آموزش کامل نحوه محاسبه ریسک و بازده سهام در بورس

بورس به عنوان یکی از پربازده‌ترین بازار داخلی در سال‌های اخیر شناسایی می‌شود. برای سرمایه‌گذاری در بورس، دو روش مستقیم و غیرمستقیم وجود دارد و برای افرادی که متمایل به سرمایه‌گذاری مستقیم در این بازار هستند، یادگیری روش‌های تحلیل بازار و نحوه محاسبه ریسک و بازده سهم ضرورت دارد. در این مطلب، روش محاسبه بازده سهام، محاسبه ریسک و چگونگی ارزیابی بازده کل سرمایه‌گذاری آموزش داده شده است.

محاسبه بازده سهام

برای آموزش نحوه محاسبه ریسک و بازده سهم در بازار سرمایه، لازم است ابتدا بازده سهام بررسی شود. به‌صورت کلی بازده سرمایه‌گذاری به نتیجه‌ سرمایه‌گذاری اشاره دارد. البته منظور از «نتیجه»، لزوما «سود» نیست. اگرچه «کسب سود»، هدف اصلی همه‌ی سرمایه‌گذاران است. اما دستیابی به این هدف به عواملی چون شناخت بازارها و روش‌های سرمایه‌گذاری، ریسک هر بازار، میزان ریسک‌پذیری افراد، دانش اقتصادی، استراتژی سرمایه‌گذاری و عملکرد سرمایه‌گذاران بستگی دارد. گاهی سرمایه‌گذاری، موجب حفظ ارزش دارایی می‌شود. گاهی نتیجه‌ی آن «سود» و گاهی «زیان» است. به عبارتی بازده سرمایه‌گذاری می‌تواند مثبت یا منفی باشد.

برای محاسبه بازده سهام، ابتدا باید بازه‌ زمانی مدنظر انتخاب شود. این بازه لزوما ارتباطی به زمان خرید سهم ندارد. بنابراین می‌تواند مربوط به قبل از خرید سهم، ابتدای زمان خرید سهم تاکنون یا هر زمان دیگری باشد. برای مثال سهم «الف»، سه هفته‌ قبل خریداری شده است. حال کاربر می‌تواند بازده آن را از زمان خرید تا یک هفته بعد از آن، بازده یک ماه گذشته یا… را محاسبه کند.

مرحله‌ی بعد، دسترسی به سابقه‌ قیمتی سهام در بازه‌ی زمانی مدنظر است.

سابقه قیمتی سهام

سایت tsetmc و سایت انیگما، مراجعی برای دسترسی به سابقه قیمتی سهام هستند. این مراجع، قیمت همه‌ سهم‌ها را به تفکیک تاریخ، به‌علاوه‌ تغییرات قیمت، حجم و ارزش معاملات و سایر جزئیات را ارائه می‌دهند. برای مثال در سایت tse، با جست‌وجوی نام سهم و انتخاب گزینه‌ی «سابقه» از منوی بالای صفحه‌، جدول زیر نمایش می‌یابد. همچنین با انتخاب گزینه‌ی «تهیه خروجی» می‌توان فایل اکسل این جدول را دانلود کرد.

جدول قیمت سهام در محاسبه ریسک و بازده سهم

در تصویر بعدی، نمونه‌ای از فایل اکسل قیمت سهم زاگرس، مربوط به تاریخ 18 الی 22 شهریور 1402 مشاهده می‌شود.

گزینه‌های جدول قیمت سهام، مشابه نمونه فارسی آن (در سایت tse) و به شرح است.

• TICKER: نام شرکت ناشر سهم
• DTYYYYMMDD: تاریخ میلادی (سال، ماه و روز، به ترتیب از سمت چپ نوشته شده‌اند.)
• FIRST: اولین قیمت (قیمت اولین معامله در هر روز)
• HIGH: بیشترین قیمت
• LOW: کمترین قیمت
• CLOSE: قیمت آخرین معامله
• VALUE: ارزش معاملات هر روز
• VOL: حجم معاملات هر روز
• OPENINT: تعداد معاملات هر روز
• PER: بازه‌ی زمانی (روزانه)
• OPEN: قیمت دیروز (قیمت باز شدن سهم)
• LAST: قیمت پایانی

فرمول محاسبه بازده سهام

در نحوه محاسبه ریسک و بازده سهم، پس از انتخاب بازه‌ زمانی، قیمت «اولین روز» و «آخرین روز»، از جدول قیمت استخراج می‌شوند. برای مثال اگر بازه‌ زمانی ٣٠ روز باشد، باید «قیمت روز نخست» و «قیمت روز سی‌ام» در فرمول محاسبه بازده سهام جای‌گذاری ‌شود.

قیمت اول دوره ÷ قیمت آخر دوره = بازده (Return)

اما این قیمت‌ها، از کدام ستون جدول (FIRST، LAST، HIGH، LOW، OPEN، CLOSE) استخراج شده‌اند؟ بازده می‌تواند بر اساس یکی از چهار گزینه‌ی اولین قیمت (FIRST)، قیمت پایانی (َLAST)، بیشترین قیمت (HIGH) یا کمترین قیمت (LOW) محاسبه شود. ولی نکته‌ی مهم این است که هر دو قیمت «اولین روز» و «آخرین روز»، از یک بخش انتخاب شوند. در واقع نمی‌توان برای «قیمت آخر دوره» و «قیمت اول دوره»، دو پارامتر متفاوت را در نظر گرفت. برای مثال اگر بازده براساس بیشترین قیمت (HIGH) محاسبه می‌شود، باید «بیشترین قیمت روز اول» و «بیشترین قیمت روز آخر» در فرمول قرار بگیرند.  

در ادامه بازده سهم زاگرس از تاریخ 18 تا 22 شهریور 1402 بر اساس هر چهار گزینه، محاسبه می‌شود.

باید دقت شود که در محاسبه بازدهی هر سهم باید تاثیر افزایش سرمایه و سود نقدی در نظر گرفته شود، چرا که این دو اتفاق مهم برای هر شرکت باعث تغییر در بازدهی مورد محاسبه می‌شود.

محاسبه بازده پرتفوی بورسی

برای محاسبه بازده پرتفوی، ابتدا باید مشخص شود که هر سهم چند درصد پرتفوی را به خود اختصاص داده است. سپس بازه زمانی انتخاب و بازده هر یک از سهم‌ها (به صورت جداگانه) و طبق فرمولِ بخش قبلی، محاسبه می‌شوند. در تصویر زیر، نمونه‌ای از محاسبات مذکور ارائه شده است.

در نهایت اطلاعات مربوط به هر سهم، در فرمول زیر جای‌گذاری می‌شود.

(درصد بازده سهم) × (مقدار سهم در پرتفوی)  Σ

0.016 = %10 × %16  <= سهم A

 0.012 = %5 × %24   <= سهم B

0.03 = %6 × %50  <= سهم C

 0.002 = 2%- × %10  <= سهم D

0.06 = 0.002 + 0.03 + 0.012 + 0.016 <= بازده پرتفوی

اگرچه در مثال بالا، بازده پرتفوی بورسی محاسبه شد، اما این روش محاسباتی برای هر دارایی دیگری به کار می‌رود. در واقع با این روش می‌توان بازده سرمایه‌گذاری هر فرد را در دارایی‌های مختلف (به تفکیک) محاسبه کرد و سپس مجموع بازده را بدست آورد.

مقاله پیشنهادی: ریسک سرمایه گذاری در بورس

محاسبه ریسک سهام

در مرحله بعد برای بررسی نحوه محاسبه ریسک و بازده سهم، محاسبه ریسک سهام آموزش داده می‌شود. ریسک به صورت کلی، به معنای «احتمال یک رخداد» است. میزان ریسک، بر اساس دو پارامتر «احتمال رخداد» و «شدت اثر رخداد»، اندازه‌گیری می‌شود.

شدت اثر رخداد × احتمال رخداد = فرمول ریسک

ریسک و بازده ارتباط مستقیمی با یکدیگر دارند و در بازارهای مالی مانند بورس، ریسک به عنوان «احتمال نوسان نرخ بازدهی» شناسایی می‌شود. سنجش میزان ریسک، یکی از مهم‌ترین فاکتورهای تصمیم‌گیری برای فعالیت در بازار سرمایه است. مراحل محاسبه ریسک سهام به شرح زیر است:

1. انتخاب بازه زمانی: این بازه نمی‌تواند چند روز یا چند هفته باشد. برای ارزیابی ریسک سهام، معمولا زمانی بین چند ماه تا چند سال درنظر گرفته می‌شود.
2. سابقه قیمتی سهام: همانطور که در بخش قبل توضیح داده شد، سایت‌ tse مرجعی برای دسترسی به سابقه قیمتی سهام و استخراج آن است.
3. معیار مقایسه: برای محاسبه ریسک سهام، بازده نیز باید محاسبه شود. بنابراین یکی از چهار گزینه‌ی اولین قیمت (FIRST)، قیمت پایانی (َLAST)، بیشترین قیمت (HIGH) یا کمترین قیمت (LOW)، به عنوان معیار مقایسه انتخاب می‌شود.
4. شیوه ارزیابی ریسک سهام
5. فرمول محاسبه ریسک سهام

در ادامه، مراحل چهار و پنج توضیح داده می‌شوند:

شیوه ارزیابی ریسک

مرحله‌ سوم در نحوه محاسبه ریسک و بازده سهم، در نظر گرفتن معیاری برای مقایسه است. برای مثال «بیشترین قیمت» به عنوان معیار مقایسه انتخاب می‌شود. اما بیشترین قیمت سهم را باید با چه چیزی مقایسه کرد؟ پاسخ این سوال به «شیوه ارزیابی ریسک» بستگی دارد.

روش‌های ارزیابی ریسک سهم:

• مقایسه بازده سهم با خودش در دوره‌های مختلف

در روش اول، پس از انتخاب بازه زمانی و معیار مقایسه، بازده سهم در هر دوره محاسبه و با سایر دوره‌ها مقایسه می‌شود. برای مثال بازه زمانی «سه ماه» و معیار مقایسه «بیشترین قیمت» است. بنابراین بازده سهم «الف» در چندین دوره‌ سه ماهه محاسبه و نتایج با یکدیگر مقایسه می‌شوند.

• مقایسه بازده سهم با سایر سهام در دوره‌ی مشابه

در این روش پس از انتخاب بازه زمانی و معیار مقایسه، بازده چندین سهم محاسبه و با یکدیگر مقایسه می‌شوند. برای مثال بازه زمانی «سه ماه نخست سال 1402» و معیار مقایسه «کمترین قیمت» است. بنابراین بازده سهام «الف»، «ب» و «ج» در سه ماه نخست سال 1402 محاسبه و نتایج با یکدیگر مقایسه می‌شوند.

فرمول محاسبه ریسک سهام

 آخرین مرحله‌ی محاسبه ریسک سهم، جای‌گذاری نتیجه‌ی محاسبات قبلی، در فرمول ریسک است.

حرف «r» ابتدای کلمه Return و به معنای بازده است. «r_i» یعنی بازده هر روز و «r̄» به معنای میانگین بازده کل دوره است.

برای درک بهتر، جزئیات فرمول با ذکر یک مثال توضیح داده می‌شود. در جدول زیر، بیشترین قیمت سهم «زاگرس» طی یک بازه‌ 6 روزه درج شده است. برای محاسبه‌ ریسک این سهم، ابتدا «r_i» و «r̄» بدست می‌آیند.

حال این نتایج در فرمول محاسبه ریسک قرار می‌گیرند.

جمع‌بندی

ریسک و بازده پارامترهای مهم هر سرمایه‌گذاری است و نحوه محاسبه ریسک و بازده سهم در سرمایه‌گذاری از اهمیت زیادی برخوردار است. هر چقدر ریسک یک سرمایه‌گذاری بیشتر باشد، بازدهی آن بیشتر خواهد بود. بنابراین با سرمایه‌گذاری در بازارهای پرریسک، همان‌قدر که احتمال سود کلان وجود دارد، احتمال زیان نیز بیشتر است. در مقابل، با سرمایه‌گذاری در بازارهای کم‌ریسک، بازدهی (سود و زیان) چندانی حاصل نمی‌شود. میزان ریسک و بازدهی سرمایه‌گذاری در بورس تا حد زیادی به تصمیمات و عملکرد سرمایه‌گذاران بستگی دارد. انتخاب روش سرمایه‌گذاری بر اساس میزان ریسک‌پذیری، دانش اقتصادی و مهارت‌های بورسی، یادگیری نحوه‌ی محاسبه ریسک و بازده سهم‌ها و چگونگی تشکیل پرتفوی بورسی پر بازده در روش مستقیم، نمونه‌ای از این عوامل هستند. نکته مهم در این است که که ریسک و بازده بر مبنای داده‌های گذشته نگر استخراج می‌شود و بر مبنای بازدهی‌های قبلی سهام است, با این حال یکی از روش‌های مناسب برآورد ریسک و بازده برای هر دارایی در نظر گرفته می‌شود.