آینده رمزارزها در ایران چگونه است؟ 6 چالش و ریسک پنهان آن
در سال ۲۰۲۵، حجم تراکنش‌های رمزارزی مرتبط با ایران به حدود ۳.۷ میلیارد دلار رسید؛ اما پشت این عدد، نشانه‌هایی از افت اعتماد و افزایش ریسک دیده می‌شود. ارزهای دیجیتال در ایران دیگر صرفا موضوعی فنی نیستند، بلکه به بخشی از اقتصاد غیررسمی تبدیل شده‌اند. کاربران در دو مسیر اصلی، یعنی استخراج و معامله آن‌ها، فعالیت می‌کنند؛ استخراج درآمد ارزی ایجاد می‌کند، اما معاملات و نگهداری رمزارزها با نوسان قیمت، تحریم و خطر هک همراه است. هک صرافی «نوبیتکس» و سرقت ۹۰ میلیون دلار دارایی، تنها یکی از نشانه‌های این ریسک است.
وضعیت کنونی بازار ارز دیجیتال در ایران
بازار رمزارز ایران، ترکیبی از فرصت‌های اقتصادی و ریسک‌های قابل توجه است و برای درک کامل آن، لازم است وضعیت آن از چند منظر مورد بررسی قرار گیرد.
۱. وضعیت بازار از منظر حجم معاملات
همانطور که پیش‌تر گفته شد در بازه ژانویه تا جولای ۲۰۲۵، حجم کل جریان‌های رمزارزی مرتبط با نهادهای ایرانی به حدود ۳٫۷ میلیارد دلار رسید که نسبت به سال ۲۰۲۴ کاهش ۱۱ درصدی را نشان می‌دهد. در ماه جولای، کاهش چشمگیرتر بود و حجم معاملات نسبت به جولای سال قبل بیش از ۷۶ درصد افت کرد. این کاهش‌ها نمایانگر حساسیت بازار به نوسانات قیمت دلار، تحولات سیاسی و رخدادهای امنیتی است و نشان می‌دهد که بازار رمزارز ایران هنوز به شدت تحت‌تاثیر عوامل داخلی و خارجی قرار دارد.
۲. وضعیت بازار از منظر رفتار کاربران و جریان سرمایه
یکی از عوامل اصلی در تحلیل حجم معاملات، جریان تبدیل ریال به استیبل‌کوین‌ها، به ویژه تتر، است. بسیاری از فعالان بازار در زمان صعود قیمت دلار یا پیش‌بینی نوسانات شدید، دارایی‌های ریالی خود را به تتر تبدیل می‌کنند تا از کاهش ارزش ریال در امان بمانند؛ این اقدام در واقع نوعی نگهداری ارزش محسوب می‌شود. در عین حال، برخی کاربران با هدف کسب سود و ورود به بازار سایر رمزارزها مانند بیت‌کوین و اتریوم، ابتدا ریال را به تتر تبدیل کرده و سپس وارد معاملات می‌شوند. بنابراین، بخشی از حجم معاملات ثبت‌شده و حتی کاهش آن ممکن است بازتاب جریان تبدیل ریال به استیبل‌کوین باشد و نه صرفا معاملات بین رمزارزها، که تحلیل دقیق‌تر و تفکیک این جریان‌ها اهمیت فراوان دارد.
۳. وضعیت بازار از منظر تمرکز پلتفرم‌ها و ریسک سیستمیک
صرافی نوبیتکس در ابتدای سال ۲۰۲۵ نقش محوری و تقریبا انحصاری در اکوسیستم رمزارز ایران داشت (تا قبل از هک شدن) و بیش از ۸۷ درصد کل تراکنش‌های مرتبط با ایران مربوط به آن بود. بخش عمده‌ای از این حجم، بیش از ۲ میلیارد دلار، از طریق شبکه TRON و در قالب USDT یا TRX انجام شده است که نشان‌دهنده تمرکز زنجیره‌ای قابل توجه است. تمرکز فعالیت‌ها در یک پلتفرم، اگرچه از نظر دسترسی عمومی مزیت ایجاد می‌کند، اما در برابر شکست فنی، حملات سایبری یا اختلالات قانونی، خطرات سیستمیک زیادی ایجاد می‌کند و می‌تواند اعتماد عمومی به بازار را به شدت تحت‌تاثیر قرار دهد.
۴. وضعیت بازار از منظر امنیت و حملات سایبری
در تاریخ ۱۸ ژوئن ۲۰۲۵، صرافی نوبیتکس هدف یک حمله سایبری گسترده قرار گرفت و بیش از ۹۰ میلیون دلار دارایی رمزارزی از کاربران سرقت شد. گروه «گنجشک درنده» (Predatory Sparrow) مسئولیت حمله را پذیرفت و بخش قابل‌توجهی از وجوه دزدیده‌شده را به آدرس‌هایی ارسال کرد که دسترسی به کلیدهای خصوصی آن‌ها ممکن نیست؛ به عبارت دیگر، دارایی‌ها عمدا «سوزانده» شدند. این رخداد باعث کاهش اعتماد عمومی به صرافی‌های داخلی شد؛ حجم ورودی‌ها به نوبیتکس در جولای پس از هک نسبت به دوره مشابه سال قبل بیش از ۷۰ درصد کاهش یافت. همچنین تحلیل‌ها نشان می‌دهد در هفته‌های منتهی به تشدید تنش‌های منطقه‌ای با اسرائیل، خروج سرمایه از نوبیتکس بیش از ۱۵۰ درصد افزایش یافته بود.
۵. وضعیت بازار از منظر چارچوب قانونی و مقررات
ایران پیش‌تر استخراج رمزارزها را قانونی اعلام کرده است، اما محدودیت‌هایی در تبدیل رمزارز به ریال یا برعکس اعمال شده است. این محدودیت‌ها و چارچوب‌های قانونی همچنان بر رفتار کاربران و جریان سرمایه تاثیرگذار هستند و نیاز به نظارت و تحلیل دقیق دارند تا تعادل میان بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی و کنترل ریسک‌ها حفظ شود.
چالش‌ها و فرصت‌ها در بازار رمزارز ایران
با توجه به اهمیت رو به رشد رمزارزها در اقتصاد ایران و تعاملات بین‌المللی، تحلیل جریان‌ها و سناریوهای ممکن برای سرمایه‌گذاران و سیاست‌گذاران ضروری است. در ادامه، ابعاد مختلف این چالش‌ها و فرصت‌ها بررسی می‌شود:
- وضعیت اعتماد و کوچ نقدینگی
گزارش‌های تحلیلی نشان می‌دهد جریان‌های رمزارزی مرتبط با ایران در نیمه نخست ۲۰۲۵ به حدود ۳.۷ میلیارد دلار کاهش یافته است. این کاهش و افت‌های ناگهانی پس از رخدادهای مهم، بیانگر فرار بخشی از نقدینگی از بسترهای داخلی است.
- کنترل و سیاست‌گذاری مالی
سیاست‌گذار ایرانی در سال‌های اخیر رویکردی تلفیقی از قانونی‌سازی استخراج و کنترل تراکنش‌ها اتخاذ کرده است. این سیاست احتمال تصویب مقررات سختگیرانه‌تر نسبت به تبدیل رمزارزها و فعالیت صرافی‌ها را افزایش می‌دهد. اقدامات شرکت‌های رمزارزی شامل مسدودسازی کیف پول‌ها و همکاری با نهادهای بین‌المللی، می‌تواند دسترسی به نقدینگی برای بازیگران داخلی را محدود کند و ریسک سیاسی‌شدن بازار را بالا ببرد. این وضعیت، اهمیت تدوین چارچوب‌های شفاف قانونی و نظارتی را برای مدیریت ریسک‌های مالی و امنیتی نشان می‌دهد.
- زیرساخت و مصرف انرژی
استخراج رمزارز در دوره‌های بحرانی به طور قابل‌توجهی مصرف برق را افزایش داده و فشار بر شبکه برق ملی را بیشتر می‌کند. مسئولان صنعت برق ایران اعلام کرده‌اند فعالیت ماینینگ غیرمجاز می‌تواند معادل ۱۵٪ کسری شبکه برق باشد. بخش بزرگی از استخراج رمزارز در کشور غیرقانونی است و تنها حدود ۱۳٪ آن دارای مجوز رسمی است. دارندگان ماینرهای غیرمجاز در معرض قطع برق، ضبط دستگاه‌ها و حتی مجازات حبس قرار دارند.
- فرصت‌های اقتصادی با رمزارزها
در صورت طراحی سازوکارهای شفاف و قانون‌مند، رمزارزها می‌توانند گزینه‌ای برای کاهش هزینه‌های انتقال ارزش و تسهیل تجارت خرد بین‌المللی باشند. تحقق این فرصت مستلزم سازگاری با تحریم‌ها، تضمین شفافیت تراکنش‌ها و مقابله با سواستفاده‌های اطلاعاتی است. شواهد تجربی در کشورهای مشابه نشان می‌دهد پذیرش ساختارمند رمزارزها نیازمند چارچوب قانونی منسجم است.
- ریسک‌های امنیتی و سیاسی
حملات سایبری با انگیزه سیاسی، نمونه آن هک نوبیتکس و ارتباط برخی آدرس‌ها با نهادهای تحت تحریم، خطر تبدیل بازار رمزارز به ابزار تقابلات ژئوپلیتیکی را افزایش می‌دهد. این وضعیت می‌تواند منجر به اعمال تحریم‌های بیشتر، انسداد دارایی‌ها یا فشار بر ارائه‌دهندگان خدمات رمزارزی شود و امنیت مالی کاربران را تهدید کند.
- کنترل خرید و نگهداری استیبل‌کوین‌ها
بانک مرکزی اخیرا محدودیت‌هایی برای خرید و نگهداری استیبل‌کوین‌ها تعیین کرده است. هر فرد مجاز است سالانه حداکثر معادل ۵ هزار دلار استیبل‌کوین خریداری کند و میزان کل دارایی‌های استیبل‌کوینی تحت مالکیت نباید از ۱۰ هزار دلار فراتر رود. برای افرادی که دارایی بیشتری داشتند، دوره‌ای یک‌ماهه برای تطبیق دارایی‌ها تعیین شد. هدف این سیاست، کنترل جریان‌های خروج سرمایه و افزایش شفافیت تراکنش‌ها است، اما این محدودیت‌ها ممکن است نقدینگی داخلی را کاهش داده و کاربران را به صرافی‌های خارجی یا روش‌های غیررسمی سوق دهد.
لازم به ذکر است برای سیاست‌گذار، تمرکز بر چارچوب‌های شفاف نظارتی، تقویت استانداردهای امنیت سایبری صرافی‌ها و سیاست‌های سازگار با مدیریت مصرف انرژی ضروری است. برای سرمایه‌گذار، تنوع‌بخشی به محل نگهداری دارایی‌ها، احتیاط در اعتماد به صرافی‌های متمرکز داخلی و پایش مداوم ریسک‌های سیاسی و سایبری توصیه می‌شود.
سخت‌گیری‌های مالیاتی و ریسک‌های قانونی
با افزایش اهمیت رمزارزها در اقتصاد ایران و جهان، احتمال دارد دولت‌ها در آینده قوانین سختگیرانه‌تری وضع کنند تا جریان سرمایه و تراکنش‌ها را کنترل کنند. این شامل محدودیت‌های خرید و نگهداری، الزام به ثبت تراکنش‌ها، و اعمال مالیات بر عایدی سرمایه می‌شود. در ایران، پیش‌بینی می‌شود سیاست‌گذار به طور جدی مالیات بر معاملات رمزارزها را پیگیری کند و از ظرفیت‌های نظارتی بانک مرکزی برای رصد تراکنش‌ها استفاده کند.
این اقدامات ممکن است فشار مضاعفی بر سرمایه‌گذاران خرد وارد کند و برخی کاربران را به صرافی‌های خارجی یا روش‌های غیررسمی سوق دهد. از سوی دیگر، نبود شفافیت در قوانین مالکیت، نحوه محاسبه مالیات و اجرای محدودیت‌ها می‌تواند ریسک خروج سرمایه و بی‌ثباتی بازار را افزایش دهد. در نتیجه، تعادل بین بهره‌گیری از فرصت‌های اقتصادی رمزارزها و کنترل ریسک‌های قانونی، یکی از چالش‌های اصلی آینده ارزهای دیجیتال در ایران خواهد بود.
آینده ارز دیجیتال در ایران
چشم‌انداز آینده بازار رمزارزها در ایران به سه عامل اصلی سیاست‌گذاری مالی، وضعیت تحریم‌ها و زیرساخت فناوری وابسته است. تحلیل موسسه TRM Labs (در سال ۲۰۲۵) نشان می‌دهد اگرچه حجم معاملات رمزارزی ایران کاهش یافته، اما نرخ پذیرش کاربران جدید همچنان روندی صعودی دارد و جامعه سرمایه‌گذاران خرد به فعالیت خود ادامه می‌دهد. در سطح حاکمیتی، بانک مرکزی ایران در حال تدوین چارچوبی برای ارز دیجیتال ملی (CBDC) است تا از فناوری بلاک‌چین برای تسویه‌های داخلی استفاده کند و در عین حال کنترل جریان مالی را در دست نگه دارد.
با وجود محدودیت‌های تعیین‌شده از سوی بانک مرکزی از جمله سقف ۵ هزار دلار برای خرید سالانه استیبل‌کوین و ۱۰ هزار دلار برای نگهداری، برخی کاربران با مراجعه به صرافی‌های داخلی و خارجی یا استفاده از مسیرهای غیرمستقیم، همچنان اقدام به خرید رمزارز در حجم بالا می‌کنند. این در حالی است که محدودیت‌ها عمدتا شامل استیبل‌کوین‌ها است و سرمایه‌گذاری با حجم بالا در رمزارزهایی مانند بیت‌کوین فعلا امکان‌پذیر است.
جمع‌بندی
کارشناسان هشدار می‌دهند تا زمانی که چارچوب‌های شفاف درباره مالکیت، مالیات و امنیت رمزارزها تدوین نشود، بازار در معرض بی‌ثباتی و خروج سرمایه باقی می‌ماند. برآوردها نشان می‌دهد در صورت شکل‌گیری مقررات پایدار، ارزش مبادلات رمزارزها در ایران می‌تواند تا سال ۲۰۲۷ به حدود ۶ تا ۸ میلیارد دلار برسد؛ اما در غیاب سیاست‌گذاری منسجم، احتمال رکود، افزایش ریسک‌های قانونی و انزوای دیجیتال تقویت می‌شود.
