انواع نرخ دلار و تاثیر قیمت دلار بر بورس

تاثیر قیمت دلار بر بورس یکی از عوامل مهم در تحلیل بنیادی شرکت‌های بورسی است؛ زیرا دلار همواره یکی از محرک‌های بازار سرمایه بوده است. چند نرخی شدن ارز در ایران و نوسانات هر یک از این نرخ‌ها بر بازارهای مالی از جمله بورس و شرکت‌های موجود در آن تاثیرگذار است. اخیرا محمدرضا فرزین، رئیس جدید بانک مرکزی درباره تثبیت نرخ دلار نیما با عدد 28,500 تومان و موظف کردن صادرکنندگان بزرگ به عرضه دلار در سامانه نیما صحبت کرده است. به همین دلیل در این مقاله انواع نرخ دلار  در ایران و تاثیر نوسانات آن بر شرکت‌های بورسی مورد بررسی قرار گرفته است.

انواع نرخ دلار در ایران

امروزه در نظام چند نرخی ارز، ارزهای مختلفی با قیمت‌های متفاوت وجود دارد. از مهم‌ترین نرخ‌های موجود در بازار می‌توان به نرخ دلار آزاد، دلار نیمایی، دلار سنا و دلار ترجیحی یا همان دلار دولتی اشاره کرد.

دلار آزاد

به دلاری که به‌صورت آزاد در صرافی‌ها، میان مردم و دلالان برای مصارف عمومی مورد معامله قرار می‌گیرد، دلار آزاد گفته می‌شود. برای مقدار خرید دلار آزاد هیچ محدودیتی وجود ندارد؛ بنابراین این دلار مورد توجه مردم بوده و قیمت دلار آزاد مبنای بسیاری از محاسبات قرار می‌گیرد. از مهم‌ترین عوامل موثر بر نرخ دلار آزاد می‌توان به عوامل اقتصادی در سطح خرد و کلان، عرضه و تقاضا، شرایط سیاسی جهان و ایران اشاره کرد.

دلار در بازار آزاد تهران در مناطق مختلف معامله می‌شود و بر اساس محل معامله نام‌های متفاوتی همچون دلار سبزه میدان، دلار افشار و دلار چهارراه استانبول دارد. به‌عنوان مثال دلار سبزه میدان نام خود را از محلی در بازار تهران گرفته است که معامله‌گران در آن منطقه دلار خرید و فروش می‌کنند.

دلار نیمایی

سامانه نیما به سامانه نظام یکپارچه‌ی معاملات ارزی گفته می‌شود. بانک مرکزی در سال 1397 این سامانه را با هدف سازماندهی بازار ارز در زمینه تجارت، واردات و صادرات و برای تامین ارز شرکت‌ها، تولیدکننده‌های بزرگ، تجار و بازرگانان راه‌اندازی کرد. سامانه نیما توسط بانک مرکزی و با همکاری وزارت صنعت، معدن و تجارت مدیریت می‌شود. فقط افراد مذکور امکان تبادل دلار در این سامانه را دارند. عموما قیمت دلار نیمایی با نرخ دلار آزاد و دلار صرافی متفاوت است.

دلار سنا

سامانه سنا (سامانه نظارت بر ارز) توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی طراحی شد. تمامی صرافی‌ها موظف‌اند اطلاعات معاملاتی و خرید و فروش خود را در این سامانه ثبت کنند. نرخ دلار سنا میانگین وزنی نرخ خرید و فروش دلار ثبت شده توسط صرافی‌های مجاز و معتبر است که از طریق لینک www.sanarate.ir قابل مشاهده می‌باشد. این نرخ توسط بازار متشکل ارزی کشف و تعیین می‌شود تا نرخ ارز بر اساس عرضه و تقاضا تعیین شود و امکان مداخله سایر کشورها مانند دبی، سلیمانیه و عراق در نرخ‌گذاری دلار وجود نداشته باشد. در این روش نرخ‌گذاری، پیشنهادهای عرضه از سوی فروشندگان از پایین‌ترین قیمت به بالاترین و پیشنهادهای خرید از بالاترین قیمت به پایین‌ترین مرتب می‌شوند؛ سپس مظنه‌ها توسط سیستم به یکدیگر مرتبط و با اولین معامله، قیمت ابتدای روز کشف خواهد شد. عموما قیمت دلار سنا از نرخ دلار نیمایی بیشتر و از نرخ دلار آزاد کمتر می‌باشد.

دلار دولتی (4,200 تومانی)

دولت در سال 1397 در مواجهه با رشد ناگهانی دلار، با اتخاذ سیاستی، قیمت دلار را 4200 تومان اعلام کرد. در همان دوران به دلیل بالا رفتن تقاضا برای دلار شاهد رشد نرخ ارز بودیم. پس از آن دولت برای جلوگیری از رشد شدید قیمت برخی اقلام ضروری، نرخ دلار برای برخی صنایع را 4200 تومان اعلام کرد. رفته رفته این ارز به نام ارز ترجیحی (دولتی) نام گرفت. به مرور اختلاف قیمت بین دلار آزاد و دلار ترجیحی (4200 تومانی) شرایط را برای ایجاد و توزیع رانت مهیا کرد و زمینه‌ساز فساد اقتصادی شد.

پیش‌تر این ارز به بسیاری از کالاها مانند جوجه، گوشت گوساله، گوشت گوسفند، گوشت مرغ، شیرخشک اطفال، برنج، شکر خام نیشکری و بخشی از مواد اولیه کاغذ مشمول تعلق می‌گرفت. روغن خام، دانه‌های روغنی، جو و ذرت نیز از جمله مواد اولیه غذایی بودند که ارز ترجیحی دریافت می‌کردند. تاثیر قیمت دلار دولتی بر بورس و بسیاری از شرکت‌های بورسی قابل‌توجه بود؛ اما به تدریج دامنه کالاهایی که شامل دریافت این ارز می‌شدند کاهش یافت و در نهایت توزیع دلار دولتی متوقف شد.

دلار هرات، دلار سلیمانیه و دلار دوبی

عموما نرخ دلار در کشورهای همسایه به‌خصوص کشورهایی که مبادلات و مراودات تجاری زیادی با آن‌ها داریم حائز اهمیت است. از مهم‌ترین شهرهایی که فعالین بازار ارز، نرخ دلار در آن‌ها را مبنای معاملات خود قرار می‌دهند می‌توان به هرات، سلیمانیه و دبی اشاره کرد.

دلار حواله‌ای

دلار حواله‌ای نوعی دستور پرداخت است که یک بانک، موسسه مالی یا صرافی به دنبال درخواست مشتری خود به کارگزار خارج از کشور می‌دهد تا به موجب آن مبلغی را به دریافت‌کننده حواله پرداخت کند. نرخ حواله ارزی به معنای نرخ دلاری است که در قالب حواله‌جات اعلام می‌شوند و با نرخ دلار آزاد متفاوت است.

دلار توافقی

بازار ارز توافقی یکی دیگر از بازارهای موجود بر اساس سیاست‌های مالی دولت می‌باشد که با هدف برطرف کردن نیازهای ارزی اشخاص به جز واردات به وجود آمده است. در این بازار به ازای هر شماره کارت ملی حداکثر 2000 دلار در سال تخصیص داده می‌شود. قیمت دلار توافقی کمی پایین‌تر از قیمت دلار آزاد است.

تاثیر قیمت دلار بر بورس

برای بررسی تاثیر قیمت دلار بر بورس، ابتدا باید انواع شرکت‌های بورسی و نوع فعالیت آن‌ها را شناخت. برخی شرکت‌های تولیدی مواد اولیه خود را از سایر کشورها تهیه و برخی دیگر نیز محصولات خود را به سایر کشورها صادر می‌کنند. بنابراین نوسانات نرخ ارز می‌تواند به‌صورت مستقیم یا غیرمستقیم در روند درآمد و سودسازی این شرکت‌ها نقش موثری داشته باشد. در ادامه انواع شرکت‌ها از لحاظ نرخ مواد اولیه و محصولات و تاثیر نرخ ارز بر هر یک از این شرکت‌ها بررسی شده است.

نکته حائز اهمیت در سنجش دقیق تاثیر قیمت دلار این است که ابتدا بدانیم نرخ دلار بر کدام بخش از عملیات شرکت‌ها اثرگذار است. به همین منظور می‌توان شرکت‌ها را براساس نوع درآمدها و هزینه‌ (ریالی یا دلاری بودن) به‌صورت زیر تقسیم‌بندی کرد:

مواد اولیه دلاری-محصولات ریالی

برخی شرکت‌های تولیدی مواد اولیه‌ را به‌صورت دلاری وارد می‌کنند و محصولات خود را به‌صورت ریالی و در داخل کشور به فروش می‌رسانند. افزایش نرخ ارز در کوتاه مدت منجر به کاهش حاشیه سود و متضرر شدن این شرکت‌ها می‌شود. اما پس از مدتی افزایش نرخ دلار باعث افزایش تورم و در نهایت افزایش قیمت محصولات شرکت‌ می‌شود. بنابراین می‌توان انتظار داشت به مرور و در بلندمدت حاشیه سود این شرکت‌ها افزایش یابد. برای مثال شرکت‌های فعال در صنعت روانکارها مواد اولیه خود را به صورت دلاری تهیه می‌کنند و بخشی از محصولات خود را به‌صورت ریالی به‌فروش می‌رسانند. از شرکت‌های فعال در این صنعت می‌توان به نمادهای شرانول، شسپا، شبهران و شنفت اشاره کرد.

مواد اولیه ریالی-محصولات دلاری

از سوی دیگر برخی شرکت‌ها مواد اولیه را به صورت ریالی تهیه می‌کنند و بخش زیادی از محصولات خود را به سایر کشورها صادر می‌کنند. بنابراین عمده درآمد این شرکت‌ها به‌صورت دلاری می‌باشد. برخلاف شرکت‌هایی که در بخش قبل بررسی شد، حاشیه سود این شرکت‌ها به سرعت تحت تاثیر نرخ ارز رشد می‌کند. اما با گذشت زمان و تاثیر افزایش نرخ ارز بر تورم، قیمت مواد اولیه نیز افزایش پیدا می‌کند.

از جمله صنایعی که نوسانات نرخ ارز به سرعت تاثیر خود را در صورت‌های مالی آن‌ نمایان می‌کند و از رشد آن منتفع می‌شوند، می‌توان به صنعت استخراج زغال‌سنگ اشاره کرد. نمادهایی همچون کزغال، کطبس و کشرق در این گروه قرار دارند.

مواد اولیه و محصولات دلاری

در شرکت‌هایی که محصولات و مواد اولیه هر دو تحت تاثیر نوسانات نرخ دلار قرار دارند، افزایش قیمت دلار منجر به افزایش حاشیه سود آن‌ها خواهد شد. صنایع فلزات اساسی، پتروشیمی‌، استخراج نفت و گاز و همچنین صنعت فرآورده‌های نفتی، کک و سوخت هسته‌ای در این دسته قرار می‌گیرند. از نمادهای مهمی که در این صنایع فعال هستند می‌توان به شپدیس، فولاد، فملی، فاسمین، زاگرس، شپنا و جم اشاره کرد.

مواد اولیه و محصولات ریالی

برخی شرکت‌ها تمام خرید و فروش مواد اولیه و محصولات خود را در داخل کشور انجام می‌دهند. افزایش نرخ ارز به‌صورت مستقیم بر قیمت مواد اولیه، محصولات و درنهایت سودآوری آن‌ها تاثیرگذار نیست. اما در این شرکت‌ها نیز با گذشت زمان و نمایان شدن اثرات تورمی، می‌توان شاهد افزایش قیمت در هر دو بخش مواد اولیه و محصولات بود.

برخی شرکت‌های فعال در صنایع غذایی مانند غشهداب که در تولید رب و سس فعال است، مواد اولیه و محصولاتش هر دو به صورت ریالی معامله می‌شوند و در این دسته قرار می‌گیرد.

در نتیجه تمامی شرکت‌ها تحت تاثیر افزایش نرخ دلار قرار می‌گیرند. تحلیلگران در بازارهای مالی به‌خصوص بازار سرمایه باید عوامل موثر بر بورس و تاثیر مثبت یا منفی هر یک را بر شرکت‌های بورسی به‌سرعت شناسایی کنند. در بخش کامادیتی سایت انیگما افراد می‌توانند پیش‌‌بینی خود از انواع کامادیتی‌ را اعمال کرده و تاثیر آن را بر تمامی شرکت‌های بورسی مشاهده کنند. همچنین برای نمونه می‌توانید مقاله قیمت متانول در بورس را مطالعه کنید.

سوالات متداول