حذف چهار صفر از ریال؛ باید منتظر چه تغییراتی باشیم؟
آیا حذف چهار صفر از پول ملی واقعا قدرت خرید مردم را تغییر می‌دهد یا فقط ظاهر اعداد را کوچک‌تر می‌کند؟ طرح حذف چهار صفر از واحد پول ملی (ریال) سال‌ها در محافل اقتصادی و سیاسی مطرح بود تا اینکه سرانجام در ۱۳ مهرماه ۱۴۰۴ به تصویب مجلس شورای اسلامی رسید و مجمع تشخیص مصلحت نظام نیز آن را در ۲۲ مهر تایید کرد. بر اساس این قانون، هر «تومان جدید» معادل ۱۰,۰۰۰ ریال فعلی است و واحد خرد پول نیز «قِران» نام خواهد گرفت. این تصمیم در ظاهر می‌تواند محاسبات مالی را ساده‌تر و اسکناس‌ها را کوتاه‌تر کند، اما اثر واقعی آن به نحوه اجرای طرح و واکنش بازارها بستگی دارد.
در ادامه به دلایل اجرای این سیاست و تاثیر آن بر زندگی روزمره مردم و وضعیت اقتصادی کشور پرداخته می‌شود.
طرح حذف چهار صفر از ریال شامل چه تغییراتی است؟
این طرح به سال ۱۳۸۶ برمی‌گردد، زمانی که بانک مرکزی مطالعات اولیه را شروع کرد. حالا پس از نزدیک به دو دهه، این طرح در دو فاز اجرا می‌شود. در فاز نخست، که تا پایان سال ۱۴۰۶ ادامه دارد، تمرکز بر آماده‌سازی‌های لازم است که شامل طراحی اسکناس‌ها و سکه‌های جدید، به‌روزرسانی سامانه‌های بانکی و آموزش عمومی می‌شود تا به این طریق مردم برای تغییرات آماده شوند.
سپس در فاز گذار، به مدت حداکثر سه سال، ریال قدیم و پول جدید هم‌زمان در گردش خواهند بود. یعنی مردم همچنان می‌توانند با پول‌های قدیمی خرید کنند، در حالی که کم‌کم به واحد جدید عادت می‌کنند.
نظارت بر اجرای طرح بر عهده ستاد ملی اصلاح پول است که با حضور رئیس‌جمهور و رئیس‌کل بانک مرکزی فعالیت می‌کند. انتظار می‌رود این تغییر بزرگ، مبادلات روزمره را ساده‌تر کند، اما درصورتی که تورم مهار نشود، ممکن است که این طرح بدون نتیجه و فایده باشد.
چرا ایران چهار صفر از پول ملی را حذف می‌کند؟
حذف چهار صفر از ریال اقدامی مهم در راستای اصلاح نظام پولی کشور و احیای جایگاه پول ملی در معاملات روزمره است. طی چهار دهه گذشته، تورم شدید ارزش ریال را کاهش داده و تومان به واحد غالب در مبادلات تبدیل شده است. هدف اصلی این تصمیم، مقابله با آثار تورم طولانی‌مدت و بازگرداندن اعتبار پول ملی است.
این طرح، ساختار پولی را ساده‌تر می‌کند و هزینه‌های چاپ و نگهداری اسکناس و مسکوکات را کاهش می‌دهد. کاهش صفرها موجب سهولت در محاسبات مالی، تنظیم گزارش‌ها و انجام مبادلات روزمره می‌شود و باعث می‌شود اسکناس‌های با ارزش پایین دوباره معنا پیدا کنند.
از منظر روانی، کوچک‌تر شدن اعداد در مبادلات باعث کاهش انتظارات تورمی و تقویت حس ارزشمندی پول ملی در میان مردم می‌شود. در سطح کلان نیز اجرای این طرح می‌تواند اعتبار بین‌المللی پول ملی را افزایش داده، وجهه اقتصادی کشور را بهبود بخشد و اعتماد عمومی را تقویت کند.
با این حال، باید توجه داشت که حذف صفرها به‌تنهایی موجب کاهش تورم یا افزایش قدرت خرید مردم نمی‌شود. اثرات واقعی و پایدار این طرح تنها در صورت اجرای هم‌زمان سیاست‌های ضدتورمی و اصلاحات ساختاری در اقتصاد قابل مشاهده خواهد بود. در غیر این صورت، این تغییر صرفا جنبه ظاهری خواهد داشت.
چالش‌های اجرای طرح حذف چهار صفر از ریال
با وجود مزایای احتمالی، اجرای طرح حذف چهار صفر از ریال با چالش‌های جدی همراه است. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند در شرایط تورم بالا، این اقدام بدون ایجاد ثبات اقتصادی پایدار، صرفا تغییری ظاهری خواهد بود و تاثیر محسوسی بر قدرت خرید مردم نخواهد داشت.
یکی از نگرانی‌های اصلی، افزایش جزئی قیمت‌ها در فرآیند گرد کردن مبالغ است. برای نمونه، کالایی که پیش از این ۹۹۵۰ ریال قیمت داشت، ممکن است به یک تومان جدید تبدیل شود؛ تغییری که برای خانوارهای کم‌درآمد می‌تواند قابل‌توجه باشد. علاوه بر این، هزینه‌های اجرایی طرح از جمله چاپ اسکناس‌های جدید، به‌روزرسانی سامانه‌های بانکی و اصلاح نرم‌افزارهای حسابداری، میلیاردها تومان هزینه در بر دارد.
دوره‌ی گذار میان ریال قدیم و پول جدید نیز می‌تواند موجب سردرگمی عمومی و افزایش احتمال خطا یا سوء‌استفاده‌های مالی شود. در صورت تداوم تورم، ارزش واقعی دستمزدها و پس‌اندازها کاهش می‌یابد و تغییر واحد پول تنها ظاهری باقی می‌ماند. به اعتقاد کارشناسان، موفقیت این طرح منوط به اجرای هم‌زمان اصلاحات ساختاری در سیاست‌های مالی و پولی کشور است. در غیر این صورت، بازگشت صفرها و تضعیف اعتماد عمومی دور از انتظار نخواهد بود.
نمونه‌های مشابه جهانی تغییر واحد پول ملی
تجربه کشورهای مختلف نشان می‌دهد حذف صفر از واحد پول ملی می‌تواند نتایج متفاوتی به همراه داشته باشد و موفقیت آن کاملا به شرایط اقتصادی و میزان کنترل نرخ تورم بستگی دارد. در ادامه به نمونه‌های مشابه این طرح در کشورهای مختلف پرداخته شده است.
در ترکیه، حذف شش صفر از لیر در سال ۲۰۰۵ همراه با مجموعه‌ای از اصلاحات اقتصادی انجام شد. این اقدام به کاهش نرخ تورم از حدود ۶۰ درصد به سطح تک‌رقمی منجر شد، مبادلات مالی را ساده‌تر کرد و اعتماد عمومی به پول ملی را افزایش داد. به‌دنبال آن، ثبات اقتصادی و رشد قابل‌توجهی در شاخص‌های کلان مشاهده شد.
در عراق (۲۰۰۳) و مکزیک (۱۹۹۳) نیز سیاست مشابهی با هدف ساده‌سازی مبادلات و بازگرداندن اعتماد عمومی به نظام پولی اجرا شد که نتایج مثبتی در ثبات اقتصادی این کشورها داشت.
در مقابل، تجربه ونزوئلا در سال‌های ۲۰۱۸ و ۲۰۲۱ نشان داد که حذف صفر بدون مهار تورم، بی‌نتیجه خواهد بود. در این کشور، تورم با شدت ادامه یافت، به دنبال آن ارزش پول ملی به سرعت سقوط کرد و مردم با کاهش شدید قدرت خرید و سردرگمی مالی مواجه شدند. آرژانتین و زیمبابوه نیز نمونه‌های مشابهی از شکست در حذف مکرر صفرها بدون اصلاحات ساختاری را ارائه داده‌اند.
نتیجه‌گیری
حذف چهار صفر از ریال یک سیاست‌گذاری برای واحد پول ملی است که در صورت اجرای هم‌زمان با سیاست‌های ضدتورمی، می‌تواند کارایی پول ملی و اعتماد عمومی را افزایش دهد. با این حال، بدون اصلاحات ساختاری، این تغییر تنها ظاهری خواهد بود و تاثیر به سزایی بر قدرت خرید مردم و زندگی روزمره آن‌ها نخواهد داشت.
