آشنایی با رکود جهانی و عوامل موثر در آن
زمانی که افراد بخواهند شرایط اقتصادی ضعیف را توضیح دهند، از اصطلاح “رکود” استفاده می‌کنند. رکود نه تنها برای هر کشور و اقتصادی اتفاق می‌افتد، بلکه در مقیاس بزرگ‌تر ممکن است که کل اقتصاد دنیا را متاثر کند. رکود جهانی ترکیبی از چندین عامل است و گرچه علم اقتصاد تعریف واحدی برای آن ندارد، اما علائم مشخصی وجود دارد که رکود را مشخص می‌کند. در این مقاله، مفهوم رکود جهانی و علل و اثرات آن مورد بررسی قرار گرفته است.
- پیشنهاد می‌شود که مقاله اقتصاد چیست؟ را بخوانید…
رکود چیست؟
به طور کلی باید گفت که هیچ تعریف رسمی از رکود وجود ندارد، اما می‌توان شناخت کلی در خصوص آن داشت. در واقع این اصطلاح اقتصادی به دوره کاهش فعالیت اقتصادی اشاره دارد. باید توجه داشت که دوره‌های بسیار کوتاه این کاهش، رکود محسوب نمی‌شوند. اکثر مفسران و تحلیلگران، به عنوان یک تعریف عملی از رکود، از کاهش متوالی در تولید ناخالص داخلی واقعی (تعدیل شده با تورم) یک کشور (GDP) استفاده می‌کنند. اگرچه این تعریف یک قانون کلی است، اما دارای اشکالاتی است.
تمرکز بر تولید ناخالص داخلی به تنهایی منعکس‌کننده رکود نیست و بهتر است مجموعه وسیع‌تری از اقدامات اقتصادی را در نظر گرفت تا مشخص شود که آیا یک کشور واقعاً دچار رکود شده است؟ رکود منجر به آشفتگی مالی در اقتصاد می‌شود و وقتی برای مدت طولانی‌تری تداوم یابد، به دلیل ارتباطات تجاری ممکن است که سایر کشورها را تحت تاثیر قرار دهد.
رکود جهانی چیست؟
رکود جهانی زمانی اتفاق می‌افتد که یک اقتصاد بزرگ که از طریق روابط تجاری به اقتصادهای دیگر متصل است، دچار رکود اقتصادی می‌شود و در نهایت کشورهای دیگر را تحت تاثیر قرار می‌دهد. این امر باعث آشفتگی اقتصادی در سراسر جهان می‌شود، بر تولید ناخالص داخلی کشورها تأثیر می‌گذارد، باعث افزایش نرخ بیکاری و کاهش تقاضای مصرف‌کننده می‌شود و قدرت خرید آنان را کاهش می‌دهد.
تاثیر رکود ممکن است از کشوری به کشور دیگر بسته به میزان روابط تجاری در اقتصادهای بزرگ متفاوت باشد. رکودهای جهانی می‌تواند تاثیرات گسترده‌ای بر افراد، مشاغل و دولت‌ها داشته باشد و منجر به بحران‌های مالی، ناآرامی‌های اجتماعی و بی‌ثباتی سیاسی شود. در واقع می‌توان گفت که عوامل زمینه‌ای برای رکود جهانی اغلب به امور مالی، تقاضا و عرضه مربوط می‌شوند. بنابراین، برای جلوگیری از رکود جهانی، رهبران جهان باید سیاست‌هایی را اجرا کنند که به افزایش بهره‌وری، تخصیص سرمایه و ایجاد درآمد کمک کند. این‌ها همه کلید رشد اقتصادی و کاهش فقر هستند.
رکود جهانی چه زمانی اتفاق می‌افتد؟
رکود جهانی زمانی اتفاق می‌افتد که دوره رکود برای اقتصادها که از طریق تجارت یا مبادلات به هم متصل شده‌اند، برای مدت طولانی‌تری ادامه یابد. اگر آشفتگی اقتصادی که کشورها از سر می‌گذرانند به اندازه کافی بزرگ باشد که بر تولید ناخالص داخلی آنها تأثیر بگذارد، منجر به رکود جهانی می‌شود. دلایل مختلفی برای وقوع رکود جهانی وجود دارد.
برخی از آنها با تغییرات شدید در قیمت نهاده‌های مورد استفاده در تولید کالاها و خدمات همراه است. برای مثال، افزایش شدید قیمت نفت می‌تواند منادی رکود باشد. همانطور که انرژی گران می‌شود، سطح کلی قیمت را بالا می‌برد و منجر به کاهش تقاضای کل می‌شود. رکود همچنین می‌تواند با تصمیم یک کشور برای کاهش تورم با به کارگیری سیاست‌های پولی یا مالی انقباضی ایجاد شود. در واقع استفاده بیش از حد چنین سیاست‌هایی می‌تواند منجر به کاهش تقاضا برای کالاها و خدمات و در نهایت منجر به رکود شود. نکته مهم آن است که نقطه شروع ایجاد رکود جهانی، در واقع رکود در یک اقتصاد بزرگ و اثرگذار است که بر سایر کشورهای جهان اثر می‌گذارد یا اصطلاحا همه‌گیر می‌شود و بحران اقتصادی در جهان ایجاد می‌کند.
از آنجایی که رکودها علل بالقوه زیادی دارند، پیش‌بینی آن چالش برانگیز است. الگوهای رفتاری متغیرهای اقتصادی متعدد از جمله حجم اعتبار، قیمت دارایی‌ها و نرخ بیکاری در مورد رکود ثبت شده است، این موارد اگرچه ممکن است علت رکود باشند، اما می‌توانند نتیجه رکود نیز باشند. اقتصاددانان از مجموعه بزرگی از متغیرها و شاخص‌های کلان برای پیش‌بینی رفتار آتی فعالیت اقتصادی استفاده می‌کنند، البته این شاخص‌ها و متغیرها همواره به درستی وقوع رکود را پیش‌بینی نمی‌کنند.
چه عواملی در رکود جهانی نقش دارند؟
رکودهای جهانی می‌توانند به دلایل مختلفی ایجاد شوند که از جمله آن می‌توان به جنگ‌ها، سقوط قیمت دارایی‌ها، کاهش شدید قیمت انرژی و سایر کالاها، بیماری‌های همه‌گیر همچون کرونا و… اشاره کرد.
در ادامه عواملی که منجر به ایجاد رکود می‌شود، آورده شده است:
پاندمی یا بیماری‌های فراگیر: پاندمی یک بیماری به معنای گسترش بیماری در سطح کل یک کشور یا دنیا است. این امر اقتصاد دنیا را مختل کرده و بحران مالی ایجاد می‌کند. در این خصوص بیماری کووید 19 یک نمونه بیماری فراگیر بود که رکود اقتصادی در جهان ایجاد کرد.
کاهش ارزش دارایی‌ها: کاهش شدید ارزش دارایی‌ها همچون مسکن در یک دوره مشخص باعث ایجاد رکود می‌شود. برای مثال بحران بازار مسکن (افت شدید ارزش ملک) یکی از دلایل اصلی بحران مالی در سال‌های 2007-2009 بود.
کاهش یا افزایش شدید قیمت‌ها: اصطلاحا در تورم منفی قیمت کالاها و خدمات در بازار کاهش شدیدی خواهند داشت. این امر مصرف‌کنندگان را تشویق می‌کند تا برای کاهش بیشتر قیمت‌ها صبر کنند. از طرفی کاهش قیمت‌ها آسیب بزرگی به تولیدکننده می‌زند و انگیزه تولید را از بین می‌برد. از این رو برای اقتصاد یک کشور مضر است. از طرفی رشد شدید قیمت‌ها منجر به کاهش قدرت خرید افراد و درنتیجه کاهش مصرف شده و در مواقعی پدیده رکود تورمی ایجاد می‌شود.
جنگ: جنگ، فعالیت‌های اقتصادی در سراسر کشور را مختل می‌کند که این امر باعث رکود در اقتصاد می‌شود. به عنوان مثال، جنگ جهانی دوم باعث رکود اقتصادی 1945 شد و جنگ کره در سال 1953 سرعت اقتصاد ایالات متحده را کاهش داد. در حال حاضر جنگ روسیه و اوکراین باعث اختلالات اقتصادی در سطح جهان شده است.
نرخ بهره بالا: با توجه به اینکه امروزه اقتصادهای بزرگ در جهان برای مقابله با تورم در تلاش هستند، این مسئولیت بر عهده بانک‌های مرکزی آنها است تا از سیاست‌های مالی و پولی برای کنترل اوضاع استفاده کنند. در این بین بدیهی‌ترین راه حل افزایش نرخ بهره است. با این حال، این اقدام اثرات بلندمدتی دارد و می‌تواند رکود ایجاد کند.
کاهش ارزش انرژی: کاهش ارزش انرژی نیز از جمله عواملی است که منجر به رکود می‌شود. علت هم کاهش درآمد کشورهای تولیدکننده از صادرات آن خواهد شد و در نتیجه رکود به همراه دارد.
شاخص‌های سنجش رکود جهانی
رکود شامل حوزه‌های مختلف فعالیت اقتصادی می‌شود. همچنین، برخی از شاخص‌های اقتصادی می‌توانند بر اساس آنچه که پس از رویدادهای خاص مانند دوره‌های تورم بالا اتفاق می‌افتد، رکود را پیش‌بینی کنند.
با در نظر گرفتن این موضوع، برخی از شاخص‌های مهم اقتصادی رکود عبارتند از:
نرخ رشد تولید ناخالص داخلی: شاخص تولید ناخالص داخلی، شاخصی قابل توجه است، زیرا تولید ناخالص عمدتا نمایانگر موفقیت و رشد اقتصادی یک کشور است. در بسیاری از موارد، رکود شامل افت تولید ناخالص داخلی، همراه با سایر شاخص‌های اقتصادی منفی است که در زیر به تفصیل شرح داده شده است.
نرخ تورم: تورم بالا در ابتدا نشانه مخالف رکود است، زیرا تورم اغلب زمانی اتفاق می‌افتد که اقتصاد خیلی سریع رشد می‌کند. با این حال، تورم بالا نیز گاهی منجر به رکود می‌شود که به آن رکود تورمی گفته می‌شود، یعنی قیمت‌ها افزایش می‌یابد اما تقاضا بیشتر نمی‌شود. از طرفی در زمانی که نرخ تورم بالا است، بانک‌های مرکزی تمایل دارند تا نرخ‌های بهره را افزایش دهند تا تورم کاهش یابد. بنابراین می‌توان گفت که تورم و نرخ بهره در کنار هم می‌توانند منجر به رکود یا رونق شوند.
شاخص‌های اشتغال: نرخ بالای بیکاری و افت شاخص اشتغال نیز جزو مهمی از رکود است، زیرا نشان می‌دهد که رشد و توسعه اقتصاد در حال کند شدن است و مشاغل کارگران بیشتری را اخراج می‌کنند.
مخارج مصرف‌کننده: وقتی مخارج مصرف‌کننده کاهش می‌یابد، می‌تواند نشان‌دهنده رکود باشد. زیرا زمانی که مصرف‌کنندگان عقب‌نشینی می‌کنند، بر درآمد کسب و کار تأثیر می‌گذارد، که در صورت عدم درآمد کافی برای پرداخت به کارکنان، می‌تواند منجر به اخراج کارکنان شود.
بازار سهام: بازار سهام معیار کاملی برای سلامت اقتصاد نیست، اما زمانی که افزایش می‌یابد، می‌تواندمنعکس‌کننده سود قوی برای شرکت‌ها و چشم‌انداز مثبت برای رشد اقتصادی باشد. با این حال، سهام گاهی اوقات به دلیل عوامل دیگری که نشانه قدرت اقتصادی نیستند، افزایش می‌یابند. رکود بلندمدت در بازار سهام می‌تواند نشانه‌ای از رکود اقتصادی باشد.
منحنی بازده اوراق: هیچ راهی برای پیش بینی کامل رکود وجود ندارد، اما علائم هشدار‌دهنده خاصی وجود دارد که اقتصاددانان مراقب آن هستند. یکی از شاخص‌های مهم زمانی است که بازدهی اوراق بلندمدت مثلا 10 ساله کمتر از بازدهی اوراق کوتاه مدت مثلا 2 ساله شود. این منحنی بازده معکوس نامیده می‌شود و نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاران در حال از دست دادن اعتماد به اقتصاد هستند که در آن نرخ‌های بلندمدت بالاتر از نرخ‌های کوتاه‌مدت است. این وارونگی همچنین می‌تواند، وام‌دهی را محدودتر کند که خود می‌تواند باعث رکود شود.
اثرات رکود جهانی
برخی عوامل گرچه به عنوان عاملی برای رکود نیز شناخته می‌شوند، اما اثرات پس از رکود نیز هستند. در ادامه به این عوامل اشاره شده است:
کاهش تقاضای مصرف‌کننده: زمانی که اقتصاد ضعیف شود، تولیدات کمتر، نرخ بیکاری بیشتر و در نهایت قدرت خرید مردم کمتر می‌شود. از طرفی مصرف‌کنندگان اعتماد خود به اقتصاد را از دست می‌دهند، این امر منجر به کاهش تقاضا برای کالاها و خدمات می‌شود و اگر این روند و چرخه ادامه یابد، سود کسب و کارها روز به روز کاهش می‌یابد. این امر نرخ اشتغال را نیز روز به روز کمتر می‌کند، درآمد سرانه، تولید ناخالص داخلی و درآمدهای مالیاتی دولت کاهش می‌یابند و کسری بودجه ایجاد می‌شود.
از دست دادن اعتماد در سرمایه‌گذاری: از دست دادن اعتماد مصرف‌کنندگان برای خرید و سرمایه‌گذاری منجر به هزینه کمتر در اقتصاد می‌شود. این موضوع جریان نقدینگی را مختل و منجر به رکود یا تداوم آن می‌شود.
کاهش تولید و تعطیلی کسب و کار: با توجه به قدرت مخارج پایین مصرف‌کننده، تولید در اقتصاد به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد. این امر منجر به تعطیلی مشاغل کوچک خواهد شد.
کاهش تجارت: رکود معمولاً با کاهش تجارت بین‌الملل تقویت می‌شود، زیرا صادرات و به‌ویژه واردات در دوره‌های رکودی به شدت کاهش می‌یابند.
بنابراین موارد زیر را می‌توان از پیامدهای اصلی رکود جهانی دانست که بر دولت‌ها و مشاغل تأثیر می‌گذارد:
- محدودیت در مخارج مصرف کننده به دلیل بیکاری بالا و حقوق کم با رکود تشدید می‌شود.
- قیمت دارایی‌های امن مانند طلا افزایش می‌یابد، زیرا سرمایه‌گذاران به دنبال آن هستند تا از پول نقد خود محافظت کنند.
- ارزش دارایی‌های پرریسک‌تر با توقف سرمایه‌گذاری‌های جدید و فروش دارایی‌های فعلی توسط سرمایه‌گذاران کاهش می‌یابد.
- رشد بیکاری و کاهش دستمزدها از اثرات رکود جهانی است. از آنجایی که کسب‌وکارها تلاش دارند تا هزینه‌های خود را کاهش دهند، در نتیجه کارگران اخراج می‌شوند.
- ورشکستگی به دلیل نکول متعدد افزایش می‌یابد.
- دولت‌ها مواضع حمایت‌گرایانه‌تری اتخاذ می‌کنند که بر تجارت آزاد و سرمایه‌گذاری تاثیر می‌گذارد.
چگونه باید با رکود مقابله کرد؟
رکود دوره‌های چالش برانگیزی ایجاد می‌کند، اما راه‌هایی برای افراد و کسب و کارها وجود دارد تا خود را برای رکود اقتصادی آماده کنند. یکی از گام‌های مهم، ایجاد یک سبد دارایی متنوع، شامل دارایی‌های مقاوم در برابر رکود، می‌تواند به محافظت در برابر نوسانات کمک کند. پیگیری اخبار اقتصادی، از جمله تغییر در سیاست‌های مالی و پولی، امکان تعدیل به موقع را فراهم می‌کند. در سطوح شخصی، حفظ یک بودجه ماهانه مشخص و بررسی جریان‌های درآمد اضافی می‌تواند ثبات مالی را ایجاد کند. برای مشاغل، اتخاذ یک استراتژی مدیریت ریسک فعال ضروری است. این موارد افراد و شرکت‌ها را در موقعیتی قرار می‌دهد که پس از احیای اقتصاد، اوضاع خود را بهبود دهند.
در سطوح کلان بانک‌های مرکزی می‌توانند نرخ بهره کوتاه مدت را کاهش دهند. این می‌تواند اعتماد مصرف‌کننده را افزایش و تقاضا را تحریک کند، زیرا هزینه وام کمتر خواهد شد. برای جلوگیری از بیکاری، دولت‌ها می‌توانند سیاست‌هایی مانند کاهش مالیات برای کمک به مصرف‌کنندگان، یا اجرای برنامه‌های زیرساختی، از جمله ساخت جاده‌ها و راه آهن را در پیش گیرند. رکود زمانی پایان می‌یابد که رشد دوباره از سر گرفته شود.
آخرین رکود جهانی چه زمانی بود؟
آخرین رکود اقتصادی جهانی مربوط به سال 2020 بود که به دلیل COVID-19 ایجاد شد. این بیماری همه‌گیر منجر به آشفتگی مالی نامطلوب شد که بر فعالیت‌های اقتصادی همه کشورهای بزرگ از جمله ایالات متحده، چین، بریتانیا، هند و غیره که تحت تاثیر ویروس کرونا قرار گرفته‌اند، اثر گذاشت.
جمع‌بندی
رکود جهانی کاهش شدید فعالیت‌های اقتصادی است که چندین کشور را در سراسر جهان تحت تاثیر قرار می‌دهد و به طور کلی با بدتر شدن شاخص‌های اصلی اقتصادی از جمله تجارت، تولید، سرمایه‌گذاری سرانه و مصرف سرانه همراه است. راه‌های مختلفی برای آماده شدن با رکودهای اقتصادی آینده جهانی یا مقابله با اثرات بدتر وجود دارد. برخی از آنها شامل داشتن درآمد اضافی و پس‌انداز بیشتر است که در صورت لزوم می‌توان آن را برداشت کرد. علاوه بر این، سرمایه‌گذاران باید در برنامه‌های بلندمدت سرمایه‌گذاری و سبد سرمایه‌گذاری متنوعی داشته باشند. باید در نظر داشت که هر بحرانی با فرصتی برای بهبود آینده همراه است.
