نسبت‌های ارزش بازار چیست؟ هر آنچه باید در مورد انواع نسبت ارزش بازار بدانید

وارن بافت، یکی از موفق‌ترین و ثروتمندترین سرمایه‌گذاران جهان، زمانی گفت: «قیمت چیزی است که می‌پردازید؛ ارزش چیزی است که به دست می‌آورید.» این جمله ساده، جوهره تحلیل بنیادی و اهمیت درک ارزش واقعی یک شرکت را در خود جای داده است. اما چگونه می‌توان ارزش واقعی یک شرکت را در مقایسه با قیمت سهام آن در بازار بورس سنجید؟ آیا قیمت فعلی سهم، فرصتی برای خرید است یا هشداری برای فروش؟ نسبت های ارزش بازار (Market Value Ratios) ابزارهایی هستند که به سرمایه‌گذاران و تحلیلگران کمک می‌کنند تا به این سوالات پاسخ دهند. این نسبت‌ها، عملکرد مالی یک شرکت را با قیمت سهام آن در بازار مرتبط می‌سازند و بینشی در مورد چگونگی ارزیابی بازار از چشم‌انداز آتی شرکت ارائه می‌دهند. در این مقاله، به تفصیل بررسی خواهد شد که هر نسبت ارزش بازار چیست، چگونه محاسبه و تفسیر می‌شود و چه نقشی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری ایفا می‌کند. شایان ذکر است که به «نسبت ارزش بازار»، «نسبت بازار» هم گفته می‌شود.

نسبت‌های ارزش بازار چیست؟

نسبت های بازار دسته‌ای از نسبت‌های مالی هستند که برای ارزیابی قیمت فعلی سهام یک شرکت نسبت به معیارهای عملکردی و ارزش ذاتی آن به کار می‌روند. این نسبت‌ها به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا بفهمند آیا یک سهم در بازار، کمتر از ارزش واقعی (Undervalued)، بیشتر از ارزش واقعی (Overvalued) یا با قیمتی منصفانه (Fairly Valued) معامله می‌شود.

اهمیت اصلی نسبت های ارزش بازار در موارد زیر است:

• تصمیم‌گیری برای سرمایه‌گذاری: به سرمایه‌گذاران کمک می‌کنند تا سهام مناسب برای خرید یا فروش را شناسایی کنند.
• ارزیابی انتظارات بازار: نشان می‌دهند که بازار چه انتظاری از رشد و سودآوری آتی شرکت دارد.
• مقایسه شرکت‌ها: امکان مقایسه ارزش‌گذاری شرکت‌های مختلف در یک صنعت یا در کل بازار را فراهم می‌کنند.
• بخشی از تحلیل بنیادی: این نسبت‌ها جزء جدایی‌ناپذیر تحلیل بنیادی هستند که هدف آن تعیین ارزش ذاتی یک سهم است.

درک این نسبت‌ها، همانند سایر انواع نسبت‌های مالی، برای هر سرمایه‌گذار جدی که به دنبال کسب بازدهی مطلوب از بازار بورس است، ضروری است.

کلیدی‌ترین انواع نسبت‌های ارزش بازار

انواع مختلفی نسبت بازار وجود دارد که هر یک از آن ها جنبه خاصی از ارزش‌گذاری شرکت را روشن می‌کنند. در ادامه، به مهم‌ترین نسبت های بازار، فرمول، نحوه محاسبه، و تفسیر آن‌ها پرداخته شده است:

نسبت قیمت به درآمد (Price to Earnings Ratio – P/E)

نسبت P/E یکی از شناخته‌شده‌ترین و پرکاربردترین نسبت های ارزش بازار است. این نسبت نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران به ازای هر یک واحد پولی از سود شرکت، حاضرند چه مبلغی برای سهام آن بپردازند. به عبارت دیگر، P/E نشان‌دهنده تعداد سال‌هایی است که طول می‌کشد تا شرکت با سود فعلی خود، قیمت پرداختی برای سهم را بازگرداند (با فرض ثبات سود و عدم رشد).

فرمول P/E:
نسبت P/E = (قیمت بازار هر سهم) تقسیم بر (سود هر سهم)
P/E Ratio = Market Price Per Share / Earnings Per Share (EPS)

• سود هر سهم (Earnings Per Share – EPS): از تقسیم سود خالص پس از کسر سود سهام ممتاز بر تعداد سهام عادی در دست سهامداران به دست می‌آید.
  EPS = (Net Income – Preferred Dividends) / Weighted Average Number of Common Shares Outstanding

P/E بالا معمولا نشان‌دهنده انتظارات بالای بازار از رشد آتی سودآوری شرکت است، در حالی که P/E پایین ممکن است نشان‌دهنده کمتر بودن ارزش واقعی سهم یا انتظارات پایین بازار از رشد آن باشد. لازم به ذکر است که P/E می‌تواند به دو صورت محاسبه شود:

1. P/E گذشته‌نگر (Trailing P/E): با استفاده از سود هر سهم در دوازده ماه گذشته (TTM) محاسبه می‌شود.
2. P/E آینده‌نگر (Forward P/E): با استفاده از سود هر سهم پیش‌بینی‌شده برای دوره آتی (معمولا سال آینده) محاسبه می‌شود.

نسبت قیمت به ارزش دفتری (Price to Book Ratio – P/B or P/BV)

این نسبت، قیمت بازار هر سهم را با ارزش دفتری هر سهم مقایسه می‌کند. ارزش دفتری هر سهم از تقسیم کل حقوق صاحبان سهام (ارزش دفتری شرکت) بر تعداد سهام عادی به دست می‌آید.

فرمول P/B:
نسبت P/B = (قیمت بازار هر سهم) تقسیم بر (ارزش دفتری هر سهم)
Price to Book Ratio = Market Price Per Share / Book Value Per Share
که در آن: ارزش دفتری هر سهم = (کل حقوق صاحبان سهام) تقسیم بر (تعداد سهام عادی در جریان)

P/B بالاتر از ۱ نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران ارزشی بیش از ارزش دفتری دارایی‌ها برای شرکت قائل هستند که می‌تواند به دلیل پتانسیل سودآوری، دارایی‌های نامشهود (مانند برند) یا کارایی مدیریت باشد.

P/B پایین‌تر از ۱ ممکن است نشان‌دهنده این باشد که بازار معتقد است دارایی‌های شرکت بیش از حد ارزش‌گذاری شده‌اند یا شرکت در ایجاد بازده از دارایی‌های خود با مشکل مواجه است. گاهی اوقات به عنوان نشانه‌ای از کمتر از ارزش واقعی قیمت‌گذاری شدن سهم تلقی می‌شود.

نسبت قیمت به فروش (Price to Sales Ratio – P/S)

نسبت P/S قیمت بازار هر سهم را با درآمد فروش هر سهم مقایسه می‌کند. این نسبت به ویژه برای شرکت‌هایی که هنوز به سودآوری نرسیده‌اند (مانند شرکت‌های نوپا و در حال رشد) یا شرکت‌هایی که در صنایع با سودآوری متغیر فعالیت می‌کنند، مفید است.

فرمول P/S:
نسبت P/S = (قیمت بازار هر سهم) تقسیم بر (فروش هر سهم)
Price to Sales Ratio = Market Price Per Share / Sales Per Share
که در آن: فروش هر سهم = (کل درآمد فروش) تقسیم بر (تعداد سهام عادی در جریان)

P/S پایین‌تر معمولا جذاب‌تر تلقی می‌شود، زیرا نشان می‌دهد سرمایه‌گذاران مبلغ کمتری به ازای هر واحد فروش شرکت می‌پردازند.

نسبت قیمت به جریان نقدی (Price to Cash Flow Ratio – P/CF)

این نسبت، قیمت بازار هر سهم را با جریان نقدی هر سهم (معمولا جریان نقدی عملیاتی هر سهم) مقایسه می‌کند. برخی تحلیلگران جریان نقدی را معیار قابل اعتماد تری نسبت به سود (که می‌تواند تحت تاثیر اقلام غیرنقدی و روش‌های حسابداری قرار گیرد) برای ارزیابی توانایی شرکت در ایجاد وجه نقد می‌دانند.

• فرمول:
  نسبت P/CF = (قیمت بازار هر سهم) تقسیم بر (جریان نقدی هر سهم)
  Price to Cash Flow Ratio = Market Price Per Share / Cash Flow Per Share
  که در آن: جریان نقدی هر سهم = (جریان نقدی عملیاتی) تقسیم بر (تعداد سهام عادی در جریان)

P/CF پایین ممکن است نشان‌دهنده این باشد که سهم کمتر از ارزش واقعی خود بر اساس توانایی تولید نقدینگی قیمت‌گذاری شده است. P/CF بالا می‌تواند نشان‌دهنده انتظارات بالای بازار از رشد جریان نقدی آتی باشد.

محاسبه و تفسیر نسبت های ارزش بازار

محاسبه انواع نسبت ارزش بازار معمولا کار ساده‌ای است و نیاز به اطلاعات قیمت سهام (که به راحتی از بازار بورس قابل دسترسی است) و اطلاعات مالی شرکت (از صورت‌های مالی) دارد. اما تفسیر این نسبت‌ها پیچیده‌تر است و نیازمند در نظر گرفتن عوامل زیر است:

صنعت: انواع نسبت ارزش بازار در صنایع مختلف می‌توانند به طور قابل توجهی متفاوت باشند. به‌عنوان‌مثال، شرکت‌های فناوری معمولا P/E بالاتری نسبت به شرکت‌های خدماتی سنتی دارند. بنابراین، مقایسه باید با شرکت‌های مشابه در همان صنعت انجام شود.

مرحله رشد شرکت: شرکت‌های در حال رشد سریع، حتی اگر سودآوری فعلی پایینی داشته باشند، ممکن است P/E و P/S بالایی داشته باشند، زیرا بازار انتظار رشد آتی قابل توجهی از آن‌ها دارد.

شرایط اقتصادی کلان: نرخ بهره، تورم و چشم‌انداز کلی اقتصاد می‌تواند بر ارزش‌گذاری کل بازار و در نتیجه بر نسبت‌های ارزش بازار شرکت‌ها تاثیر بگذارد.

کیفیت سود و مدیریت: شرکتی با سود با کیفیت بالا (پایدار و قابل تکرار) و مدیریت قوی، معمولا ارزش‌گذاری بالاتری خواهد داشت.

احساسات بازار: گاهی اوقات، بدبینی یا خوش‌بینی بیش از حد سرمایه‌گذاران، مانند احساس فومو، می‌تواند منجر به انحراف قیمت سهام از ارزش ذاتی آن شود.

هیچ عدد مطلقی برای خوب یا بد بودن یک نسبت ارزش بازار وجود ندارد. تحلیلگر باید با در نظر گرفتن تمام این عوامل و انجام تحقیقات بیشتر به‌ویژه تحلیل سایر نسبت‌های مالی شرکت، به یک نتیجه‌گیری منطقی برسد.

کاربرد نسبت های ارزش بازار در تحلیل بنیادی و ارزش‌گذاری سهام

نسبت های ارزش بازار ابزارهای کلیدی در تحلیل بنیادی هستند. تحلیل بنیادی به دنبال تعیین «ارزش ذاتی» یک سهم است، یعنی ارزشی که بر اساس عوامل پایه‌ای مانند سودآوری، دارایی‌ها، رشد و ریسک شرکت تعیین می‌شود. اگر قیمت بازار سهم به طور قابل توجهی پایین‌تر از ارزش ذاتی برآورد شده باشد، قیمت سهم «کمتر از ارزش واقعی» (Undervalued) تلقی شده و فرصت خرید مناسبی است. برعکس، اگر قیمت بازار بسیار بالاتر از ارزش ذاتی باشد، قیمت سهم «بیشتر از ارزش واقعی» (Overvalued) بوده و ممکن است زمان فروش آن فرا رسیده باشد. اما نسبت ارزش بازار چیست چگونه به این فرایند کمک می‌کند؟ به‌عنوان‌مثال:

• یک تحلیلگر ممکن است شرکتی با P/E پایین‌تر از میانگین صنعت و رقبای خود، اما با چشم‌انداز رشد قوی، را به عنوان یک سهم Undervalued شناسایی کند.
• یا شرکتی با P/B بسیار پایین (مثلا زیر ۰.۷) که دارایی‌های قابل توجهی دارد، ممکن است توجه سرمایه‌گذاران را به خود جلب کند.

راهنمای سرمایه‌گذاری با استفاده از نسبت های ارزش بازار

در ادامه، برای درک بهتر نحوه استفاده از نسبت های بازار جهت سرمایه‌گذاری در بورس، دو سناریوی فرضی ارائه می‌شود:

یک سناریوی فرضی در خصوص سرمایه‌گذاری با نگاه بر ارزش ذاتی (Value Investing)

آقای پیمان یک سرمایه‌گذار است. او به دنبال شرکت‌هایی است که قیمت سهام آن‌ها در بازار، کمتر از ارزش ذاتی‌شان معامله می‌شود. او شرکتی به نام «صنایع پایدار ایران» را پیدا می‌کند که در صنعت تولید قطعات خودرو فعالیت دارد.

• P/E شرکت “صنایع پایدار ایران” ۱۰ است، در حالی که میانگین P/E صنعت ۱۵ است.
• P/B شرکت ۰.۸ است که نشان می‌دهد قیمت سهم پایین‌تر از ارزش دفتری دارایی‌های آن است.
• باوجوداینکه رشد شرکت در سال‌های اخیر کند بوده، اما شرکت دارای ترازنامه قوی و جریان نقدی پایدار است.

آقای پیمان پس از تحلیل بیشتر، به این نتیجه می‌رسد که بازار به دلیل رشد کند اخیر، شرکت «صنایع پایدار ایران» را کمتر از ارزش واقعی قیمت‌گذاری کرده است. او معتقد است که پتانسیل بهبود در آینده و حاشیه امنیت ناشی از P/B پایین، این سهم را به یک گزینه جذاب برای سرمایه‌گذاری تبدیل می‌کند.

یک سناریوی فرضی در خصوص سرمایه‌گذاری با نگاه بر رشد آتی (Growth Investing)

خانم سارا یک سرمایه‌گذار باتجربه است. او به دنبال شرکت‌هایی با پتانسیل رشد بالا در درآمد و سود است، حتی اگر در حال حاضر قیمت سهام آن‌ها بالا به نظر برسد. او شرکت «فناوری نوین ایرانیان» را که در حوزه نرم‌افزارهای ابری فعالیت می‌کند، زیر نظر دارد.

• P/E شرکت «فناوری نوین ایرانیان» ۶۰ است که بسیار بالاتر از میانگین بازار است.
• نسبت P/S شرکت ۱۵ است، که نشان‌دهنده پرداخت ۱۵ ریال توسط سرمایه‌گذاران برای خرید سهام به ازای هر ریال فروش شرکت است که مبلغ قابل توجهی محسوب می‌شود.
• شرکت تمام سود خود را صرف تحقیق و توسعه و گسترش بازار می‌کند که یکی از دلایل توجیه P/E بالا و P/S بالای آن است.
• درآمد شرکت در سه سال گذشته سالانه ۵۰٪ رشد داشته و پیش‌بینی می‌شود این رشد ادامه یابد.

خانم سارا معتقد است که با وجود P/E و P/S بالا، پتانسیل رشد فوق‌العاده «فناوری نوین ایرانیان» در یک صنعت روبه‌رشد، این ارزش‌گذاری بالا را توجیه می‌کند. او انتظار دارد که با ادامه رشد سریع شرکت، قیمت سهام آن نیز در آینده افزایش یابد.

این دو سناریو نشان می‌دهند که چگونه سرمایه‌گذاران مختلف با استفاده از انواع نسبت ارزش بازار و با توجه به استراتژی سرمایه‌گذاری خود، به نتایج متفاوتی می‌رسند.

تاثیر عوامل اقتصادی و روانی بازار بر نسبت های ارزش بازار

نسبت های ارزش بازار نه تنها تحت تاثیر عملکرد خود شرکت، بلکه تحت تاثیر شرایط کلی اقتصاد و احساسات سرمایه‌گذاران نیز قرار دارند. در دوران رونق اقتصادی و خوش‌بینی بازار، P/E کل بازار و بسیاری از شرکت‌ها تمایل به افزایش دارد. برعکس، در دوران رکود و بدبینی، این نسبت‌ها کاهش می‌یابند. عواملی مانند نرخ بهره، سیاست‌های پولی دولت، و رویدادهای ژئوپلیتیکی نیز می‌توانند بر احساسات بازار و در نتیجه بر نسبت‌های ارزش بازار تاثیرگذار باشند.

محدودیت‌ها و چالش‌ها در استفاده از نسبت ارزش بازار

در رابطه با محدودیت‌ها و چالش‌های استفاده از نسبت های ارزش بازار، مهمترین موضوع این است که مقایسه نسبت‌های شرکت‌هایی از صنایع مختلف یا با مدل‌های کسب‌وکار کاملا متفاوت می‌تواند گمراه‌کننده باشد. علاوه بر این، باید به موارد زیر نیز توجه کرد:

کیفیت سود: P/E می‌تواند تحت تاثیر سودهای غیرتکراری یا روش‌های حسابداری تهاجمی قرار گیرد. تحلیلگران باید کیفیت سود را نیز بررسی کنند.

ارزش دفتری نامناسب: ارزش دفتری ممکن است ارزش واقعی دارایی‌ها، به ویژه دارایی‌های نامشهود مانند برند، حق اختراع یا سرمایه انسانی را منعکس نکند. این امر به ویژه در شرکت‌های خدماتی و فناوری صادق است.

عدم سودآوری: برای شرکت‌هایی که سودآور نیستند، P/E قابل محاسبه یا معنادار نیست. در این موارد، P/S یا سایر معیارها ممکن است مفیدتر باشند.

تاثیر بدهی: نسبت‌هایی مانند P/E بدهی شرکت را در نظر نمی‌گیرند. شرکت‌هایی با بدهی بالا ممکن است EPS بالاتری به دلیل اهرم مالی داشته باشند، اما ریسک بیشتری نیز دارند. معیارهایی مانند EV/EBITDA (ارزش بنگاه به سود قبل از بهره، مالیات، استهلاک و استهلاک دارایی‌های نامشهود) می‌توانند در این موارد مفیدتر باشند.

موفقیت در بورس با استفاده هوشمندانه از نسبت های بازار 

نسبت های ارزش بازار ابزارهای قدرتمندی در جعبه ابزار هر سرمایه‌گذار و تحلیلگر مالی هستند. با این حال، این نسبت‌ها نباید به تنهایی و به صورت مجزا مورد استفاده قرار گیرند. آن‌ها باید در کنار سایر انواع نسبت‌های مالی، تحلیل صنعت، ارزیابی کیفیت مدیریت و درک استراتژی‌های شرکت به کار گرفته شوند. سرمایه‌گذاری موفق در بازار بورس نیازمند صبر، تحقیق و تحلیل دقیق است و بررسی انواع نسبت ارزش بازار می‌تواند راهنمای ارزشمندی در این مسیر باشد.