اسپرد Speard چیست و چه کاربردی در بازارهای مالی دارد؟

اسپرد در بازار مالی مانند بورس به تفاوت میان قیمت خرید (Ask) و قیمت فروش (Bid) یک دارایی گفته می‌شود. این اختلاف قیمتی در ظاهر ساده است، اما در عمل یکی از مهم‌ترین شاخص‌ها برای سنجش نقدشوندگی بازار، هزینه معاملات و حتی ریسک سرمایه‌گذاری به شمار می‌رود. هرچه اسپرد کمتر باشد، یعنی بازار نقدشونده‌تر است و سرمایه‌گذاران راحت‌تر می‌توانند دارایی خود را معامله کنند.

نحوه محاسبه اسپرد

اسپرد در بازارهای مالی، هزینه پنهان هر معامله است. برای مثال اگر یک سهم در بازار با قیمت خرید ۳۰۰ تومان و قیمت فروش ۳۰۵ تومان معامله شود، اسپرد برابر با ۵ تومان است. در فارکس، این اختلاف با پیپ سنجیده می‌شود. فرمول کلی محاسبه اسپرد به صورت زیر است:

Spread = Ask – Bid

هرچه یک بازار یا دارایی پرنقدینگی‌تر باشد، اسپرد آن کمتر و معاملات روان‌تر خواهد بود. در مقابل، هنگام نوسانات شدید یا انتشار اخبار مهم اقتصادی، اسپرد افزایش می‌یابد.

انواع اسپرد در بازارهای مالی

اسپرد در اصل به معنی تفاوت میان دو نرخ یا دو قیمت است و همین تعریف ساده در بخش‌های مختلف بازارهای مالی جلوه‌های متفاوتی دارد. برای نمونه، در معاملات سهام و فارکس، اسپرد به‌صورت اختلاف قیمت خرید و فروش دیده می‌شود، در بازار اوراق قرضه به شکل اختلاف نرخ بازده ظاهر می‌شود و در بازار اعتباری نیز فاصله بازده اوراق شرکتی و دولتی را نشان می‌دهد. بنابراین هر نوع اسپرد، اگرچه در قالب و کارکرد متفاوتی تعریف می‌شود، اما همگی بر پایه یک مفهوم مشترک یعنی شکاف میان دو نرخ بنا شده‌اند. در ادامه به بررسی این موارد پرداخته شده است:

اسپرد خرید و فروش (Bid-Ask Spread): رایج‌ترین نوع اسپرد در تمامی بازارهای مالی از جمله سهام، فارکس و کالا است. این اسپرد اختلاف میان قیمت خرید (Ask) و قیمت فروش (Bid) یک دارایی را نشان می‌دهد. اهمیت آن در این است که هزینه پنهان هر معامله محسوب می‌شود و هم‌زمان شاخصی از نقدشوندگی بازار است؛ به‌طوری که هرچه بازار پرعمق‌تر و نقدشونده‌تر باشد، این فاصله کمتر خواهد بود.

اسپرد ثابت (Fixed Spread): اسپرد ثابت نوعی ساختار معاملاتی است که در آن میزان اختلاف میان قیمت خرید و فروش همواره یکسان باقی می‌ماند، حتی در شرایطی که بازار دچار نوسانات شدید شود. این ویژگی باعث می‌شود معامله‌گران بتوانند هزینه‌های معاملاتی خود را به‌طور دقیق پیش‌بینی کنند. مزیت اصلی اسپرد ثابت، ثبات و قابل پیش‌بینی بودن آن است، اما عیبش این است که معمولا بالاتر از اسپرد شناور است و در شرایط بحرانی ممکن است اجرای سفارش‌ها با تأخیر یا لغزش همراه شود.

اسپرد شناور (Variable / Floating Spread): اسپرد شناور بر خلاف اسپرد ثابت، دائما تغییر می‌کند و میزان آن به شرایط عرضه و تقاضا در بازار بستگی دارد. این اسپرد در زمان‌هایی که حجم معاملات و نقدشوندگی بالا است ممکن است بسیار ناچیز یا حتی نزدیک به صفر باشد، اما هنگام انتشار اخبار مهم یا کاهش نقدینگی می‌تواند به‌سرعت افزایش پیدا کند. مزیت اصلی آن هزینه پایین‌تر در شرایط عادی بازار است، اما ریسک اصلی آن افزایش ناگهانی اسپرد در شرایط پرنوسان است.

اسپرد بازده (Yield Spread): اسپرد بازده اختلاف نرخ بازده میان دو اوراق قرضه با سررسید یا ویژگی‌های متفاوت است. برای نمونه، فاصله میان بازده اوراق خزانه‌داری ۲ ساله و ۱۰ ساله آمریکا شاخصی کلیدی برای تحلیل منحنی بازده محسوب می‌شود. این اسپرد نه‌تنها ابزار سنجش انتظارات سرمایه‌گذاران از آینده اقتصاد است، بلکه به تحلیلگران کمک می‌کند احتمال وقوع رکود یا رونق اقتصادی را پیش‌بینی کنند.

اسپرد اعتباری (Credit Spread): اسپرد اعتباری به اختلاف بازده میان اوراق شرکتی و اوراق دولتی با ریسک پایین اشاره دارد. هرچه ریسک نکول یک شرکت بالاتر باشد، اسپرد اعتباری اوراق آن نسبت به اوراق دولتی بیشتر خواهد بود. این شاخص یکی از ابزارهای کلیدی مدیریت ریسک و تحلیل سلامت مالی شرکت‌ها برای سرمایه‌گذاران نهادی و مدیران پرتفوی است.

اسپرد در بازارهای مختلف

همانطور که در بخش‍‌های قبلی گفته شد مفهوم اسپرد به‌طور کلی به معنای تفاوت بین دو نرخ یا دو قیمت است؛ اما در هر بازار مالی، با توجه به ریزساختار آن بازار، شکل و کارکرد متفاوتی پیدا می‌کند. در ادامه به بررسی این موارد پرداخته شده است:

اسپرد در فارکس (Forex)

در بازار فارکس، اسپرد به‌عنوان اختلاف میان قیمت خرید (Ask) و قیمت فروش (Bid) شناخته می‌شود و برحسب «پیپ» (Pip) محاسبه می‌شود. پیپ کوچک‌ترین واحد تغییر قیمت در جفت‌ارزها است. برای مثال، اگر EUR/USD با قیمت 1.09123 خرید و 1.09141 فروش رود، اسپرد معادل ۱٫۸ پیپ خواهد بود. اسپرد در فارکس عملا هزینه پنهان معامله است که معامله‌گر به بروکر پرداخت می‌کند. مدیریت اسپرد (مثلا انتخاب حساب اسپرد ثابت یا شناور) برای کنترل هزینه‌های معاملاتی و جلوگیری از ضرر در شرایط پرنوسان اهمیت بالایی دارد.

اسپرد در بازار سهام

در بازار سهام، اسپرد به اختلاف قیمت پیشنهادی خرید و فروش (Gap قیمتی) اشاره دارد و به‌عنوان شاخصی برای نقدشوندگی عمل می‌کند. هرچه فاصله میان بهترین سفارش خرید و فروش کمتر باشد، به معنای وجود نقدشوندگی بالاتر و کارایی بیشتر بازار است. در بورس ایران نیز نمادهایی که اسپرد کوچکتری دارند، معمولا جذاب‌تر و سریع‌تر معامله می‌شوند.

اسپرد در اوراق قرضه

اسپرد در بازار اوراق قرضه عمدتا به دو شکل اسپرد بازده (Yield Spread) و اسپرد اعتباری (Credit Spread) دیده می‌شود. اسپرد بازده اختلاف نرخ بازده میان دو اوراق با سررسید یا شرایط مختلف را نشان می‌دهد و برای تحلیل منحنی بازده و پیش‌بینی رکود یا رونق اقتصادی استفاده می‌شود. اسپرد اعتباری نیز اختلاف بازده بین اوراق شرکتی پرریسک و اوراق دولتی کم‌ریسک است که بیانگر درجه ریسک نکول صادرکننده اوراق است.

اسپرد در بازار کالا (Commodities)

در بورس کالا و بازار کامودیتی، اسپرد همان تفاوت قیمت خرید و فروش کالاها مانند طلا، نفت یا گندم است. این فاصله معمولا نشان‌دهنده هزینه معامله و عمق بازار است. در زمان‌هایی که عرضه و تقاضا متعادل باشد، اسپرد کاهش می‌یابد و هزینه معاملات کمتر است؛ اما در شرایط بحران یا کمبود عرضه، اسپرد به‌طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند.

اسپرد در مشتقات

در قراردادهای مشتقه مانند آپشن و آتی، اسپرد می‌تواند هم به اختلاف میان قیمت خرید و فروش و هم به استراتژی‌های معاملاتی خاص اشاره داشته باشد. در آپشن‌ها، اسپرد گاهی اختلاف قیمت میان دو قیمت اعمال (Strike Price) یا سررسید مختلف است که معامله‌گران برای پوشش ریسک یا سفته‌بازی از آن استفاده می‌کنند. در معاملات آتی نیز اسپرد به تفاوت میان قیمت قراردادهای سررسیدهای مختلف اطلاق می‌شود. این مفهوم به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهد تا تغییرات آتی قیمت یا انتظارات بازار را مدیریت کنند.

کاربردهای اسپرد

در ادامه به بررسی مهمترین استراتژی‌ها و کاربردهای اسپرد پرداخته شده است:

اسپرد تریدینگ (Spread Trading): این استراتژی زمانی به‌کار می‌رود که معامله‌گر هم‌زمان روی دو دارایی یا قرارداد موقعیت می‌گیرد تا از اختلاف قیمت‌ها سود کسب کند یا ریسک را کاهش دهد. در معاملات آپشن، نمونه‌های رایج آن Bull Spread و Bear Spread هستند که به ترتیب برای بازارهای صعودی و نزولی به‌کار می‌روند. در قراردادهای آتی، Calendar Spread میان سررسیدهای مختلف معامله می‌شود و در بازار کالا نیز معامله‌گران از اختلاف قیمت میان دو نوع کالا یا دو بازار مختلف برای کسب سود استفاده می‌کنند.

مدیریت هزینه‌ها (Spread ثابت در برابر شناور): یکی از کاربردهای اصلی اسپرد، مدیریت هزینه‌های معاملاتی است. اسپرد ثابت (Fixed Spread) به معامله‌گر امکان پیش‌بینی دقیق هزینه‌ها را می‌دهد و برای استراتژی‌های پایدار مناسب است، اما معمولا بالاتر از اسپرد شناور است. اسپرد شناور (Variable Spread) در شرایط عادی هزینه کمتری دارد و جذاب‌تر است، ولی در زمان انتشار اخبار مهم یا افزایش نوسان می‌تواند به‌طور ناگهانی افزایش یابد. بنابراین انتخاب میان این دو به میزان ریسک‌پذیری و سبک معاملاتی بستگی دارد.

تحلیل ریسک و بازده: سرمایه‌گذاران از اسپرد میان دارایی‌ها، به‌ویژه اختلاف بازده اوراق قرضه دولتی و شرکتی، برای ارزیابی ریسک و بازده پرتفوی استفاده می‌کنند. این تحلیل به آن‌ها نشان می‌دهد کدام سرمایه‌گذاری بازده بیشتری در قبال ریسک بالاتر دارد و به تصمیم‌گیری درباره تخصیص دارایی کمک می‌کند. برای مثال، افزایش اسپرد اعتباری معمولا نشانه افزایش ریسک نکول در بازار اوراق شرکتی است.

ابزار کنترل ریسک در مشتقات: در قراردادهای مشتقه مانند آپشن و آتی، اسپرد به‌عنوان ابزاری برای هجینگ (Hedging) عمل می‌کند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری یا شرکت‌های بزرگ با ایجاد اسپرد میان قراردادهای مختلف می‌توانند خود را در برابر تغییرات شدید قیمت کالاها یا نرخ بهره محافظت کنند. این کاربرد باعث می‌شود اسپرد نه‌تنها ابزار سفته‌بازی بلکه وسیله‌ای حرفه‌ای برای مدیریت ریسک در بازارهای پرنوسان باشد.

جمع‌بندی

اسپرد یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم در بازارهای مالی است که نقشی فراتر از یک «اختلاف قیمت» ساده ایفا می‌کند. این شاخص هم‌زمان معیار هزینه معامله، سنجش نقدشوندگی و ارزیابی ریسک بازار به شمار می‌رود. شناخت درست اسپرد به معامله‌گران امکان می‌دهد دیدی شفاف‌تر نسبت به شرایط بازار داشته باشند و استراتژی‌های معاملاتی خود را دقیق‌تر طراحی کرده و در مدیریت هزینه‌ها و کنترل ریسک موفق‌تر عمل کنند.

سوالات متداول