معاملات مارجین چیست؟

قرض یا وام گرفتن پول، قدرت خرید افراد را افزایش می‌دهد، به این ترتیب آنان خانه یا سایر اقلام گران‌قیمتی را خریداری می‌کنند که پیش‌تر بدون اخذ وام نمی‌توانستند آن را خریداری کنند. اما آیا می‌توان این کار را با سهام نیز انجام داد؟ بسیاری از سرمایه‌گذاران می‌توانند بسته به نوع حساب کارگزاری و موجودی خود، از کارگزاری خود وام دریافت کنند که این کار استفاده از مارجین در معاملات است. در این مقاله به طور مفصل به معاملات مارجین پرداخته شده است. 

تعریف معاملات مارجین (Margin Trading)

پیش از آنکه به بررسی معاملات مارجین یا مارجین تریدینگ پرداخته شود، در ابتدا تعریفی از واژه مارجین ارائه شده است. در پاسخ به اینکه مارجین چیست باید گفت که مارجین پول قرضی است که برای خرید سهام یا سایر اوراق بهادار استفاده می‌شود. معاملات مارجین یا همان خرید باحاشیه، عمل قرض گرفتن پول از کارگزار بورسی برای خرید سهام، اوراق، صندوق‌ها یا سایر ابزارهای مالی بازار است. وقتی هر یک از این سرمایه‌گذاری‌ها با حاشیه یا به صورت مارجین خریداری می‌شوند، خود سرمایه‌گذاری به عنوان وثیقه برای وام استفاده می‌شود. 

بنابراین در معاملات مارجین، یک شرکت کارگزاری بخشی از کل مبلغ خرید را به معامله‌گر وام می‌دهد، به این معنی که قدرت خرید معامله‌گر افزایش می‌یابد. اوراق بهادار موجود در حساب معامله‌گر به عنوان وثیقه عمل می‌کند و همچنین به پول قرض گرفته شده هزینه بهره پرداخت می‌شود. از آنجایی که پول نقد و اوراق بهادار موجود در یک حساب مارجین یا حاشیه می‌توانند به عنوان وثیقه عمل کنند، برخی از معامله‌گران به استفاده از حساب مارجین گرایش پیدا می‌کنند.

وام‌های مارجین می‌توانند به عنوان منبعی برای استقراض انعطاف‌پذیر برای نیازهای مالی کوتاه‌مدت، از جمله تامین مالی ضروری و سایر نیازهای شخصی نیز عمل کنند. این خط اعتباری دارای یک برنامه بازپرداخت انعطاف‌پذیر است، یعنی تا زمانی که سطح مورد نیاز دارایی بورسی در حساب‌های معاملاتی نگهداری می‌شود، برنامه بازپرداخت مشخصی برای آن تعریف نمی‌شود.

تفاوت بین مارجین و اهرم چیست؟

مارجین و اهرم ارتباط نزدیکی با یکدیگر دارند. هنگامی که فردی یک معامله اهرمی باز می‌کند، این کار را با گذاشتن سپرده مارجین انجام می‌دهد. در واقع معاملات مارجین، معاملات با استفاده از اهرم مالی هستند، چراکه سپرده مارجین به معامله‌گر امکان می‌دهد با کسری از سرمایه اولیه در موقعیتی بزرگتر قرار بگیرند. نرخ حاشیه یا مارجین به صورت درصد بیان می‌شود (به عنوان مثال 10 درصد)، اهرم اما به صورت نسبتی مانند 10:1 بیان می‌شود.

معاملات مارجین چگونه کار می‌کند؟

برای آموزش معاملات مارجین، باید دانست که این معاملات با کسری از سرمایه صورت می‌گیرد. سپرده مارجین درصدی از اندازه موقعیت کامل است و نرخ مارجین توسط کارگزار مربوطه تعیین می‌شود. بازارهایی با نوسان بالاتر یا موقعیت‌های بزرگتر ممکن است به سپرده بزرگتری نیاز داشته باشند. با معامله بر روی حاشیه یا مارجین، سرمایه‌گذاران می‌توانند قدرت خرید خود را تا 100 درصد افزایش دهند.

در این خصوص فرض شود فردی تصمیم دارد ده میلیون تومان سهام XYZ خریداری کند. او ۵ میلیون به صورت نقد پرداخت می‌کند و الباقی را از کارگزاری خود وام می‌گیرد. حالا تصور شود که سرمایه‌گذاری او با ۲۵ درصد رشد به ۱۲ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برسد. در این مثال، بازگشت سرمایه واقعی او 50 درصد خواهد بود، زیرا هزینه نقدی او فقط ۵ میلیون تومان بوده است.

مثال بالا ممکن است بسیار عالی و وسوسه‌انگیز به نظر برسد. اما باید به خاطر داشت که معاملات مارجین همان‌طور که سود را بیشتر می‌کند، ضرر را نیز افزایش می‌دهد. بنابراین اگر سرمایه‌گذاری ۱۰ میلیون تومانی معامله‌گر با 25 درصد کاهش به ۷ میلیون و ۵۰۰ هزار تومان برسد، عملا 50 درصد از معامله را از دست خواهد داد.

همچنین باید به خاطر داشت که کارگزاران، وجوه مارجین را به صورت رایگان وام نمی‌دهند. مانند سایر وام‌ها، به وام‌های حاشیه‌ای یا مارجین، سود یا بهره تعلق می‌گیرد. از آنجایی که موقعیت‌های مارجین اغلب برای دوره‌های زمانی نسبتا کوتاهی نگهداری می‌شوند، هزینه‌های بهره معمولا معقول هستند. با این حال، هرچه برای مدت زمان بیشتری وام مارجین دریافت شود، هزینه‌های بهره بیشتر شده و می‌تواند بر بازده تاثیر بگذارد.

برای افتتاح حساب مارجین، دو شرط مارجین دیگر نیز وجود دارد که باید مورد توجه قرار گیرد:

حاشیه اولیه (Initial margin): حاشیه اولیه در واقع مبلغی است که باید در ابتدا برای باز کردن پوزیشن پرداخت شود. بنابراین مارجین اولیه مقدار وجه نقد یا وثیقه‌ای است که سرمایه‌گذار باید هنگام خرید یا فروش دارایی با مارجین نزد یک کارگزار سپرده‌گذاری کند.

حاشیه نگهداری (Maintenance margin): حاشیه نگهداری حداقل پولی است که برای حفظ پوزیشن باید در حساب کارگزاری داشت. در صورتی که مبلغ حساب از مبلغ مجاز نگهداری مارجین کمتر شود، اصطلاحا کال مارجین صورت می‌گیرد.

کال مارجین چیست؟

هر زمان ارزش دارایی‌ها به کمتر از حد نیاز اولیه برسد، کال مارجین صورت می‌گیرد. در این حالت کارگزار از معامله‌گر می‌خواهد که مبلغ مورد نیاز را به سطح مجاز برساند. اگر معامله‌گر این کار را انجام ندهد، کارگزار برخی از دارایی‌های حساب او را نقد می‌کند. از آنجایی که کال مارجین اغلب در دوره‌هایی با نوسان شدید رخ می‌دهد، ممکن است که معامله‌گر مجبور شود تا اوراق بهادار را با قیمت‌های پایین به فروش برساند. اگر میزان ضرر با مبلغ سرمایه اولیه برابر شود، کارگزار به‌طور خودکار پوزیشن معامله‌گر را می‌بندد که اغلب منجر به از دست دادن کامل دارایی او خواهد شد. در چنین شرایطی اصطلاحا «معامله‌گر لیکوئید» ایجاد شده‌است.

مزایای و معایب معامله مارجین

معاملات مارجین برخی مزایا و معایبی دارد که در ادامه به آن پرداخته شده است:

مزایا

• افزایش قدرت خرید: معاملات مارجین افراد را قادر می‌سازد بیشتر از آن‌چه که می‌توانند، سرمایه‌گذاری کنند. در بورس برای خرید سهام با قیمت بسیار بالا، استفاده از مارجین ممکن است تنها راه سرمایه‌گذاری در آن‌ها باشد.
• ایجاد تنوع معاملاتی: با استفاده از پول نقد، عمدتا می‌توان در تعداد سهام محدود سرمایه‌گذاری کرد. با وام گرفتن، ممکن است، معامله‌گر چندین سهام دیگر بخرد تا ریسک پرتفوی خود را به حداقل برساند. 
• انعطاف‌پذیری معاملاتی و رشد بازدهی: با معامله مارجین، می‌توان به موقع از فرصت‌های بازار استفاده کرد. همچنین استفاده از مارجین سرعت کسب بازدهی را تسریع داده و میزان بازدهی را بیشتر می‌کند.

معایب

• افزایش زیان: با توجه به اینکه به معامله مارجین نرخ بهره تعلق می‌گیرد، در صورت زیان و از دست دادن سرمایه باید حتما بهره و پول قرض گرفته شده، به کارگزار پرداخت شود و این زیان را بیشتر خواهد کرد.
  نوسانات نرخ بهره: وام مارجین باید با بهره بازپرداخت شود. نرخ بهره ممکن است در طول دوره وام نوسان داشته باشد.
• کال مارجین شدن: استفاده از اهرم هم سود و هم زیان را بیشتر می‌کند. بنابراین در مواقع زیان، با کال مارجین شدن، کارگزاری ممکن است اوراق بهادار حساب معامله‌گر را بدون اطلاع قبلی ببندد. هنگامی که این اتفاق می‌افتد، ممکن است اوراق بهاداری را که به عنوان وثیقه نگهداری می‌شد، از دست برود.

ریسک معاملات مارجین

استفاده از اهرم مالی برای افزایش اندازه سرمایه‌گذاری، همانطور که معاملات مارجین انجام می‌دهد، یک شمشیر دو لبه است. از یک طرف، می‌تواند نرخ بازدهی افراد را به میزان قابل توجهی افزایش دهد. اما ضررها نیز می‌توانند به سرعت چند برابر شوند. به عنوان مثال، کاهش 50 درصدی در ارزش سهام می‌تواند موجودی نقدی حساب افراد را به طور کامل از بین ببرد. زیرا آنان هنوز در حال بازپرداخت مبلغی هستند که در ابتدا وام گرفته‌اند. 

در واقع کاهش سرمایه‌گذاری‌های معامله‌گران می‌تواند منجر به سقوط یک حساب به زیر حاشیه نگهداری کارگزار شود (حداقل موجودی، چه به صورت نقدی و چه در اوراق بهادار، که باید در حساب نگهداری شود). اگر این اتفاق بیافتد، کارگزار سعی می‌کند با سرمایه‌گذار تماس بگیرد. کال مارجین به این معنی است که سرمایه‌گذار باید فورا وجوه اضافی را برای حفظ حداقل‌های مورد نیاز فراهم کند. اگر کال مارجین در یک بازه زمانی کوتاه (اغلب در یک روز کاری) برآورده نشود، موقعیت ممکن است توسط کارگزار بسته شود.

جمع‌بندی

معاملات مارجین یا مارجین تریدینگ در صورت مدیریت ریسک صحیح می‌تواند راهکار مفیدی برای معامله‌گران و سرمایه‌گذاران باشد. مارجین گرچه کسب بازدهی را تسریع و افزایش می‌دهد، اما با خطرات و ریسک‌هایی همراه است که باید به دقت در نظر گرفته شوند. علت این امر آن است که اگر معامله به ضرر افراد پیش برود، ممکن است حتی بیشتر از آنچه در ابتدا سرمایه‌گذاری شده، زیان ایجاد شود.