و ساعات معامله مشابه بازار سهام است.
- بازارهای کالایی نقدی: بازارهای کالایی شامل بخش‌های مختلفی هستند که هر یک معاملات خاصی را پوشش می‌دهند. در بازار طلا و فلزات، خرید و فروش فلزات گران‌بهایی مانند طلا، نقره و پلاتین انجام می‌شود و در بازار نفت خام محل معاملات نقدی نفت و فرآورده‌های نفتی است. همچنین در بازار سکه نقدی، سکه‌ها به شکل فیزیکی و با پرداخت فوری معامله شده و قیمت آن‌ها به صورت لحظه‌ای تعیین می‌شود.
انواع اصلی سفارشات معاملاتی در بازار نقدی
در بازارهای اسپات، سفارش‌های مختلفی وجود دارند که هر یک کاربرد خاصی در استراتژی‌های معاملاتی دارند:
- سفارش بازار (Market Order): سریع‌ترین نوع سفارش که بلافاصله و با بهترین قیمت موجود در بازار اجرا می‌شود. اجرای معامله در این روش تضمین شده است، اما قیمت دقیق ممکن است متفاوت باشد.
- سفارش محدود (Limit Order): معامله‌گر قیمت مشخصی برای خرید یا فروش تعیین می‌کند. معامله تنها در صورتی انجام می‌شود که قیمت بازار به سطح تعیین‌شده برسد یا بهتر باشد. این نوع سفارش قیمت را تضمین کرده و انجام معامله را تضمینی نمی‌کند.
- سفارش استاپ مارکت (Stop Market Order): شامل یک قیمت استاپ و یک سفارش بازار است. وقتی قیمت به سطح استاپ برسد، سفارش بازار فعال می‌شود. اجرای معامله تضمین می‌شود، اما قیمت نهایی دقیق ممکن است با سطح استاپ تفاوت داشته باشد.
- سفارش توقف محدود (Stop Limit Order): شامل یک قیمت استاپ و یک قیمت لیمیت است. پس از رسیدن قیمت به سطح استاپ، سفارش محدود ثبت می‌شود. این سفارش قیمت را تضمین می‌کند، اما اجرای آن حتمی نیست.
در نهایت، انتخاب نوع سفارش در بازار نقدی به اهداف معامله‌گر، سطح تجربه و استراتژی معاملاتی بستگی دارد و هر سفارش چه محدود (Limit) و چه بازار (Market) مزایا و ریسک‌های خاص خود را دارد.
جدول مقایسه بازار نقدی، آتی و مارجین
در ادامه تفاوت بازار نقدی، آتی و مارجین نوشته شده است:
| ویژگی‌ها | بازار نقدی (اسپات) | بازار آتی (فیوچرز) | بازار مارجین |
|---|---|---|---|
| استفاده از سرمایه | فقط سرمایه شخصی | سرمایه شخصی + امکان استفاده از اهرم | سرمایه شخصی + وام از صرافی |
| اهرم مالی | ندارد | دارد | دارد |
| ریسک معاملات | کم؛ زیان محدود به سرمایه اولیه | بالا؛ به دلیل نوسانات و اهرم | بسیار بالا؛ با افزایش اهرم ریسک بیشتر می‌شود |
| خطر لیکوئید شدن | وجود ندارد | وجود دارد | وجود دارد |
| زمان تسویه | فوری یا آنی | در آینده، طبق تاریخ قرارداد | وابسته به مدیریت پوزیشن؛ معمولا کوتاه‌مدت |
| مالکیت دارایی | مالکیت واقعی پس از خرید | معمولا مالکیت فیزیکی وجود ندارد | مالکیت واقعی نیست؛ دارایی بر پایه وام معامله می‌شود |
| هدف معامله | نگهداری بلندمدت یا سود از نوسانات قیمت | پوشش ریسک و پیش‌بینی قیمت‌های آینده | افزایش سود با وام‌گیری و معاملات کوتاه‌مدت |
| پتانسیل سودآوری | محدود؛ بدون اهرم | بیشتر از اسپات؛ به دلیل اهرم | بسیار بیشتر؛ اما همراه با ریسک بالا |
| پیچیدگی معاملات | ساده و قابل فهم؛ مناسب مبتدیان | پیچیده‌تر؛ نیازمند دانش و تجربه | پرریسک و پیچیده؛ مناسب افراد حرفه‌ای |
معایب معامله در بازار اسپات (نقدی)
در ادامه به معایب معاملات در اسپات مارکت پرداخته می‌شود.
1. سودآوری محدودتر: به دلیل نبود اهرم مالی، سود معاملات اسپات در مقایسه با فیوچرز یا مارجین کمتر است.
2. ریسک نوسانات شدید: تغییرات سریع و غیرقابل پیش‌بینی قیمت می‌تواند باعث زیان‌های سنگین شود، به‌ویژه برای کسانی که بدون تحلیل کافی وارد بازار می‌شوند.
3. نیاز به نقدینگی کامل: معامله‌گران باید تمام سرمایه موردنیاز برای خرید یا فروش را در اختیار داشته باشند.
4. وابستگی به بازارهای صعودی: این معاملات بیشتر در بازارهای گاوی کارایی دارند و در دوره‌های نزولی، فروش برخی دارایی‌ها دشوار می‌شود.
5. داشتن هزینه‌های جانبی: علاوه بر کارمزد صرافی، هزینه‌هایی مانند کارمزد انتقال (Gas Fee) نیز می‌تواند سود نهایی را کاهش دهد.
6. مسئولیت نگهداری دارایی: در رمزارزها، امنیت دارایی کاملا بر عهده معامله‌گر است و در صورت سهل‌انگاری، خطر از دست رفتن سرمایه وجود دارد.
7. کمبود نقدشوندگی در برخی دارایی‌ها: رمزارزها یا دارایی‌های کمتر شناخته‌شده ممکن است نقدشوندگی پایینی داشته باشند و فروش آن‌ها دشوار یا همراه با ضرر باشد.
جمع‌بندی
بازار نقدی (Spot Market) محلی برای معامله دارایی‌هایی مانند ارز دیجیتال، سهام و کالا است که با تسویه و تحویل فوری انجام می‌شود. در این بازار، قیمت‌ها بر اساس عرضه و تقاضای لحظه‌ای تعیین می‌شوند. تفاوت اصلی آن با بازارهای آتی و مارجین، عدم استفاده از اهرم و تکیه صرف بر سرمایه شخصی است؛ عاملی که ریسک را به شکل قابل توجهی کاهش داده و مانع از لیکوئید شدن می‌شود. خریدار پس از معامله، مالک واقعی دارایی خواهد بود و امکان نگهداری آن در کیف پول شخصی وجود دارد. به همین دلیل، بازار نقدی گزینه‌ای ساده برای تازه‌واردان و انتخابی مناسب برای سرمایه‌گذاری بلندمدت به شمار می‌آید.
