بازده چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
بازده (Return) به سود یا زیانی است که سرمایهگذار در یک بازه زمانی مشخص از سرمایهگذاری خود کسب میکند و شاخصی کلیدی برای سنجش موفقیت یا ناکامی در بازارهای مالی محسوب می‌شود. بازده مثبت نشان‌دهنده سود و بازده منفی بیانگر زیان است و همین مفهوم ساده، اساس بسیاری از تصمیم‌گیری‌های سرمایهگذاری را تشکیل می‌دهد. بازده در واقع پاداشی است که فرد به‌ازای سرمایهگذاری خود دریافت میکند. این پاداش ممکن است شامل سود نقدی، بهره اوراق یا افزایش ارزش دارایی باشد. بازده می‌تواند بازده واقعی باشد که در عمل تحقق می‌یابد یا بازده مورد انتظار باشد که سرمایهگذار بر اساس تحلیل و احتمالات پیشبینی میکند.
بررسی اجزای بازده
بازده معمولا از دو بخش تشکیل می‌شود:
1) سود دریافتی: سود دریافتی بخش نقدی بازده است که معمولا به‌صورت جریان نقدی دوره‌ای مانند بهره اوراق یا سود تقسیمی سهام به سرمایهگذار پرداخت می‌شود. این بخش از بازده معمولا منظم و قابل پیشبینی است و به طور مستقیم بر جریان نقدی سرمایهگذار اثر می‌گذارد. سود دریافتی از مهم‌ترین معیارها برای کسانی است که به درآمد ثابت از سرمایهگذاری نیاز دارند.
2) سود یا زیان سرمایه: سود یا زیان سرمایه ناشی از تغییر قیمت دارایی در زمان فروش است و می‌تواند مثبت یا منفی باشد. اگر قیمت فروش دارایی از قیمت خرید بالاتر باشد، سرمایهگذار سود سرمایه‌ای به دست می‌آورد و در صورت کاهش قیمت، زیان سرمایه‌ای متحمل می‌شود. این بخش بیشتر تحت تاثیر شرایط بازار و نوسانات اقتصادی قرار دارد و نقش مهمی در تعیین بازده کل سرمایهگذاری ایفا میکند.
بازده کل از مجموع سود دریافتی و سود یا زیان سرمایه تشکیل می‌شود و معیاری جامع برای سنجش عملکرد یک سرمایهگذاری محسوب می‌شود. این شاخص به سرمایهگذار نشان می‌دهد که سرمایهگذاری او در نهایت چه میزان بازده داشته است. بررسی بازده کل امکان مقایسه دقیق میان گزینه‌های مختلف سرمایهگذاری و تحلیل بهتر عملکرد پرتفوی را فراهم میکند.
فرمول محاسبه بازده و بازده درصدی
برای محاسبه بازده سرمایهگذاری روش‌های گوناگونی وجود دارد، اما رایج‌ترین و ساده‌ترین روش، محاسبه بازده درصدی است. در این شیوه، سود یا زیان خالص حاصل از سرمایهگذاری بر مبلغ اولیه تقسیم می‌شود و سپس حاصل در عدد ۱۰۰ ضرب می‌شود تا نتیجه به‌صورت درصدی بیان شود. در ادامه فرمول بازده درصدی بررسی شده است:
100 × (سرمایهگذاری اولیه ÷ سود یا زیان حاصل از سرمایهگذاری) = بازده درصدی
برای مثال، اگر فردی مبلغ ۱۰ میلیون تومان در خرید سهام سرمایهگذاری کند، پس از گذشت یک سال ارزش سهام وی به ۱۲ میلیون تومان افزایش می‌یابد و در همین مدت ۵۰۰ هزار تومان سود نقدی نیز دریافت میکند.
در این وضعیت، مجموع سود حاصل از سرمایهگذاری معادل ۲.۵ میلیون تومان خواهد بود که شامل ۲ میلیون تومان سود ناشی از افزایش قیمت سهام و ۵۰۰ هزار تومان سود نقدی است. با تقسیم این سود بر سرمایه اولیه ۱۰ میلیون تومان و ضرب نتیجه در عدد ۱۰۰، بازده درصدی برابر با ۲۵ درصد محاسبه می‌شود. این محاسبه نشان می‌دهد سرمایهگذار در طول یک سال معادل ۲۵ درصد بازده نسبت به سرمایه اولیه خود کسب کرده است.
انواع بازده
بازده در بازارهای مالی تنها به یک شکل ظاهر نمی‌شود و بسته به نوع سرمایهگذاری و شرایط بازار، روش‌های مختلفی برای سنجش آن وجود دارد. در ادامه، مهم‌ترین انواع بازده بررسی شده است:
بازده سرمایه گذاری (ROI)
بازده سرمایهگذاری یا ROI شاخصی پرکاربرد برای سنجش میزان کارایی سرمایهگذاری است. این شاخص نشان می‌دهد که به‌ازای هر واحد پول سرمایه‌گذاری‌شده چه مقدار سود یا زیان ایجاد شده است. به دلیل سادگی، ROI یکی از ابزارهای اولیه مقایسه میان پروژه‌ها یا دارایی‌های مختلف محسوب می‌شود.
برای مثال، اگر فردی ۵۰ میلیون تومان سرمایهگذاری کند و پس از یک سال ۶۵ میلیون تومان بازگشت داشته باشد، سود خالص او ۱۵ میلیون تومان خواهد بود. در این حالت، ROI برابر است با 100 × (۱۵ تقسیم بر ۵۰) که معادل ۳۰ درصد خواهد شد.
بازده اضافی و بازده غیرعادی
بازده اضافی یا آلفا سودی است که بالاتر از بازده شاخص معیار با سطح ریسک مشابه کسب می‌شود. این شاخص معمولا توانایی مدیران سرمایهگذاری را در ایجاد ارزش افزوده و غلبه بر بازار نشان می‌دهد. از سوی دیگر، بازده غیرعادی اختلاف میان بازده واقعی و بازده مورد انتظار است. اگر پیشبینی شود یک سهم ۱۰ درصد بازده داشته باشد اما در عمل ۲۰ درصد رشد کند، بازده غیرعادی مثبت ۱۰ درصد ایجاد می‌شود و این اختلاف تحلیلگران را در مورد ریسک یا فرصت‌های خاص بازار آگاه می‌سازد.
بازده سود سهام نقدی (Dividend Yield)
بازده سود سهام نقدی معیاری است که نشان می‌دهد یک شرکت چه میزان سود نقدی سالانه در مقایسه با قیمت سهام خود به سهامداران پرداخت میکند. این شاخص برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال جریان نقدی منظم هستند اهمیت ویژه‌ای دارد.
بازده سهام و دارایی‌ها
بازده سهام درصدی از سود است که از سرمایهگذاری در یک سهم حاصل می‌شود و به سرمایهگذار کمک میکند درباره خرید، نگهداری یا فروش تصمیم‌گیری کند. در مقابل، بازده دارایی‌ها (ROA) نشان می‌دهد یک شرکت تا چه اندازه توانسته از دارایی‌های خود برای تولید سود استفاده کند.
برای نمونه، اگر سرمایهگذاری سهمی را به قیمت ۵۰۰۰ تومان بخرد و پس از یک سال به قیمت ۶۰۰۰ تومان بفروشد و ۲۰۰ تومان سود نقدی دریافت کند، بازده او ۲۴ درصد خواهد بود. همچنین اگر شرکتی ۵ میلیارد تومان دارایی و ۵۰۰ میلیون تومان سود خالص داشته باشد، ROA آن معادل ۱۰ درصد محاسبه می‌شود.
نرخ بازده داخلی (IRR)
نرخ بازده داخلی یا IRR یکی از شاخص‌های کلیدی برای ارزیابی پروژه‌های بلندمدت است. IRR نرخی است که ارزش فعلی خالص جریان‌های نقدی یک پروژه را برابر صفر میکند و بنابراین میزان سودآوری آن را نشان می‌دهد. برای مثال، اگر پروژه‌ای با هزینه ۱۰۰ میلیون تومان آغاز شود و طی سه سال آینده هر سال ۵۰ میلیون تومان جریان نقدی ایجاد کند، نرخ بازده داخلی حدود ۲۳ درصد خواهد بود. در صورتی که هزینه سرمایه کمتر از این نرخ باشد، پروژه سودآور محسوب می‌شود.
بازده و ریسک
ارتباط میان بازده و ریسک یکی از اصول بنیادین بازارهای مالی است. هرچه ریسک بیشتر باشد، احتمال دستیابی به بازده بالاتر یا زیان سنگینتر نیز افزایش می‌یابد. برای مثال، سپرده بانکی با سود ۱۸ درصد ریسک پایینی دارد، اما سرمایهگذاری در سهام نوپا ممکن است بازدهی ۴۰ درصدی یا زیانی شدید ایجاد کند. سرمایهگذار باید بر اساس سطح ریسک‌پذیری خود میان این دو تعادل برقرار کند.
تفاوت بازده واقعی و بازده مورد انتظار
بازده واقعی سود یا زیانی است که سرمایهگذار در پایان دوره به‌طور قطعی دریافت میکند و تصویری شفاف از عملکرد واقعی سرمایهگذاری به دست می‌دهد. این بازده شامل جریان‌های نقدی مانند سود تقسیمی و همچنین تغییرات قیمت دارایی است و نشان می‌دهد تصمیم مالی در نهایت چه نتیجه‌ای داشته است. به‌عنوان مثال، اگر فردی سهمی را به قیمت ۱۵۰ تومان خریداری کند، ۱۵ تومان سود نقدی بگیرد و قیمت سهم در پایان سال به ۱۹۵ تومان برسد، بازده واقعی او ۴۰ درصد خواهد بود.
در مقابل، بازده مورد انتظار سودی است که سرمایهگذار بر اساس تحلیل‌های مالی و شرایط بازار پیشبینی میکند و به‌نوعی تخمینی از آینده است. این بازده همواره با عدم اطمینان همراه است، زیرا ممکن است عوامل اقتصادی، تغییرات بازار یا تصمیم‌های مدیریتی باعث شوند نتیجه واقعی کمتر یا بیشتر از پیشبینی باشد. مقایسه بازده واقعی و بازده مورد انتظار به سرمایهگذار کمک میکند سطح ریسک سرمایهگذاری و دقت تحلیل‌های گذشته را بسنجد و برای تصمیم‌های آتی استراتژی بهتری تدوین کند.
مقایسه بازده اسمی و بازده واقعی
بازده اسمی سودی است که مستقیما از سرمایهگذاری به دست میآید و تنها تغییرات ارزش دارایی یا درآمد نقدی حاصل را نشان می‌دهد. در این محاسبه عواملی مانند نرخ تورم، مالیات یا کارمزدها نادیده گرفته می‌شوند و به همین دلیل بازده اسمی معمولا تصویری ساده و اولیه از سودآوری ارائه میکند.
بازده واقعی نتیجه‌ای است که پس از در نظر گرفتن تورم و هزینه‌های جانبی به دست میآید و بیانگر قدرت خرید واقعی سرمایهگذار محسوب می‌شود. این بازده دیدی شفاف‌تر و نزدیک‌تر به واقعیت اقتصادی ارائه می‌دهد و به سرمایهگذار کمک میکند ارزش واقعی سود خود را در طول زمان درک کند.
جمع‌بندی
بازده بیانگر سود یا زیان حاصل از سرمایهگذاری است و یکی از شاخص‌های اصلی برای سنجش موفقیت در بازارهای مالی به شمار میآید. درک صحیح از مفهوم بازده و شیوه‌های محاسبه آن به سرمایهگذار کمک میکند تصویر شفاف‌تری از عملکرد مالی خود به دست آورد و تصمیم‌های دقیق‌تری بگیرد.
سوالات متداول
بازده معیاری برای سنجش سود یا زیان ناشی از سرمایهگذاری است و به سرمایهگذار کمک میکند عملکرد مالی خود را ارزیابی کند.
بازده واقعی سود یا زیانی است که در عمل به دست میآید، اما بازده مورد انتظار پیشبینی است که احتمال دارد محقق شود یا نشود.
هرچه ریسک سرمایهگذاری بیشتر باشد، احتمال دستیابی به بازده بالاتر یا زیان سنگینتر نیز بیشتر خواهد بود.
