بازارگردانی در بورس چیست و چه اهمیتی دارد؟

بازاری کارآمد و نقدشونده است که در آن میان خریداران و فروشندگان تعادل وجود داشته باشد. با این حال، همه بازارها متعادل نیستند و درست این‌جاست که نقش بازارگردان‌ها پررنگ می‌شود. اما منظور از بازارگردانی در بورس چیست؟ در این مقاله ضمن تعریف عملیات بازارگردانی، اهمیت آن و چشم‌انداز آینده آن در بورس ارائه شده است.

عملیات بازارگردانی در بورس چیست؟

بازارگردان‌ها نقشی اساسی در دنیای معاملات سهام دارند و به اجرای سفارشات و تامین نقدشوندگی بازار کمک می‌کنند. به زبان ساده عملیات بازارگردانی در بورس به فرآیندی گفته می‌شود که در آن اقداماتی برای تسهیل خرید و فروش اوراق و سایر دارایی‌های مالی این بازار صورت می‌گیرد. به افراد یا شرکت‌هایی که مسئولیت بازارگردانی در بورس را به عهده دارند، بازارگردان گفته می‌شود.

در واقع بازارگردان‌، کارگزار معامله‌گری است و بازاری را ایجاد می‌کند که در آن خریداران و فروشندگان می‌توانند به طور موثر معامله کنند. همچنین آن‌ها اطمینان حاصل می‌کنند که همیشه جریان روانی از معاملات وجود داشته باشد تا سرمایه‌گذاران بتوانند دارایی‌های خود را به راحتی خریداری کرده یا بفروشند. بدون آن‌ها، نقدشوندگی سرمایه گذاری در بورس با چالش همراه خواهد بود، چرا که بازارگردان‌ها با خرید در زمان سنگینی صف فروش‌ها و فروش در زمان صف خریدها جریان معاملات را روان‌تر می‌کنند، بنابراین می‌توان گفت که بازارگردانی در بورس به عنوان ستون فقرات این بازار عمل می‌کند.

اهمیت بازارگردانی در بورس

اهمیت بازگردانی در بورس را نمی‌توان نادیده گرفت، در واقع فعالیت بازارگردان‌ها تاثیر مستقیم و مهمی بر خود بازار و معاملات فعالان بازار دارد. در ادامه چند مورد از اثراتی که نتیجه بازارگردانی در بورس است، ارائه شده است:

حفظ تعادل میان عرضه و تقاضا (نقدشوندگی): به کمک بازارگردان، هر معامله‌گر این امکان را دارد که دارایی مالی خود در بورس را به سادگی در حجم مناسب با قیمت بازار خریداری کرده یا بفروشد. حضور بازارگردان در بورس به تعادل میان عرضه و تقاضا و حفظ نقدشوندگی کمک می‌کند.

عدم نوسانات غیرعادی و محدود کردن دامنه نوسان: حضور بازارگردان‌ها به افراد این امکان را می‌دهد که ثبات نسبی قیمتی سهام یا دارایی‌های مالی را حفظ و از جهش‌های غیرعادی در ارزش آن‌ها جلوگیری شود.

حفظ حجم معاملات: بازارگردانی در بورس، گردش مالی معاملات را بیشتر و در نتیجه باعث افزایش مقدار و ارزش معاملات می‌شود.

افزایش اعتماد به بورس: حضور بازارگردان‌ها در بورس باعث تقویت اعتماد سرمایه‌گذاران به بورس می‌شود و به رشد سرمایه‌گذاری‌ها و سلامت کلی بازار کمک می‌کند. علت این موضوع می‌تواند اطمینان از نقدشوندگی سریع دارایی‌ها در زمان فروش باشد.

وظایف بازارگردان در بورس چیست؟

برای درک بهتر بازارگردانی در بورس و وظایف بازارگردان، شرایطی را باید تصور کرد که در آن هیچ بازارگردانی وجود ندارد. در این حالت ممکن است با هر عاملی، بازار در صفوف خرید یا فروش قفل شود و خریداران و فروشندگان با چالش نقدشوندگی همراه شوند. در این حالت گره معاملاتی ایجاد خواهد شد و از عمق بازار کاسته می‌شود. همچنین با هر عاملی (بیرونی یا درونی) نوسانات قیمتی غیرمنتظره ایجاد خواهد شد. این فرآیند اعتبار بورس را کاهش می‌دهد و ممکن است منجر به از دست رفتن فرصت‌های معاملاتی برای معامله‌گران شود.

به طور کلی اصلی‌ترین وظیفه بازارگردان‌ها تسهیل در جریان معاملات و افزایش نقدشوندگی است. نقدشوندگی به سهولت خرید یا فروش یک ابزار مالی بدون تاثیر قابل توجه بر قیمت آن اشاره دارد. بنابراین بازارگردانی در بورس تضمین می‌کند که فعالان بازار بتوانند معاملات خود را به سرعت و با قیمت‌های منصفانه انجام دهند. بنابراین باید گفت که بازارگردان‌ بورسی متعهد می‌شود نقدینگی در اوراق بهادار و مشتقات را ارتقا دهد، معاملات را تسهیل و نوسانات شدید و مشکوک در قیمت‌ها را کاهش دهد.

چالش‌های بازارگردانی در بورس

در حالی که بازارگردان‌ها نقشی مهمی در بورس دارند، اما با چالش‌ها و ریسک‌های متعددی نیز مواجه هستند. یکی از چالش‌ها، نوسانات بازار است که مشکلات بسیاری برای بازارگردان‌ها و عملیات بازارگردانی در بورس ایجاد می‌کند. نوسانات ناگهانی قیمت می‌تواند بازارگردان‌ها را در معرض زیان‌های قابل توجه‌ای قرار دهد، بنابراین آن‌ها باید به طور مداوم بر شرایط بازار نظارت داشته باشند.

چالش بعدی عدم تفکیک بحث حمایت از بازار از موضوع بازارگردانی است. بازارگردان و بازارساز از نگاه بسیاری از افراد با یکدیگر مفاهیمی یکسان دارند، اما این دیدگاه اشتباه است. مهم‌ترین وظیفه بازارگردان های بورس حفظ و ارتقای نقدشوندگی است. این در حالی است که بازارسازی به نوعی نقش حمایتی دارد و در صف خرید یا فرو‌ش‌ها از سهم حمایت می‌کنند. در ایران اما نگاه به بازارگردان در نقش حمایت‌کننده است و در بیشتر مواقع تفکیکی بین بازارساز و بازارگردان وجود ندارد.

چه اشخاص یا نهادهایی می‌توانند بازارگردانی کنند؟

به طور کلی بر اساس دستورالعمل سازمان بورس برای عملیات بازارگردانی در بورس اشخاص ذیل مجاز به بازارگردانی هستند:

• صندوق‌های سرمایه‌گذاری اختصاصی بازارگردانی
• شرکت‌های تامین سرمایه
• سایر اشخاص دارای مجوز کارگزاری یا معامله‌گری

در این خصوص مقاله صندوق بازارگردانی چیست؟ را بخوانید

شرایط اخذ مجوز بازارگردانی در بورس

بر اساس مصوبه هیئت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار ایران در تاریخ ۷ مهرماه ۱۳۹۹ بازارگردانی برای کلیه ناشران ثبت‌شده الزامی شده است. از آن پس کلیه شرکت‌های پذیرفته شده در بازار سهام موظف به انتخاب بازارگردان شدند.

لیست بازارگردان‌های پذیرش شده در بورس تهران

لیست بازارگردان‌های پذیرش شده در فرابورس ایران

برای اخذ مجوز بازارگردانی، اشخاص یا شرکت‌ها باید ضمن رعایت شرایط بازارگردانی، درخواست خود را با فرمت مشخص به سازمان بورس اوراق بهادار ارسال کنند. پیش از ارائه درخواست اما باید بدانند که برخی پارامترهای مهم باید رعایت شود که در ذیل به آن‌ها اشاره شده است:

• اوراق بهادار قابل معامله مورد تعهد برای بازارگردانی با ذکر نماد معاملاتی
• حداقل معاملات روزانه و بازه زمانی تعهد
• دامنه مظنه
• حداقل سفارش انباشته
• دوره زمانی بازارگردانی
• دامنه نوسان

سازمان بورس باید ظرف مدت 5 روز درخواست متقاضیان را بررسی و آن را تایید یا عدم تایید کنند. در صورتی که درخواست متقاضی تایید شود، مجوز عملیات بازارگردانی در بورس برای متقاضی صادر می‌شود. لازم به توضیح است که هر بازارگردان باید تنها عملیات بازارگردانی نماد اعلام شده را به عهده گرفته و در صورت هرگونه تغییر مجددا درخواست مجوز دهد.

عملیات بازارگردانی در بورس چگونه انجام می‌شود؟

به‌طور کلی بازارگردان‌ها باید با استفاده از کد بازارگردانی و از طریق پنل معاملات یک کارگزاری سفارش‌های خود را به سامانه معاملاتی بورس ارسال کنند. بازارگردان‌های هر نماد، درصدی از کل سهام آن نماد را در اختیار گرفته تا در مواقع مورد نیاز و برای انجام عملیات بازارگردانی در بورس از آن استفاده کنند. برای دریافت اوراق بهادار باید بازارگردان درخواست خود را با تایید مالک اصلی اوراق (صاحب نماد) به سازمان سپرده‌گذاری مرکزی ارسال کنند. همچنین برای تامین منابع مالی مورد نیاز می‌توانند از تامین‌کنندگان مالی بر اساس شرایط و ضوابط سازمان بورس استفاده کنند.

بازارگردان باید همواره دارایی و منابع مالی خود را به نحوی مدیریت کرده تا در مواقع مورد نیاز نسبت به خرید و فروش سهم اقدام کند. بازارگردان‌ها بر اساس ضوابط و دستورالعمل‌ها باید روزانه درصد مشخصی از اوراق بهادار را در محدوده قیمتی مشخصی خرید و فروش کنند. معاملات آن‌ها در صف خرید و صف فروش‌ها خلاف جهت صف انجام می‌شود. همچنین بازارگردان‌ها با مظنه‌گذاری دوطرفه به معامله‌گران برای معامله سهام با قیمتی منصفانه کمک می‌کنند.

بنابراین در شرایطی که نقدشوندگی با چالش همراه شود، بازارگردان با ثبت قیمت‌های پیشنهادی خود (در دامنه نوسان مجاز) در هر جلسه معاملاتی و با رعایت پارامترهای بازارگردانی نسبت به خرید یا فروش سهم اقدام و فرآیند معاملات را از این طریق تسهیل می‌کند. در این خصوص بازارگردانی در بورس یا فرابورس هرکدام دستورالعمل‌های مشخصی دارند که بازارگردان موظف به رعایت و متعد بودن به آن‌ها است.

بازارگردانی مبتنی بر حراج چیست؟

بازارگردانی در بورس مبتنی بر حراج در واقع ثبت سفارش خرید و فروش در یک دامنه مظنه محدود برای متعادل کردن قیمت اوراق بهادار است. در این حالت در طرف دوم معامله همواره خریدار یا فروشنده وجود خواهد داشت. منظور از دامنه مظنه، در واقع اختلاف بین پایین‌ترین قیمت سفارش خرید و بالاترین قیمت سفارش فروش اوراق بهادار است. این دامنه به صورت درصدی و بر مبنای پایین‌ترین قیمت سفارش خرید محاسبه می‌شود. در ایران عمده فرآیند بازارگردانی مبتنی بر حراج است.

بازگردانی در بورس چه منفعتی برای بازارگردان دارد؟

بازارگردان‌ها از مزایایی همچون معافیت مالیاتی، تخفیف 80 درصدی از کارمزدها و تخصیص ایستگاه معاملاتی برخوردار هستند. از جهت درآمدی، این بازارگردان‌ها در ازای انجام خدمات بازارگردانی کارمزد دریافت می‌کنند. البته ممکن است که از اختلاف قیمت خرید و فروش سهام یا اصطلاحا اسپرد قیمتی کسب سود کنند اما هدف بازارگردان‌ها در واقع کسب سود از خرید و فروش نیست.

نتیجه‌گیری

بازارگردانی در بورس، فرآیندی اساسی در سیال و کارآمد نگه‌داشتن بازار سهام است. بازارگردان‌ها این کار را با خرید و فروش اوراق بهاداری همچون سهام برای افزایش نقدشوندگی بازار انجام می‌دهند. بازارگردان‌ها در واقع نهادهایی هستند که جهت ایجاد یک بازار رقابتی کارآمد فعالیت می‌کنند تا در حالت ایده‌آل، یک بازار روان و با قیمت‌های رقابتی ارائه دهند. بنابراین بازارگردان‌ها نقدشوندگی و کارایی بازار را افزایش می‌دهند بازار سهام را به ثبات می‌رسانند. تعهد و حضور مستمر آن‌ها علاوه بر افزایش کارایی بازار، معاملات خریداران و فروشندگان را تسهیل می‌کند.