فورک چیست؟ راهنمای جامع آشنایی با هارد فورک و سافت فورک در ارزهای دیجیتال
فورک (Fork)، به فرایند ایجاد یک انشعاب یا واگرایی در پروتکل یک شبکه بلاک‌چینی گفته می‌شود. این رویداد، که می‌توان آن را به یک به‌روزرسانی نرم‌افزاری تشبیه کرد، زمانی رخ می‌دهد که قوانین حاکم بر شبکه تغییر می‌کند. در نتیجه این تغییر، زنجیره بلوک‌ها ممکن است به دو مسیر مجزا تقسیم شود: مسیری که از قوانین قدیمی پیروی می‌کند و مسیری که قوانین جدید را به کار می‌گیرد. علاوه بر این که واژه فورک به این نوع رویداد در بلاک‌چین‌ها اشاره دارد، به شبکه‌های جدید ایجاد شده نیز فورک گفته می‌شود. فورک‌ها ابزاری حیاتی برای تکامل، ارتقا و مدیریت شبکه‌های غیرمتمرکز به شمار می‌روند و درک صحیح آن‌ها برای فعالان حوزه رمزارزها ضروری است.
- مقاله پیشنهادی: بلاک‌چین چیست؟
انواع فورک
فورک‌ها عمدتا بر اساس میزان سازگاری با نسخه‌های پیشین پروتکل، به دو دسته اصلی هارد فورک و سافت فورک تقسیم می‌شوند.
هارد فورک (Hard Fork)
هارد فورک یک تغییر دائمی و ناسازگار با عقب (Non-Backward Compatible) در پروتکل یک بلاک‌چین است. این تعریف به آن معناست که پس از اجرای یک هارد فورک، نودهایی که نرم‌افزار خود را به‌روزرسانی نکرده‌اند، بلوک‌های ایجاد شده تحت قوانین جدید را نامعتبر تلقی کرده و آن‌ها را رد می‌کنند. در واقع، قوانین جدید به اندازه‌ای با قوانین قدیم متفاوت است که بلوک‌های ایجاد شده تحت پروتکل جدید، از دیدگاه پروتکل قدیمی کاملا نامعتبر تلقی می‌شوند.
اگر بخش قابل توجهی از جامعه شبکه (شامل ماینرها، نودها و کاربران) با قوانین جدید موافقت نکنند و به پشتیبانی از زنجیره قدیمی ادامه دهند، یک انشعاب دائمی در بلاک‌چین رخ می‌دهد. این انشعاب منجر به ایجاد دو بلاک‌چین مجزا و در اغلب موارد، دو ارز دیجیتال مستقل می‌شود. ایجاد بیت‌کوین کش (Bitcoin Cash) از بیت‌کوین به دلیل اختلاف بر سر اندازه بلوک‌ها، نمونه‌ای از این نوع فورک محسوب می‌شود.
سافت فورک (Soft Fork)
سافت فورک یک تغییر سازگار با عقب (Backward Compatible) در پروتکل یک بلاک‌چین محسوب می‌شود. در این نوع فورک، قوانین جدید به گونه‌ای پیاده‌سازی می‌شوند که بلوک‌های تولید شده توسط نودهای به‌روز شده، همچنان توسط نودهای قدیمی معتبر شناخته می‌شوند. با این حال، نودهای قدیمی ممکن است تمامی ویژگی‌های جدید را درک نکنند و نتوانند از آن‌ها بهره‌مند شوند.
این نوع فورک به ایجاد یک ارز دیجیتال جدید منجر نمی‌شود و شبکه به صورت یکپارچه به مسیر خود ادامه می‌دهد. ارتقای سگویت (SegWit) در شبکه بیت‌کوین که ساختار تراکنش‌ها را به شکلی سازگار با عقب تغییر داد، نمونه‌ای مشهور از این نوع فورک است. این به‌روزرسانی روش ذخیره داده‌های تراکنش را تغییر داد، اما این کار را به گونه‌ای انجام داد که برای نودهای قدیمی نیز معتبر باقی ماند و منجر به انشعاب شبکه نشد.
مقایسه هارد فورک و سافت فورک
درک تفاوت‌های کلیدی میان هارد فورک و سافت فورک به تحلیلگران و سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا پیامدهای هر نوع فورک را بهتر ارزیابی کنند. جدول زیر ویژگی‌های اصلی این دو نوع فورک را با یکدیگر مقایسه می‌کند.
| ویژگی | هارد فورک (Hard Fork) | سافت فورک (Soft Fork) |
|---|---|---|
| سازگاری با عقب | ندارد. نودهای قدیمی بلوک‌های جدید را نامعتبر می‌دانند. | دارد. نودهای قدیمی بلوک‌های جدید را معتبر می‌دانند. |
| الزام به‌روزرسانی نودها | اجباری است. همه نودها باید برای ماندن در شبکه جدید، به‌روز شوند. | اختیاری است، اما برای بهره‌مندی از ویژگی‌های جدید توصیه می‌شود. |
| ایجاد ارز دیجیتال جدید | ممکن است. در صورت اختلاف نظر در جامعه، یک ارز جدید متولد می‌شود. | به‌طور معمول خیر؛ زنجیره یکپارچه باقی می‌ماند. |
| ریسک انشعاب دائمی | بالا. پتانسیل تقسیم دائمی جامعه و شبکه وجود دارد. | پایین. معمولا جامعه را دچار انشعاب نمی‌کند. |
| اجماع مورد نیاز | موفقیت آن به میزان حمایت جامعه بستگی دارد. عدم اجماع کامل، به انشعاب دائمی منجر می‌شود. | نیازمند حمایت اکثریت قدرت هش شبکه (ماینرها/ولیدیتورها) برای اجرا است. |
| مثال برجسته | ایجاد بیت کوین کش (BCH) از بیت کوین | فعال‌سازی سگویت (SegWit) در شبکه بیت کوین |
چرا یک فورک در بلاک‌چین رخ می‌دهد؟
فورک‌ها رویدادهایی بی‌دلیل نیستند؛ آن‌ها معمولا در پاسخ به نیازهای فنی، امنیتی یا اجتماعی در یک شبکه غیرمتمرکز به وقوع می‌پیوندند.
ارتقای فنی و افزودن قابلیت‌های جدید: این مورد، شایع‌ترین دلیل برای وقوع یک فورک به شمار می‌رود. با گذشت زمان، فناوری‌ها پیشرفت می‌کنند و شبکه‌های بلاک‌چینی نیز برای رقابتی ماندن، بهبود مقیاس‌پذیری، افزایش سرعت تراکنش‌ها یا افزودن ویژگی‌های نوین به ارتقا نیاز پیدا می‌کنند. این ارتقاها اغلب از طریق یک فورک اعمال می‌شوند.
رفع آسیب‌پذیری‌های امنیتی: در صورتی که یک آسیب‌پذیری یا حفره امنیتی جدی در پروتکل یک بلاک‌چین کشف شود، توسعه‌دهندگان برای رفع آن باید قوانین شبکه را تغییر دهند. این تغییر معمولا از طریق یک فورک (اغلب از نوع هارد فورک) اعمال می‌شود تا از حملات احتمالی در آینده جلوگیری به عمل آورد.
حل اختلافات جامعه و مسائل حاکمیتی: یکی از چالش‌های بنیادین در سیستم‌های غیرمتمرکز، رسیدن به اجماع بر سر مسیر آینده پروژه است. گاهی اوقات، بخشی از جامعه دیدگاه متفاوتی نسبت به آینده شبکه دارد؛ برای مثال، این تفاوت دیدگاه می‌تواند در مورد اندازه بلوک‌ها یا توکنومیکس پروژه باشد. اگر این اختلافات از طریق گفتگو و مذاکره حل نشود، گروه مخالف ممکن است با ایجاد یک هارد فورک، مسیر خود را از شبکه اصلی جدا کند.
مهم‌ترین فورک‌های تاریخ
بررسی فورک‌های مهم گذشته، درک عمیق‌تری از تاثیرات آن‌ها ارائه می‌دهد. در ادامه به چند فورک معروف در تاریخ صنعت بلاک‌چین پرداخته می‌شود.
هارد فورک اتریوم در سال ۲۰۱۶
در سال ۲۰۱۶، یک سازمان خودگردان غیرمتمرکز به نام The DAO در شبکه اتریوم مورد حمله هکرها قرار گرفت و مبلغ هنگفتی از آن به سرقت رفت. جامعه اتریوم بر سر بازگرداندن این وجوه دچار اختلاف شد. گروهی با تکیه بر اصل «کد، قانون است» با هرگونه دستکاری در تاریخچه بلاک‌چین مخالفت کردند. در مقابل، گروهی دیگر که ویتالیک بوترین از حامیان اصلی آن بود، قویا از اصلاح زنجیره برای بازگرداندن دارایی‌ها طرفداری می‌کردند. این اختلاف منجر به یک هارد فورک شد. زنجیره اصلاح‌شده در نهایت به اتریوم امروزی تبدیل شد و زنجیره اصلی و دست‌نخورده با نام اتریوم کلاسیک (ETC) به حیات خود ادامه داد.
فورک بیت‌کوین و ایجاد بیت‌کوین کش
در سال ۲۰۱۷، اختلاف نظر بر سر راه‌حل مقیاس‌پذیری شبکه بیت‌کوین به اوج خود رسید. گروهی که خواهان افزایش مستقیم اندازه بلوک‌ها برای پردازش تراکنش‌های بیشتر بودند، از زنجیره اصلی جدا شدند و بیت‌کوین کش (BCH) را ایجاد کردند. این فورک نمونه بارزی از چگونگی تاثیر اختلافات فنی درباره ساختار یک شبکه است.
ارتقای The Merge در اتریوم
ارتقای The Merge در شبکه اتریوم که در سپتامبر ۲۰۲۲ رخ داد، نمونه برجسته‌ای از یک هارد فورک برنامه‌ریزی‌شده و مبتنی بر اجماع گسترده است. این رویداد، برخلاف فورک‌های بحث‌برانگیز بالا، با هدف ارتقای بنیادین شبکه و نه حل یک اختلاف، انجام گرفت.
The Merge مکانیزم اجماع شبکه اتریوم را از اثبات کار (Proof-of-Work) به اثبات سهام (Proof-of-Stake) تغییر داد. این تغییر به قدری اساسی بود که یک هارد فورک محسوب می‌شد؛ زیرا قوانین اعتبارسنجی بلوک‌ها کاملا دگرگون شد. با این حال، به دلیل سال‌ها تحقیق، توسعه، آزمایش و دستیابی به اجماع گسترده در جامعه، این هارد فورک منجر به انشعاب معناداری نشد و نشان داد که فورک‌ها می‌توانند ابزاری قدرتمند برای تکامل هماهنگ یک بلاک‌چین باشند.
راهنمای سرمایه‌گذاران برای مواجهه با فورک
برای سرمایه‌گذاران، فورک‌ها رویدادهای مهمی هستند که نیازمند آمادگی، تحلیل ریسک و مدیریت استراتژیک دارایی‌ها برای بهره‌برداری از فرصت‌ها و مقابله با تهدیدها است.
۱. تحقیق و کسب آگاهی: اولین و مهم‌ترین قدم، مطلع شدن از جزئیات فورک پیش رو است. سرمایه‌گذاران باید بدانند که فورک از نوع هارد فورک است یا سافت فورک، چه تغییراتی در پروتکل اعمال می‌شود و دلیل اصلی وقوع آن فورک چیست. دنبال کردن منابع رسمی پروژه، توسعه‌دهندگان اصلی و رسانه‌های معتبر برای کسب اطلاعات دقیق ضروری است.
۲. مدیریت دارایی‌ها در زمان فورک: در صورت وقوع یک هارد فورک، مهم‌ترین اقدام، کنترل کامل کلیدهای خصوصی (Private Keys) است. بهترین راه برای این کار، انتقال دارایی‌ها از صرافی‌های متمرکز به یک کیف پول شخصی (نرم‌افزاری یا سخت‌افزاری) است که کاربر کنترل کامل کلیدهای آن را در اختیار دارد. توزیع توکن‌های جدید معمولا بر اساس یک اسنپ‌شات (Snapshot) انجام می‌شود؛ اسنپ‌شات به ثبت وضعیت دارایی‌ها در یک شماره بلوک مشخص گفته می‌شود. پس از فورک، دارنده ارز بر اساس این اسنپ‌شات، به همان میزان در زنجیره جدید نیز توکن دریافت خواهد کرد.
۳. تحلیل ریسک و فرصت: فورک‌ها می‌توانند فرصت‌های سودآوری ایجاد کنند (مانند تخصیص توکن‌های شبکه جدید متناسب با موجودی قبلی) اما با ریسک‌هایی نیز همراه هستند. نوسانات شدید قیمت قبل و بعد از فورک بسیار محتمل است. همچنین، زنجیره جدید ممکن است در ابتدا از امنیت و حمایت کمتری برخوردار باشد.
جمع‌بندی
فورک‌ها صرفا به‌روزرسانی‌های فنی نیستند، بلکه ابزارهای بنیادین تکامل، حاکمیت و انطباق در دنیای غیرمتمرکز بلاک‌چین‌ها محسوب می‌شوند. این انشعاب‌ها، چه به شکل یک ارتقای یکپارچه مانند سافت فورک و چه به صورت یک تغییر بنیادین مانند هارد فورک، به شبکه‌ها اجازه می‌دهند تا قابلیت‌های خود را بهبود بخشند، ضعف‌های امنیتی را برطرف کنند و به اختلافات جامعه پاسخ دهند. همان‌طور که نمونه‌هایی مانند بیت‌کوین کش و اتریوم کلاسیک نشان می‌دهند، فورک‌ها می‌توانند حاصل اختلاف‌نظر باشند؛ اما رویدادی مانند The Merge اتریوم ثابت کرد که آن‌ها می‌توانند قدرتمندترین ابزار برای پیشرفت برنامه‌ریزی‌شده نیز باشند.
