وجه تضمین چیست و چگونه محاسبه می‌شود؟
در دنیای معاملات و بازارهای مالی، وجه تضمین به عنوان یکی از مفاهیم کلیدی شناخته می‌شود که به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران این امکان را می‌دهد که با استفاده از اهرم مالی، قدرت خرید خود را افزایش دهند. اما دقیقا وجه تضمین چیست و چه تاثیری در معاملات دارد؟ در این مقاله به بررسی وجه تضمین و تفاوت‌های آن با وجه تضمین لازم و اولیه پرداخته شده است.
وجه تضمین چیست؟
وجه تضمین در معاملات آپشن مقدار پولی است که معامله‌گران باید در حساب خود نگه دارند تا بتوانند در بازارهای مالی مانند بورس و بازار آتی یا اختیار معامله، موقعیت‌های معاملاتی را باز کنند. این وجه به عنوان نوعی ضمانت برای انجام تعهدات معاملاتی عمل می‌کند و به کارگزار یا بورس تضمین می‌دهد که معامله‌گر قادر به پوشش زیان‌های احتمالی خود است.
انواع وجه تضمین
در ادامه به توضیح انواع مختلف وجه تضمین و کاربردهای آن پرداخته شده است:
وجه تضمین اولیه (Initial Margin)
وجه تضمین اولیه مبلغی است که باید توسط معامله‌گر در ابتدای معاملات قرار داده شود تا بتواند سفارش خرید یا فروش یک قرارداد آتی یا اختیار معامله را ثبت کند. این مبلغ به‌عنوان وثیقه اولیه برای تامین پایداری موقعیت‌های باز استفاده می‌شود و توسط بورس تعیین می‌شود.
برای مثال، فرض کنید برای خرید یک قرارداد آتی زعفران در بورس کالا، بورس مبلغ 5 میلیون تومان را به‌عنوان وجه تضمین اولیه تعیین کرده است. شما برای ثبت سفارش خرید باید این مبلغ را در حساب خود داشته باشید.
حداقل وجه تضمین (Maintenance Margin)
حداقل وجه تضمین به مبلغی اطلاق می‌شود که باید در حساب کاربری شما باقی بماند تا موقعیت باز شما فعال باشد. اگر موجودی حساب شما به زیر این مبلغ برسد، بورس یک اخطاریه به‌عنوان «مارجین کال» صادر خواهد کرد و از شما خواسته می‌شود تا حساب خود را شارژ کنید یا موقعیت خود را ببندید.
برای مثال، اگر حداقل وجه تضمین برای قرارداد زعفران 2 میلیون تومان باشد و موجودی حساب شما به زیر این مقدار برسد، اخطاریه مارجین کال صادر خواهد شد.
وجه تضمین لازم (Required Margin)
وجه تضمین لازم مبلغی است که معامله‌گر باید در حساب خود نگه‌دارد تا موقعیت باز خود را حفظ کند. این مبلغ از طریق محاسبات روزانه توسط بورس تغییر می‌کند و معمولا به‌طور مستقیم با نوسانات قیمت قراردادها ارتباط دارد. در قراردادهای آتی، بورس ممکن است وجه تضمین لازم را بر اساس نوسانات روزانه قیمت محاسبه کند. برای مثال، اگر قیمت یک قرارداد به‌طور روزانه تغییر کند، وجه تضمین لازم می‌تواند افزایش یا کاهش یابد.
به طور کلی می‌توان گفت وجه تضمین اولیه مبلغی است که برای شروع معامله الزامی است، در حالی که وجه تضمین لازم حداقل موجودی مورد نیاز برای حفظ موقعیت باز محسوب می‌شود. این دو مفهوم به‌طور مستقیم به هم مرتبط هستند و با هدف مدیریت ریسک در معاملات مشتقه به‌کار می‌روند.
قراردادهای آتی (Futures Exchange) و وضعیت مارجین کال (Margin Call)
در بازار قراردادهای آتی، مارجین کال زمانی رخ می‌دهد که موجودی حساب معامله‌گر به زیر حداقل وجه تضمین (Maintenance Margin) برسد. در این شرایط، بورس از معامله‌گر می‌خواهد تا وجه تضمین اضافی به حساب خود واریز کند تا بتواند موقعیت باز خود را حفظ کند. در غیر این صورت، ممکن است موقعیت‌های باز به‌طور خودکار بسته شوند.
اگر در یک موقعیت آتی شما به دلیل تغییرات قیمت موجودی حساب به کمتر از حداقل وجه تضمین برسد، بورس شما را ملزم به پرداخت وجه اضافی می‌کند و در صورت عدم پرداخت، موقعیت شما بسته خواهد شد.
فرمول محاسبه وجه تضمین
وجه تضمین اولیه و وجه تضمین لازم بر اساس عوامل مختلفی مانند نوع قرارداد، نوسانات بازار و سیاست‌های بورس محاسبه می‌شود. در ادامه فرمول و نحوه محاسبه وجه تضمین بررسی شده است:
درصد وجه تضمین × اندازه قرارداد × قیمت قرارداد = وجه تضمین اولیه
- قیمت قرارداد: قیمت هر واحد قرارداد در بازار است.
- اندازه قرارداد: مقدار کالای مربوطه در هر قرارداد است.
- درصد وجه تضمین: درصدی که توسط بورس برای تعیین وجه تضمین اولیه تعیین می‌شود.
وجه تضمین لازم به صورت روزانه توسط بورس محاسبه می‌شود و برای موقعیت‌های باز در نظر گرفته می‌شود. این مبلغ از فرمول‌های مختلفی محاسبه می‌شود که یکی از آن‌ها به شرح زیر است:
درصد وجه تضمین لازم × اندازه قرارداد × مقدار نوسان روزانه = وجه تضمین لازم
- مقدار نوسان روزانه: تغییرات قیمت دارایی در طول روز است.
- درصد وجه تضمین لازم: درصدی که بورس برای تعیین وجه تضمین لازم از آن استفاده می‌کند.
چرا وجه تضمین لازم است؟
وجه تضمین به‌ویژه در بازارهای مالی و قراردادهای مشتقه مانند قراردادهای اختیار معامله نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند. در بازارهای مالی، وجه تضمین به‌عنوان یک ابزار امنیتی برای اطمینان از پایبندی طرفین به تعهدات قراردادها عمل می‌کند. برای مثال، در قراردادهای اختیار خرید، اگر فروشنده به تعهد خود در فروش دارایی با قیمت معین عمل نکند و بخواهد از انجام معامله خودداری کند، وجه تضمین از آن جلوگیری می‌کند و از حقوق خریدار محافظت می‌کند.
دلایل نیاز به وجه تضمین عبارتند از:
جلوگیری از نکول: مانع از این می‌شود که فروشنده یا خریدار از انجام تعهدات خود سر باز زند. اگر قیمت دارایی در بازار به‌شدت تغییر کند و یکی از طرفین تمایل نداشته باشد تعهدات خود را انجام دهد، وجه تضمین به‌عنوان تضمین اجرایی برای این معامله عمل می‌کند.
حفظ حقوق خریدار: با توجه به این که در قراردادهای اختیار، خریدار حق انتخاب دارد، وجه تضمین از این حقوق محافظت می‌کند تا از هرگونه سوءاستفاده و عدم پایبندی به قرارداد جلوگیری شود.
ایجاد اعتماد در بازار: وجه تضمین موجب اعتماد و اطمینان در بازارهای مالی می‌شود. این اعتماد باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران و معامله‌گران با اطمینان بیشتری وارد معامله شوند و ریسک‌های موجود در بازار کاهش یابد.
جمع‌بندی
به طور کلی، مفهوم وجه تضمین یکی از ارکان اصلی بازارهای مالی است که می‌تواند تاثیرات بزرگی بر استراتژی‌های معاملاتی و تصمیمات سرمایه‌گذاران بگذارد. وجه تضمین به عنوان مبلغی که برای تضمین اجرای قراردادهای مالی تعیین می‌شود، نقش اساسی در جلوگیری از نکول و ایجاد امنیت در معاملات دارد. با آگاهی از نحوه محاسبه و کاربردهای آن، معامله‌گران می‌توانند با اطمینان بیشتری وارد بازار شوند و ریسک‌ها را مدیریت کنند.
