تجارت خارجی ایران – آمار صادرات و واردات در سال 1401

طی سال 1401، 122 میلیون تن کالا به ارزش حدود 53 میلیارد و دویست میلیون دلار کالا از کشور صادر و 37 میلیون تن کالا به ارزش نزدیک به 59 میلیارد و 700 میلیون دلار به کشور وارد شد. کسری تراز تجاری کشور نیز با 2 میلیارد دلار افزایش از 4.5 میلیارد دلار به 6.5 میلیارد دلار رسید. در این گزارش آمار صادرات و واردات ایران در سال 1401 به تفکیک صنایع و کالاهای مهم مورد بررسی قرار گرفته است.

• لازم به ذکر است که این گزارش بر اساس صادرات و واردات کالاهای غیرنفتی تهیه شده است.

مقایسه تجارت خارجی در سال 1400 و 1401

در مقاله تجارت خارجی سال 1400 جزئیات صادرات و واردات ایران در این سال مورد بررسی قرار گرفت. جدول زیر خلاصه واردات و صادرات کالا در سال 1400 و 1401 را نشان می‌دهد.

در ادامه نیز نمودار روند تجارت خارجی ایران در 5 سال اخیر (سال 1397 الی 1401) نمایش داده شده است.

کسری تراز تجاری کشور در 5 سال اخیر همواره با کاهش رو به رو بوده است. فاصله گرفتن مجدد قیمت ارز در بازار آزاد با مراجع رسمی در نیمه دوم سال 1401 باعث شد علاقه صادرکنندگان به کم‌اظهاری و صادرات کمتر و واردکنندگان به بیش‌اظهاری و واردات مضاعف بیشتر شود. در نتیجه این اتفاق باعث شد با وجود افت 10 درصدی حجم واردات در کنار ثابت ماندن حجم صادرات، شاهد افزایش کسری تراز تجاری نسبت به سال قبل باشیم.

سیاست‌های چندنرخی‌سازی ارزی دولت که در ابتدای سال 1402 با تحمیل نرخ ارز 28,500 تومان به اقتصاد تحمیل شد، باعث تشدید کم‌اظهاری و صادرات کمتر صادرکنندگان و بیش‌اظهاری و واردات بیشتر واردکنندگان خواهد شد. در نتیجه پیش‌بینی می‌شود در صورت تداوم سیاست ارزی چند نرخی در سال جاری، کسری تراز تجاری کشور برای اولین بار در 10 سال اخیر به بیش از 10 میلیارد دلار برسد.

ایران; کارخانه تولید مواد خام برای جهان

میانگین هرتن کالای صادراتی در سال 1401 حدود 436 دلار و میانگین هر تن کالای وارداتی حدود 1,604 دلار بوده است. این موضوع نشان‌دهنده خام‌فروشی گسترده در محصولات صادراتی و وارد کردن کالاهای پایین‌دستی و با ارزش افزوده بالا بوده است که عمدتا در کشور تکنولوژی تولید آن وجود ندارد.

به زبان ساده‌تر و با کمی اغماض می‌توان گفت ایران 122 میلیون تن مواد خام به جهان صادر کرده است و کشورهای دیگر پس از تبدیل این مواد به مواد با ارزش‌تر، 30 درصد آن را به ایران برگردانده و مابقی را به‌عنوان ارزش افزوده نزد خود نگه داشته‌اند.

واردات و صادرات در صنایع مختلف

80 درصد صادرات کشور در سال 1401 مربوط به دو صنعت شیمیایی و فرآورده‌های نفتی و معادن و فلزات بوده است. همچنین 70 درصد واردات نیز مربوط به دو صنعت غذایی و کشاورزی و ماشین‌آلات و تجهیزات بوده است. در جدول زیر ارزش واردات و صادرات سال 1401 به تفکیک صنعت نمایش داده شده است.

صنعت	ارزش صادرات (میلیارد دلار)	ارزش واردات (میلیارد دلار)
شیمیایی و فرآورده های نفتی	32/7	8/2
معادن و فلزات	10/8	3/3
غذایی و کشاورزی	5/2	17/8
کانی غیرفلزی	1/7	0/5
ماشین آلات و تجهیزات	1/4	23/4
نساجی و پوشاک	0/8	1/9
چوب و کاغذ	0/2	1/9
دارو و درمان	0/1	1/5
لاستیک و رابر	0/1	1

نکته جالب توجه در جدول فوق این است که بیش از 80 درصد صادرات کشور از ذخایر نفتی و معدنی کشور و محصولات وابسته به آن صورت می‌گیرد و از سوی دیگر 70 درصد واردات مربوط به ماشین‌آلات و تجهیزات (که در صورت قطع آن صنعت کشور فلج خواهد شد) و غذایی و کشاورزی (که عمده صنایع غذایی کشور به‌طور مستقیم و غیرمستقیم به این واردات وابسته هستند) است.

آمار صادرات ایران در سال 1401

30 کالای صادراتی اصلی کشور که همگی از صنایع شیمیایی و فلزی بوده‌اند، حدود دو سوم صادرات کشور را تشکیل می‌دهند. در جدول زیر 12 کالا که حدود 50 درصد صادرات کشور را تشکیل می‌دهند، به همراه وزن و مبلغ هر یک نمایش داده است.

کالا	وزن (هزار تن)	صادرات (میلیون دلار)	ارزش هر تن (دلار)
گاز طبیعی	19,190	7,082	369
پروپان	5,668	3,760	663
اوره	4,609	2,419	525
بوتان	3,441	2,238	651
متانول	7,906	2,150	272
قیر نفت	4,722	1,785	378
پلی‌اتیلن گرید فیلم	1,344	1,601	1,192
شمش از آهن و فولاد	3,128	1,535	491
روغن‌های سبک	1,660	1,101	664
میله از آهن و فولاد	2,037	1,095	537
محصولات نیمه تمام فولادی	2,009	975	485
کاتد مس	106	929	8,726

مقاصد صادراتی

در بررسی آمار واردات و صادرات ایران در سال 1401، 70 درصد صادرات کشور به کشورهای چین، عراق، ترکیه و امارات بوده است.

50 درصد از صادرات فوق، از مناطق اقتصادی ویژه پارس، رجایی، مرزهای بازگان و خسروی بوده است.

آمار واردات ایران در سال 1401

30 کالای وارداتی اصلی کشور عمدتا از صنایع غذایی، وسایل نقلیه و تجهیزات الکترونیکی بوده‌اند، حدود 40 درصد واردات کشور را شامل می‌شوند. 14 کالای جدول زیر نیز حدود 35 درصد واردات کشور را تشکیل می‌دهند.

کالا	وزن (هزار تن)	واردات (میلیون دلار)	ارزش هر تن (دلار)
ذرت	8,085	3,269	404
تلفن همراه	4,7	2,803	606,447
قطعات منفصله وسایل نقلیه	232	2,116	9,121
برنج	1,691	2,046	1,210
گندم	4,456	2,013	452
دانه سویا	2,533	1,971	778
ماشین سنگین	82	1,971	14,951
روغن آفتابگردان	645	1,160	1,800
جو	2,377	991	417
لپ‌تاپ و قطعات جانبی آن	13	976	75,077
کنجاله	1,343	855	636
روغن پالم	486	722	1,487
شکر	1,255	679	541
چای	109	662	6,061

75 درصد واردات کشور در سال 1401 از 5 کشور امارات، چین، ترکیه، هند و آلمان بوده است.

70 درصد واردات کشور از مناطق ویژه اقتصادی شهید رجایی، بندر امام خمینی و بوشهر، فرودگاه امام خمینی و گمرک تهران بوده است.

جمع‌بندی بررسی واردات و صادرات ایران در سال 1401

رشد پیوسته کسری تراز تجاری در 5 سال اخیر و پیش‌بینی افزایش تندتر آن در سال جاری در صورت برقراری سیاست ارزی چند نرخی و عدم محدودسازی واردات، می‌تواند کسری تراز تجاری را به 10 میلیارد دلار رسانده و بحران ارزی را تشدید کند.

وابستگی شدید صادرات به خام فروشی و واردات به کالاهای با تکنولوژی بالا همچنان ادامه دارد به طوری که متوسط ارزش هر تن کالای وارداتی نزدیک به 4 برابر کالاهای صادراتی بوده است. عدم توسعه صنایع پایین‌دستی که عمدتا به دلیل وجود تحریم‌ها و عدم توسعه صنایع تکنولوژی‌محور در کشور بوده است، موجب تشدید این بحران شده است.

80 درصد صادرات غیرنفتی کشور همچنان مربوط به صنایع وابسته به نفت و معدن و 70 درصد واردات نیز مربوط به مواد غذایی و تجهیزات بوده است. وابستگی شدید تغذیه مردم و حیات صنعت به واردات و وابستگی شدید صادرات به ذخایر ملی از جمله موارد قابل توجه در سال‌های اخیر بوده است.

پیش‌بینی می‌شود در صورت ادامه وضعیت جاری و عدم تغییر در سیاست خارجی و سیاست ارزی داخلی، شاهد افزایش بحران ارزی و تداوم افزایش قیمت ارز در سال جاری باشیم.