حسابداری تعهدی چیست؟ راهنمای کامل بررسی حساب‌های تعهدی

حسابداری تعهدی یکی از روش‌های مهم و پرکاربرد در سیستم‌های حسابداری مالی شرکت‌ها است که مبنای آن بر ثبت هزینه‌ها و درآمدها صرف‌نظر از زمان دریافت یا پرداخت نقدی بنا شده است. این روش که نقطه مقابل حسابداری نقدی است، شفافیت بسیار بالایی در گزارش‌های مالی ایجاد می‌کند و به مدیران و حسابرسان امکان می‌دهد وضعیت واقعی مالی و عملکرد شرکت را بهتر ارزیابی کنند.

• مقاله پیشنهادی: حسابداری چیست؟ تعریف به زبان ساده، اصول و فرمول محاسبه

مبنای حسابداری تعهدی چیست؟

در حسابداری تعهدی، تمامی درآمدها و هزینه‌ها در دوره مالی مربوط به خودشان ثبت می‌شوند، حتی اگر مبادله نقدی یا پرداخت وجه مربوط به آن‌ها در آینده انجام شود. به عبارت ساده‌تر، مبنای حسابداری تعهدی بر اساس تعهد به دریافت یا پرداخت وجوه است.

این روش حسابداری از اصل تطابق درآمد و هزینه پیروی می‌کند؛ به این معنی که درآمدها و هزینه‌ها باید در همان دوره مالی که واقعا به وقوع می‌پیوندند شناسایی و ثبت شوند تا گزارش‌های مالی، شفاف و دقیق باشند و تصویر واقعی‌تری از وضعیت مالی و عملکرد کسب‌وکار ارائه دهند. در واقع، این مبنا به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا بدون توجه به زمان دقیق دریافت یا پرداخت پول، هزینه‌ها و درآمدهای خود را به شکلی واقعی و جامع ارزیابی کنند.

مبنای حسابداری تعهدی به ویژه برای شرکت‌هایی که فروش‌های اعتباری دارند، انبارگردانی انجام می‌دهند یا جریان نقدی آن‌ها نامنظم است، کاربرد دارد. همچنین این روش در سازگاری با استانداردهای حسابداری بین‌المللی مانند اصول پذیرفته شده حسابداری (GAAP) اهمیت فراوانی دارد و به کسب‌وکارها کمک می‌کند که گزارش‌های مالی قابل اطمینان‌تر و بهتری برای برنامه‌ریزی استراتژیک و تصمیم‌گیری‌های مالی ارائه کنند.

تفاوت حسابداری تعهدی با حسابداری نقدی

در حسابداری نقدی، ثبت درآمد و هزینه فقط زمانی انجام می‌شود که وجه نقد واقعی پرداخت یا دریافت شده باشد. به عبارت دیگر، تا زمانی که پول به صورت نقد جابجا نشود، هیچ تراکنش مالی در دفاتر حسابداری ثبت نمی‌شود. اما در حسابداری تعهدی، ثبت درآمد یا هزینه بلافاصله پس از تحقق تعهد مالی انجام می‌گیرد، حتی اگر پول نقد هنوز رد و بدل نشده باشد. به این ترتیب، حسابداری تعهدی، تعهد به دریافت یا پرداخت وجه ملاک ثبت تراکنش‌ها است و زمان جابجایی نقدی ملاک نیست.

نحوه کارکرد و کاربرد حسابداری تعهدی

حسابداری تعهدی به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا هزینه‌ها و درآمدهای خود را به‌صورت دقیق‌تر و بر اساس زمان واقعی انجام معامله مشاهده و مدیریت کنند. این روش برای کسب‌وکارهایی که عملیات مالی پیچیده‌تری دارند، یا موجودی انبار و فروش اعتباری را مدیریت می‌کنند، اهمیت ویژه‌ای دارد.

به عنوان مثال، شرکتی که مبلمان را به صورت قسطی می‌فروشد، در حسابداری تعهدی مبلغ فروش را بلافاصله پس از عقد قرارداد فروش ثبت می‌کند، حتی اگر پرداخت نقدی در ماه‌ها یا سال‌های بعد انجام شود.

انواع حساب‌های تعهدی

در حسابداری تعهدی، انواع مختلف حساب‌ها به ثبت و پیگیری دقیق تراکنش‌های مالی کمک می‌کنند. هر یک از این حساب‌ها نقش مشخصی در نشان دادن وضعیت مالی و عملکرد شرکت ایفا می‌کنند و برای مدیریت بهتر امور مالی اهمیت دارند. مهم‌ترین انواع حساب‌های تعهدی عبارتند از:

حساب‌های پرداختی

این حساب‌ها تعهدات مالی شرکت به دیگران را نشان می‌دهند؛ یعنی شرکت مبلغی را به تامین‌کنندگان، کارکنان یا نهادهای مختلف بدهکار است که هنوز پرداخت نشده است.

برای مثال، شرکتی در پایان ماه مبلغی بابت خرید مواد اولیه به تامین‌کننده خود بدهکار است، اما هنوز وجه آن را پرداخت نکرده است. این مبلغ به عنوان حساب پرداختی در دفاتر حسابداری ثبت می‌شود تا تعهد مالی شرکت مشخص باشد.

حساب‌های دریافتی

این حساب‌ها نشان‌دهنده مبالغی است که شرکت از مشتریان خود انتظار دریافت دارد. این مبالغ ممکن است بابت فروش کالا یا ارائه خدمات باشد که پول آن هنوز دریافت نشده است.

شرکتی کالایی را به صورت نسیه به مشتری فروخته است و مبلغ فروش در قرارداد قسطی شده است. مبلغی که هنوز از مشتری دریافت نشده، در حساب‌های دریافتی ثبت می‌شود تا نشان دهد چه میزان طلب از مشتریان وجود دارد.

بدهی‌های مالیاتی

این حساب‌ها مالیات‌های تعهد شده‌ای را نشان می‌دهند که شرکت موظف به پرداخت آن‌ها است ولی هنوز وجه آن را به سازمان مالیاتی پرداخت نکرده است.

شرکتی مالیات عملکرد سالانه خود را محاسبه کرده اما تا پایان مهلت مقرر آن را پرداخت نکرده است. این مبلغ به عنوان بدهی مالیاتی در حساب‌های تعهدی ثبت می‌شود تا در گزارش‌های مالی لحاظ شود.

سود انباشته

سود انباشته، بخشی از سود شرکت است که به جای تقسیم بین سهامداران، در شرکت باقی می‌ماند و برای توسعه، سرمایه‌گذاری یا جبران زیان‌های احتمالی استفاده می‌شود.

شرکتی پس از کسر هزینه‌ها و مالیات، سود خالص خود را محاسبه کرده اما تصمیم گرفته است بخش عمده‌ای از آن را به عنوان سود انباشته نگه دارد تا در پروژه‌های توسعه‌ای آینده استفاده کند. این سود در حساب‌های تعهدی به عنوان سرمایه باقی‌مانده ثبت می‌شود.

• مقاله پیشنهادی: سود و زیان انباشته چیست؟ نحوه محاسبه و کاربرد آن

سرقفلی

سرقفلی به ارزش اضافی دارایی‌ها و شهرت شرکت در زمان خرید یا ادغام شرکت‌ها اشاره دارد و معمولا زمانی ثبت می‌شود که قیمت خرید از ارزش دفتری دارایی‌های شرکت بیشتر باشد.

شرکتی، شرکت دیگر را خریداری می‌کند و قیمت پرداخت شده برای شرکت خریداری‌شده بیشتر از ارزش دارایی‌های ثبت‌شده آن است. این تفاوت به عنوان سرقفلی در حساب‌های تعهدی ثبت می‌شود و نشان‌دهنده ارزش برند، مشتریان یا سایر دارایی‌های نامشهود است.

مزایای حسابداری تعهدی

حسابداری تعهدی علاوه بر ارائه گزارش‌های دقیق‌تر، دارای مزایای متعددی است که در ادامه به بررسی آن‌ها پرداخته شده است:

شفافیت بیشتر: این روش، ثبت تمامی درآمدها و هزینه‌ها را در زمان تحقق تعهدات مالی ممکن می‌کند، که باعث بهبود شفافیت و دقت گزارش‌های مالی می‌شود.

سازگاری با اصول پذیرفته شده حسابداری (GAAP): استفاده از این شیوه، رعایت استانداردهای مالی جهانی را تضمین می‌کند.

امکان برنامه‌ریزی استراتژیک و مدیریت نقدینگی: با دید بهتر به جریان‌های نقدی آتی، شرکت‌ها می‌توانند برنامه‌های مالی بلندمدت و کوتاه‌مدت خود را موثرتر تنظیم کنند.

افزایش قابلیت پاسخگویی و کنترل مالی: ثبت دقیق بدهی‌ها و مطالبات به مدیریت بهتر منابع مالی کمک می‌کند.

بهبود ارزیابی عملکرد: امکان سنجش دقیق سود و زیان و ارزیابی دقیق‌تر فعالیت‌های شرکت را فراهم می‌آورد.

معایب و چالش‌های حسابداری تعهدی

با وجود مزایای فراوان، حسابداری تعهدی چالش‌هایی هم دارد که باید در نظر گرفته شوند:

پیچیدگی بیشتر نسبت به حسابداری نقدی: نیاز به تخصص و رعایت دقیق قوانین حسابداری دارد.

نیاز به سیستم‌های حسابداری پیشرفته: برای مدیریت دقیق تعهدات، باید از نرم‌افزارهای یکپارچه و قوی استفاده شود.

حجم بالای کار برای تیم‌های مالی کوچک: در کسب‌وکارهای کوچک ممکن است بار کاری زیاد شود و احتمال اشتباه افزایش یابد.

آسیب‌پذیری در برابر کلاهبرداری‌ها: در صورت نبود سیستم‌های کنترلی و نظارت دقیق، خطر تقلب مالی وجود دارد.

صورت‌های مالی در حسابداری تعهدی

در حسابداری تعهدی، تهیه صورت‌های مالی جامع و دقیق اهمیت بسیار زیادی دارد زیرا این روش مالی، اطلاعات مالی را در زمان تحقق تعهدات و نه فقط هنگام دریافت یا پرداخت وجه نقد ثبت می‌کند. اصلی‌ترین انواع صورت مالی در حسابداری تعهدی عبارتند از:

صورت وضعیت مالی: ترازنامه، دارایی‌ها، بدهی‌ها و حقوق صاحبان سهام شرکت را در یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد. برای مثال، اگر شرکتی بدهی مالیاتی و حساب‌های پرداختی دارد که هنوز پرداخت نشده‌اند، این موارد در ترازنامه ثبت می‌شوند و نشان می‌دهند که چه میزان تعهدات مالی وجود دارد.

صورت سود و زیان: صورت سود و زیان، عملکرد مالی شرکت را در طول دوره مالی نشان می‌دهد و درآمدها، هزینه‌ها و در نهایت سود یا زیان خالص را گزارش می‌کند. در حسابداری تعهدی، درآمدها و هزینه‌ها در زمان تحقق تعهدات مربوطه ثبت می‌شوند، به این معنی که ممکن است تفاوتی بین جریان نقدی و سود گزارش شده وجود داشته باشد. این روش تصویری دقیق‌تر از توانایی سودآوری شرکت ارائه می‌دهد.

صورت سود و زیان جامع: این صورت مالی علاوه بر گزارش سود یا زیان خالص دوره، تغییرات حقوق صاحبان سهام ناشی از سایر درآمدها و هزینه‌هایی را که مستقیم در صورت سود و زیان منعکس نمی‌شوند ولی به حقوق صاحبان سهام تاثیر می‌گذارند، نشان می‌دهد. برای مثال تغییرات ارزش منصفانه دارایی‌های مالی، اثرات ناشی از ترجمه ارزهای خارجی و سایر درآمدها یا هزینه‌های تحقق نیافته است.

صورت جریان وجوه نقد: در حالی که حسابداری تعهدی بر تحقق درآمدها و هزینه‌ها تمرکز دارد، صورت جریان وجوه نقد اهمیت ویژه‌ای در نشان دادن توانایی شرکت در ایجاد نقدینگی دارد. این صورت مالی، جریان‌‌های نقدی ناشی از فعالیت‌های عملیاتی، سرمایه‌گذاری و تامین مالی را تفکیک و ارائه می‌کند. بررسی این صورت برای ارزیابی سلامت نقدینگی و توانایی شرکت در پرداخت تعهدات کوتاه‌مدت ضروری است.

صورت تغییرات در وضعیت مالی: این گزارش تغییرات در منابع مالی شرکت را طی یک دوره زمانی  مثل افزایش یا کاهش بدهی‌ها و دارایی‌ها را نشان می‌دهد. اگر شرکت در طول سال مالی وام جدیدی گرفته یا بخشی از بدهی‌ها را پرداخت کرده، این تغییرات در این صورت مالی گزارش می‌شود.

گردش حساب تغییرات: این گزارش، تغییرات و جابجایی‌های حساب‌های مختلف را در یک بازه زمانی مشخص پیگیری می‌کند تا روند مالی شرکت مشخص‌تر شود. گردش حساب حساب‌های دریافتی نشان می‌دهد که چه میزان از طلب‌ها وصول شده و چه مقدار هنوز دریافت نشده است.

صورت مقایسه بودجه و عملکرد: این گزارش، عملکرد واقعی شرکت را با بودجه یا برنامه‌ریزی مالی مقایسه می‌کند تا انحرافات مشخص و تحلیل شوند. برای مثال، اگر بودجه شرکت برای فروش یک محصول خاص ۱۰۰ میلیون تومان بود اما درآمد واقعی حاصل از فروش ۸۰ میلیون تومان شده، این تفاوت در این صورت مالی نشان داده می‌شود.

حسابداری تعهدی برای چه کسب‌وکارهایی مناسب است؟

حسابداری تعهدی بیشتر مناسب شرکت های بزرگ و سازمان هایی است که حجم فعالیت های مالی بالایی دارند. این شرکت ها برای داشتن گزارش های دقیق و شفاف و رعایت استانداردهای بین المللی، از این روش استفاده می کنند. کسب و کارهای متوسط هم با پیچیده تر شدن امور مالی خود به تدریج به حسابداری تعهدی روی می آورند تا کنترل بهتری روی درآمدها و هزینه های خود داشته باشند.

• مقاله پیشنهادی: حسابداری شخصی چیست؟ + معرفی اپلیکیشن‌های آن

کسب و کارهای کوچک یا فردی که حجم معاملاتشان کم است، معمولا حسابداری نقدی را ترجیح می دهند. این روش ساده تر است و نیاز به سیستم های پیچیده ندارد. در این کسب و کارها ثبت تراکنش ها فقط هنگام دریافت یا پرداخت وجه نقد انجام می شود و به همین دلیل فرآیند حسابداری سریع تر و کم هزینه تر است. انتخاب روش حسابداری باید براساس نیاز و اندازه کسب و کار انجام شود.

جمع‌بندی

حسابداری تعهدی با ثبت دقیق درآمدها و هزینه‌ها در زمان وقوع تعهدات مالی، تصویری واقعی و شفاف از وضعیت مالی شرکت‌ها ارائه می‌دهد. این روش، هرچند نیازمند دانش تخصصی و سیستم‌های حسابداری پیشرفته است، اما به‌ویژه برای کسب‌وکارهای در حال رشد و شرکت‌های بزرگ، ابزار قدرتمندی در مدیریت مالی و تصمیم‌گیری‌های استراتژیک محسوب می‌شود. استفاده از حسابداری تعهدی موجب افزایش دقت گزارشگری، تطابق با استانداردهای حسابداری و بهبود برنامه‌ریزی مالی می‌شود.

---

سوالات متداول