اندیکاتور مومنتوم چیست؟ انواع و استراتژی معاملاتی آن

تحلیل تکنیکال ابزارهای متنوعی دارد که دسته خاصی از آن تحت عنوان «اندیکاتورها یا شاخص‌های مومنتوم» شناخته می‌شوند. اندیکاتور مومنتوم قدرت و جهت روند قیمت سهام را اندازه‌گیری می‌کند. همچنین از این ابزار برای شناسایی قدرت و ثبات سهام در طول نوسانات بازار و کمک به تعیین این‌که آیا سهام به حرکت در جهت فعلی خود ادامه می‌دهد یا خیر استفاده می‌شود. از اندیکاتور مومنتوم به عنوان اندیکاتورهای حرکتی نیز یاد می‌شود که نرخ تغییر قیمت سهام را اندازه‌گیری و امکان تعیین قدرت نسبی آن را از طریق نوسانات در بازار فراهم می‌کند. این اندیکاتور همچنین حساسیت سهام را نسبت به نوسانات بازار ارزیابی می‌کند. در این مقاله به تشریح اندیکاتور مومنتوم و شاخص‌های آن پرداخته شده است.

در ذیل حرکت قیمتی (مومنتوم) یک سهم نمایش داده شده است:

تاریخچه اندیکاتور مومنتوم

مفهوم مومنتوم نخست در علم فیزیک تعریف شد؛ جایی که به معنای تکانه یا شتاب حرکت به کار می‌رفت. این مفهوم بعدها به بازارهای مالی راه یافت. اندیکاتور مومنتوم را پائول امیل اپل، ریاضیدان فرانسوی، طراحی کرد. هدف او از توسعه این ابزار، اندازه‌گیری سرعت تغییرات قیمت و قدرت حرکت بازار بود. از همان ابتدا، اندیکاتور مومنتوم به‌عنوان شاخصی پیشرو شناخته شد؛ ابزاری که امکان پیش‌بینی زودهنگام تغییرات آتی بازار را فراهم می‌کند. این اندیکاتور سیگنال‌هایی ابتدایی درباره ادامه یا بازگشت روندها ارائه می‌دهد. جان ولز وایلدر جونیور نیز در سال ۱۹۷۸ نسخه‌ای از این اندیکاتور را معرفی کرد. اصطلاح «مومنتوم» که با نماد MOM نیز شناخته می‌شود، به سرعت حرکت یک روند قیمتی خاص در سهام اشاره دارد. بنابراین، در ساعات بازار، اگر قیمت سهام کاهش یا افزایش یابد، این اندیکاتور حرکت یا نرخ حرکت آن را محاسبه می‌کند.

پیش از آشنایی با انواع اندیکاتور مومنتوم، می‌توانید در مقاله اندیکاتور چیست؟ با سایر اندیکاتورها نیز آشنا شوید.

انواع اندیکاتورهای مومنتوم

در تحلیل تکنیکال، اندیکاتورها بر اساس هدف و نحوه محاسبه به دسته‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. یکی از دسته‌بندی‌های کلی، تفکیک اندیکاتورها به «پیشرو» و «پسرو» خواهد بود. حال، تمرکز این بخش بررسی انواع اندیکاتورهایی است که برای اندازه‌گیری مومنتوم به‌کار می‌روند.این اندیکاتور‌ها نیز به دو دسته‌ی پسرو و پیشرو تقسیم‌بندی می‌شوند. برخی از مهم‌ترین اندیکاتورهای مومنتوم شامل موارد زیر هستند:

اندیکاتور مومنتوم: ساده‌ترین ابزار برای سنجش سرعت تغییرات قیمت است. این اندیکاتور قیمت پایانی فعلی را با قیمت پایانی در دوره‌ای گذشته مقایسه می‌کند و نتیجه آن به صورت خطی روی نمودار نمایش داده می‌شود. در متاتریدر حول عدد ۱۰۰ و در تریدینگ‌ویو معمولا حول صفر نوسان دارد. مقادیر بالا نشان‌دهنده قدرت خریداران و مقادیر پایین نشان‌دهنده قدرت فروشندگان است.

شاخص قدرت نسبی (RSI): اندیکاتور RSI یک شاخص حرکتی محبوب است که سرعت و تغییر حرکات قیمت را اندازه‌گیری می‌کند. این ابزار برای کمک به تشخیص اینکه آیا برای تشخیص اشباع خرید یا فروش استفاده می‌شود. دوره پیش‌فرض بازنگری برای محاسبه RSI معمولا 14 روزه است و شاخص بین 0 تا 100 متغیر است. مقدار بالای 70 معمولا اشباع خرید در نظر گرفته می‌شود، در حالی که مقدار کمتر از 30 به عنوان اشباع فروش در نظر گرفته می‌شود.

میانگین متحرک همگرایی-واگرایی (MACD): MACD یکی از محبوب‌ترین اندیکاتورهای مومنتوم است. این اندیکاتور، تفاوت بین میانگین متحرک نمایی 26 روزه (EMA) و متحرک نمایی 12 روزه را نشان می‌دهد. MACD از دو خط MACD و خط سیگنال تشکیل شده است. MACD یک شاخص پسرو است. وقتی خط MACD خط سیگنال را از پایین قطع می‌کند، سیگنال خرید است. از طرف دیگر، وقتی خط MACD خط سیگنال را از بالا قطع می‌کند، سیگنال فروش است.

شاخص میانگین جهت‌دار (ADX): اندیکاتور ADX قدرت روند را می‌سنجد، اما جهت آن را نشان نمی‌دهد. مقادیر بالای ۲۵ به معنای وجود یک روند قوی است. این شاخص برای فیلتر کردن سیگنال‌های نادرست و ارزیابی اعتبار روند کاربرد دارد.

ویلیامز %R: اندیکاتور ویلیامز %R ساختاری مشابه نوسانگر تصادفی دارد و برای شناسایی سطوح اشباع خرید یا فروش به کار می‌رود. این ابزار به‌ویژه در بازارهای نوسانی و معاملات کوتاه‌مدت کاربردی است.

شاخص کانال کالا (CCI): اندیکاتور CCI میزان انحراف قیمت از میانگین متحرک را اندازه‌گیری می‌کند. سطوح بالاتر از ۱۰۰+ و پایین‌تر از ۱۰۰- معمولا به‌عنوان سیگنال‌های خرید یا فروش تلقی می‌شوند. این اندیکاتور در بازارهای رونددار و نوسانی موثر است.

اسیلاتور استوکاستیک: اسیلاتور استوکاستیک قیمت بسته شدن فعلی یک سهم را با قیمت‌ها در یک دوره زمانی خاص مقایسه و شتاب و سرعت تغییر قیمت سهام را دنبال می‌کند. با این حال، قیمت و حجم را در نظر نمی‌گیرد. این اسیلاتور یک نشانگر پیشرو است که سیگنال‌های اولیه ورود و خروج را ارائه می‌دهد. اسیلاتور استوکاستیک بین 0 تا 100 در نوسان است و به شناسایی مناطق اشباع خرید یا فروش سهام کمک می‌کند. اعداد بالای 80 نشان‌دهنده منطقه اشباع خرید و زیر 20 نشان‌دهنده منطقه اشباع فروش است.

فرمول اندیکاتور مومنتوم

فرمول‌های مختلفی برای محاسبه‌ی اندیکاتور مومنتوم وجود دارد. یکی از فرمول‌های رایج، توسط جان جی. مورفی در کتاب تحلیل تکنیکال در بازارهای مالی ارائه شده است. مورفی توصیه می‌کند مقدار مومنتوم به‌صورت تفاوت بین قیمت بسته شدن فعلی و قیمت بسته شدن مربوط به چند دوره قبل محاسبه شود:

M (j) = CLOSE (j) – CLOSE (j – n)

که در آن:

M (j): مقدار اندیکاتور مومنتوم

CLOSE (j): قیمت بسته شدن آخرین کندل

CLOSE (j – n): قیمت بسته شدن در n دوره قبل

فرمول فوق نشان می‌دهد که اندیکاتور مومنتوم برابر با تفاوت قیمت بسته شدن فعلی و قیمت بسته شدن در n دوره گذشته است. مقدار n توسط معامله‌گر به‌صورت دلخواه تعیین شده و در تنظیمات اندیکاتور مشخص می‌شود. مقدار پیش‌فرض این دوره معمولا ۱۰ یا ۱۴ در نظر گرفته می‌شود، اگرچه در بسیاری از موارد از مقدار ۲۱ نیز استفاده می‌شود. بر اساس فرمول پیشنهادی جان مورفی، مقدار اندیکاتور مومنتوم می‌تواند مثبت یا منفی باشد.

برخی معامله‌گران، نوسان اندیکاتور حول عدد صفر را چندان مناسب نمی‌دانند. به همین دلیل، استیو آچلیس در کتاب تحلیل تکنیکال از الف تا ی، فرمول جایگزین زیر را برای محاسبه‌ی مومنتوم پیشنهاد کرده است:

M (j) = CLOSE (j) × 100 / CLOSE (j – n)

تفاوت اصلی این فرمول با نسخه‌ی قبلی در این است که مقدار مومنتوم به‌صورت نسبی بیان شده و به‌جای نوسان حول صفر، حول عدد ۱۰۰ نوسان می‌کند. این‌که کدام فرمول استفاده شود، اهمیت چندانی ندارد.

کاربردها و نحوه سیگنال‌گیری از اندیکاتور مومنتوم

در ادامه، به مهم‌ترین کاربردهای این اندیکاتور در تحلیل تکنیکال اشاره می‌شود:

۱. تشخیص قدرت روند

اندیکاتور مومنتوم ابزاری موثر برای سنجش قدرت روند است. مقدار بالای اندیکاتور نشان‌دهنده روندی قوی و احتمال ادامه آن است. در مقابل، کاهش مقدار مومنتوم حاکی از تضعیف روند بوده و می‌تواند به فاز رنج یا تغییر جهت بازار منتهی شود.

۲. شناسایی نقاط ورود و خروج

افزایش ناگهانی مومنتوم معمولا به‌عنوان نشانه‌ای برای ورود به معامله در نظر گرفته می‌شود. از سوی دیگر، کاهش ناگهانی آن می‌تواند هشدار خروج از موقعیت معاملاتی باشد. به صورت کلی می‌توان به صورت زیر خلاصه نویسی کرد.

عبور از پایین به بالای ۱۰۰ → سیگنال خرید

عبور از بالا به پایین ۱۰۰ → سیگنال فروش

۳. فیلتر کردن شکست‌های جعلی (Fake Breakouts)

در شرایطی که قیمت از یک سطح کلیدی عبور می‌کند، بررسی مومنتوم می‌تواند تشخیص دهد که شکست جعلی بوده است یا خیر. کاهش یا عدم افزایش مومنتوم پس از شکست، نشانه‌ای از ضعف حرکت و احتمال بازگشت قیمت است.

۴. تشخیص سطوح اشباع خرید و فروش

گرچه اندیکاتور مومنتوم محدوده مشخصی برای اشباع خرید یا فروش ندارد، اما مقادیر غیرمعمول بالا یا پایین می‌تواند به‌عنوان نشانه‌هایی از این وضعیت در نظر گرفته شود. برای افزایش دقت، بررسی مقادیر تاریخی مومنتوم در نمودار دارایی ضروری است.

5. واگرایی (Divergence)

یکی از راه‌های استفاده از اندیکاتور مومنتوم، تشخیص واگرایی است. واگرایی زمانی است که قیمت یک دارایی در جهت مخالف یک اندیکاتور مانند یک یا برخلاف سایر داده‌ها حرکت می‌کند. واگرایی هشدار می‌دهد که روند فعلی قیمت ممکن است ضعیف شود و در برخی موارد ممکن است منجر به تغییر جهت قیمت شود. واگرایی مثبت و منفی وجود دارد. برای تشخیص واگرایی‌، اندیکاتورهای مختلفی وجود دارند که اندیکاتورهای مومنتوم از جمله آن هستند.

در واقع هنگامی که قیمت سهام به سمت پایین‌ترین سطح حرکت کرده، در حالی که اندیکاتور مومنتوم به سمت بالاتر حرکت می‌کند، این به عنوان واگرایی صعودی شناخته می‌شود. از سوی دیگر، زمانی که قیمت سهام به سمت بالاترین سطح حرکت می‌کند، در حالی که اندیکاتور حرکتی پایین‌تر می‌رود، این به عنوان واگرایی نزولی شناخته می‌شود.

فیلتر اندیکاتور مومنتوم

فیلترنویسی ابزاری مهم برای جست‌وجوی هوشمند در بین سهام است. فیلتر اندیکاتور مومنتوم، سهامی را شناسایی می‌کند که ویژگی‌های خاصی در تغییرات سرعت قیمت دارند و به تنظیم استراتژی معاملاتی کمک می‌کند. برای نمونه، در فیلتر سیگنال خرید مبتنی بر مکدی (که خود یکی از اندیکاتورهای مومنتوم است) می‌توان از ساختاری مانند   Buy=Cross (MACD) , (Signal)   استفاده کرد.

علاوه بر فیلترنویسی مستقیم، روش‌هایی نیز برای فیلتر کردن سیگنال‌های اشتباه مومنتوم وجود دارد:

ترکیب با سایر ابزارها: مومنتوم به‌تنهایی معیار کاملی برای ورود یا خروج نیست و معمولا با ابزارهایی مانند RSI، MACD، میانگین متحرک (MA)، باندهای بولینگر، سطوح حمایت و مقاومت و پرایس اکشن ترکیب می‌شود. این ترکیب باعث کاهش خطا در تحلیل و فیلتر شدن سیگنال‌های نادرست می‌شود. همچنین، استفاده از ADX در کنار مومنتوم، به شناسایی روندهای قوی کمک می‌کند.

کار با تایم‌فریم‌های بالاتر: در تایم‌فریم‌های کوتاه، مومنتوم نوسانات شدیدی دارد و ممکن است سیگنال‌های متعددی تولید کند که همه معتبر نیستند. تایم‌فریم‌هایی مانند یک‌ساعته، روزانه یا هفتگی، سیگنال‌های مطمئن‌تری ارائه می‌دهند. واگرایی‌های مومنتوم نیز در تایم‌فریم‌های بالاتر اعتبار بیشتری دارند.

دریافت تایید از منابع دیگر: برای اطمینان از سیگنال، بهتر است در کنار مومنتوم، داده‌هایی مثل حجم معاملات، شکست خطوط روند یا تایید از اندیکاتورهای دیگر بررسی شوند.

تحلیل حجم معاملات: افزایش حجم هم‌زمان با افزایش مومنتوم نشان‌دهنده قدرت روند است. در مقابل، افزایش قیمت بدون همراهی حجم می‌تواند نشانه‌ای از ضعف روند باشد.

مزایا و معایب اندیکاتور مومنتوم

اندیکاتورهای مومنتوم مزایای متعددی در معاملات سهام دارند. در مرحله اول، آن‌ها به معامله‌گران کمک می‌کنند تا روندهای بازار سهام را شناسایی کنند. همچنین می‌توانند به عنوان یک ابزار برای تایید در کنار سایر شاخص‌ها یا تکنیک‌های تجزیه و تحلیل مورد استفاده قرار گیرند. این ابزارها می‌توانند به معامله‌گران کمک کنند تا از گرفتاری در برابر تله‌هایی که معامله‌گران با آن مواجه هستند، با هشدار دادن به واگرایی‌ها و سایر علائم هشدار‌دهنده جلوگیری کنند. معامله‌گران همچنین از این اندیکاتور برای تعیین اشباع خرید یا فروش در یک بازه زمانی استفاده می‌کنند. حرکت سهام می‌تواند تحت تاثیر معاملات اشباع شده باشد. علاوه بر این، اندیکاتور حرکتی مومنتوم می‌تواند ابزار مفیدی برای شناسایی تغییرات در واگرایی باشد.

اندیکاتور مومنتوم دارای محدودیت‌هایی مانند ارائه سیگنال‌های نادرست، ورود یا خروج دیرهنگام، واگرایی‌های احتمالی و تاخیر به دلیل قیمت‌های گذشته است. همچنین عوامل بنیادی را که باعث حرکت‌های بازار می‌شوند، در نظر نمی‌گیرد. بنابراین، شاخص‌های حرکتی باید با سایر ابزارهای تحلیل تکنیکال ترکیب شوند تا درک جامع‌تری ارائه دهند.

جمع‌بندی

اندیکاتور مومنتوم ابزاری فنی است که توسط تکنیکالیست‌ها و معامله‌گران برای اندازه‌گیری نرخ تغییر قیمت سهام و تعیین قدرت روند استفاده می‌شود. به رغم آنکه این اندیکاتورها در تحلیل تکنیکال و معاملات بسیار کاربردی هستند، اما می‌توانند نتایج نادرستی را در صورت در نظر گرفتن سایر عوامل و ابزارها ارائه دهند. بنابراین، هنگامی که در کنار ابزارهای تحلیل تکنیکال استفاده می‌شوند، می‌توانند به شناسایی روندها و مسیرهای قیمتی کمک بهتری کنند.