کیک اقتصادی چیست؟
اصطلاح کیک اقتصادی یک تشبیه جالب از نظریه کیک است که به توسعه اقتصادی و توزیع مجدد ثروت اشاره دارد. این واژه برای اولین بار در سال 2010 زمانی که نابرابری اقتصادی، یعنی شکاف بین فقیر و غنی، در نهایت به یک مشکل بزرگ تبدیل شد، ظهور کرد. مردم تصویری از رابطه میان توسعه اقتصادی و پختن کیک ترسیم کردند. برخی طرفدار این بودند که باید روی توزیع «کیک» به شیوه‌ای عادلانه یا برابر تمرکز کرد. از طرفی، برخی دیگر استدلال کردند که هدف اولیه باید یک «کیک» بزرگتر باشد. در این مقاله هر آن‌چه که لازم است در خصوص این واژه اقتصادی دانست، تشریح شده است.
تعریف کیک اقتصادی
اقتصاد همچون کیکی است که دستورالعمل پخت آن ساده به نظر می‌رسد، هرچند در عمل پخت کیکی با ابعاد بزرگتر بسیار دشوار است. این کیک فقط سه ماده مهم دارد که ترکیب این سه ماده منجر به رشد کیک اقتصادی خواهد شد.
- نیروی کار
- سرمایه (ماشین‌آلات و تجهیزات، پول، ساختمان‌ها و …)
- منابع طبیعی (انرژی، آب، زمین مولد و …)
اگر یک اقتصاد در هر یک از این سه مورد کیفیت و کمیت بهتر و بیشتری داشته باشد، رشد خواهد کرد و درنتیجه کیک اقتصادی بزرگتر می‌شود. «پخت کیک» استعاره‌ای برای توسعه اقتصاد و «بریدن کیک» استعاره‌ای از توزیع ثروت اجتماعی است. این دو مفهوم یعنی رشد اقتصادی و توزیع درآمد، در قلب بسیاری از مباحث مانند مالیات، مقررات، هزینه‌های دولت و حمایت مالی از خانوارها و مشاغل قرار دارند. اغلب در این بحث‌ها، برخی از گروه‌ها اهمیت بیشتری به رشد اقتصادی می‌دهند، در حالی که برخی دیگر توزیع درآمد را دغدغه غالب می‌دانند.
رابطه بین نرخ رشد اقتصادی و توزیع آن در کیک اقتصادی
تئوری کیک اقتصادی عموماً برای توضیح این‌که چگونه برخی از بخش‌های اقتصاد دارای تکه‌های بزرگ‌تری نسبت به ساير بخش‌ها هستند، استفاده می‌شود. به این موضوع توزیع درآمد گفته می‌شود. وقتی چند نفر صاحب یک تکه بزرگ از کیک هستند، توزیع نابرابر درآمد وجود دارد.
بسیاری معتقدند که تغییرات در نرخ رشد تولید ناخالص داخلی و توزیع درآمد، با یکدیگر همبستگی دارند. برخی دیگر معتقدند که رشد اقتصادی در کوتاه مدت منجر به سهم بیشتر کیک افراد جامعه نشده و این رشد در بلندمدت منجر به توزیع عادلانه خواهد شد.
در این بین برخی از اقتصاددانان استدلال می‌کنند که رشد سریع‌تر اقتصاد بهترین راه برای گسترش سود در بین همه کارگران است. از طرف دیگر، اقتصاددانان دیگری نیز وجود دارند که برعکس این ادعا را دارند. آنان معتقدند که توزیع درآمد بیشتر در میان کارگران، به ویژه آن‌هایی که دستمزد پایین‌تری دارند، انگیزه کار سخت‌تر و مولدتر را در آنان ایجاد و در نتیجه کیک اقتصادی سریع‌تر رشد می‌کند.
شاخص سنجش کیک اقتصادی
اندازه کیک اقتصادی که استعاره از رشد اقتصادی است، با میزان تولیدات ناخالص هر اقتصادی (GDP) نشان داده می‌شود.
در این‌خصوص مقاله رشد اقتصادی چیست را بخوانید
اندازه تولید ناخالص داخلی را به سه روش مختلف می‌توان اندازه‌گیری کرد:
- با جمع کردن کل تولیدات (کالاها و خدمات)
- با جمع کردن کل هزینه‌ها (هزینه‌های تولید برای آن کالاها و خدمات)
- با جمع کردن کل درآمدها
این اصطلاح علاوه بر آنکه در ابعاد کوچک و در اقتصاد هر کشوری مطرح می‌شود، در مقیاس بزرگتر یعنی کل دنیا نیز اصطلاح رایجی است. در ابعاد جهانی و در اندازه کیک اقتصادی دنیا، کشور آمریکا در سال ۲۰۲۳ بیشترین سهم از درآمدها (۲۵ درصد) به خود اختصاص داده است. پس از آن کشور چین بیشترین سهم را دارد. سهم ایران در این کیک کمتر از نیم درصد است.
عوامل موثر بر اندازه کیک اقتصادی
به رغم آنکه عوامل و متغیرهای بسیاری بر رشد اقتصادی یک کشور اثرگذار است، اما اقتصاددانان عموماً موافقند که توسعه و رشد اقتصادی تحت‌تاثیر چهار عامل مهم؛ منابع انسانی، سرمایه فیزیکی، منابع طبیعی و فناوری است:
منابع انسانی: مهارت‌ها، آموزش و پرورش نیروی کار اثر مستقیمی بر رشد کیک اقتصادی دارد. نیروی کار ماهر و آموزش دیده مولدتر است و خروجی باکیفیت تولید می‌کند. کمبود نیروی کار ماهر می‌تواند یک عامل بازدارنده برای رشد اقتصادی باشد. نیروی کار کم سواد، بی‌سواد و غیرماهر منجر به رشد بیکاری بیشتر می‌شود.
سرمایه‌گذاری در سرمایه فیزیکی: بهبود و افزایش سرمایه‌گذاری در سرمایه فیزیکی همچون زیرساخت‌ها، ماشین‌آلات و کارخانه‌ها باعث کاهش هزینه و افزایش کارایی و بازده اقتصادی می‌شود. بهره‌وری و کارایی بیشتر این سرمایه فیزیکی منجر به افزایش تولید می‌شود.
کمیت و در دسترس بودن منابع طبیعی: کمیت و در دسترس بودن منابع طبیعی بر بزرگتر شدن کیک اقتصادی تاثیر می‌گذارد. کشف منابع طبیعی بیشتر مانند ذخایر نفت یا معدنی با افزایش ظرفیت تولید یک کشور به اقتصاد رونق می‌بخشد. اثربخشی یک اقتصاد در استفاده و بهره‌برداری از منابع طبیعی تابعی از مهارت‌های نیروی کار، نوع فناوری و در دسترس بودن سرمایه است. کارگران ماهر و تحصیل کرده و تجهیزات پیشرفته می‌توانند از این منابع طبیعی برای تحریک رشد اقتصاد استفاده کنند.
پیشرفت در فناوری: پیشرفت فناوری اثر زیادی بر رشد اقتصادی دارد. استفاده از فناوری بهتر به این معنی است که همان مقدار نیروی کار مولدتر خواهد بود و رشد اقتصادی با هزینه کمتر پیشرفت خواهد کرد.
۴ عامل فوق منجر به رشد اقتصادی در بلندمدت خواهند شد. علاوه برآن عواملی دیگری بر رشد اقتصادی کوتاه مدت اثرگذارند که این عوامل شامل افزایش سطح عمومی قیمت‌ها (نرخ تورم)، تجارت بیشتر، کاهش قدرت خرید افراد جامعه، سیاست‌های دولت، بی‌ثباتی سیاسی و… هستند.
چه زمانی کیک اقتصادی بزرگ یا کوچک می‌شود؟
هر تغییری در عوامل رشد اقتصادی، منجر به افزایش یا کاهش کیک اقتصادی می‌شود. در واقع، وقتی کیک بزرگ‌تری پخته شود، می‌توان آن را به ورقه‌های بزرگ‌تری برش داد و به این ترتیب سهم هر فرد برای تامین نیازهای مادی بیشتر خواهد شد.
گاهی تغییرات در مواد اصلی کیک ممکن است به طور طبیعی رخ دهد، برای مثال یک منابع جدیدی از نفت یا گاز طبیعی کشف شود یا این‌که تغییرات به دلیل رفتار دولت یا ایجاد تنش‌های ژئوپلیتیکی رخ دهد. اگر این عوامل به درستی کار کنند، منجر به رشد تولید و خدمات و افزایش درآمدها خواهد شد و این موضوع کیک اقتصادی را بزرگتر خواهد کرد. در مقابل هرگونه عامل بازدارنده و کاهش بهره‌وری عوامل افت تولید و خدمات و کوچک‌تر شدن کیک اقتصادی را به همراه دارد.
جمع‌بندی
در علم اقتصاد، عبارت “کیک اقتصادی” استعاره‌ای است که برای توصیف مقدار کل ثروت، منابع یا خروجی اقتصادی موجود در یک اقتصاد استفاده می‌شود و اغلب به تولید کلی اقتصادی اشاره دارد که با معیارهایی مانند تولید ناخالص داخلی (GDP) اندازه‌گیری می‌شود. این مفهوم معمولاً در بحث‌های مربوط به رشد اقتصادی، توزیع منابع و رفاه استفاده می‌شود. وقتی اقتصاددانان در مورد افزایش اندازه کیک صحبت می‌کنند، منظور آنها افزایش کل ثروت یا منابع موجود است که می‌تواند منجر به بهبود استانداردهای زندگی برای همه شود.
