تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی چیست؟ معرفی و نحوه عملکرد این دو روش
فعالیت در بازار سرمایه از طریق روش‌ها و ابزارهای مختلفی امکان‌پذیر است که هر یک اهداف و کارکرد خود را دارند. سبدگردانی و بازارگردانی دو مفهوم مهم در این بازار هستند که اگر چه هر دو جهت بهبود فرایند معاملات در بازار طراحی شده‌اند اما تفاوت‌های اساسی در ماهیت، هدف و نحوه عملکرد آن‌ها وجود دارد. در این مقاله برای درک بهتر تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی به معرفی و نحوه عملکرد هر یک پرداخته شده است.
بررسی تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی
تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی در ماهیت این فعالیت‌های مالی معنا پیدا می‌کند. سبدگردانی یک شیوه سرمایه‌گذاری غیرمستقیم در بازار سرمایه است اما بازارگردانی یک فعالیت مالی است که به تسهیل معاملات و افزایش نقدشوندگی در بازار کمک می‌کند. سبدگردانی با قرارداد مستقیم بین سبدگردان و سرمایه‌گذاران انجام می‌شود اما بازارگردانی از طرف سازمان بورس و اوراق بهادار برای کمک به تسهیل معاملات و افزایش نقدینگی در بازار فعالیت می‌کند. در ابتدا برای درک بهتر تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی به تعریف هر یک پرداخته می‌شود و در انتها تفاوت آن‌ها با یک‌دیگر بررسی می‌شود.
سبدگردانی چیست؟
سبدگردانی یک روش سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه است که توسط شرکت‌های دارای مجوز از سازمان بورس و اوراق بهادار انجام می‌شود. در این فرایند، سرمایه‌گذار دارایی‌های خود را بر اساس یک قرارداد رسمی به یک نهاد یا شخص حقوقی به نام سبدگردان می‌سپارد و سبدگردان با توجه به میزان سرمایه فرد سرمایه‌گذار، سبد متنوعی از دارایی را به فرد ارائه می‌دهد. این روش مناسب افرادی است که قصد دارند در بازار سرمایه سرمایه‌گذاری کنند اما دانش، زمان یا تجربه کافی برای فعالیت در این بازار را ندارند. وظیفه اصلی سبدگردان، تصمیم‌گیری برای خرید، فروش یا نگهداری دارایی به جای سرمایه‌گذار و چیدمان یک سبد اختصاصی از دارایی‌های متنوع با هدف کسب سود و در نظر گرفتن ریسک‌پذیری فرد است.
در سبدگردانی، قرارداد مشخصی بین سرمایه‌گذار و شرکت سبدگردان تنظیم می‌شود که جزئیات مهمی مانند میزان سرمایه، کارمزدها و محدودیت‌های معاملاتی در آن ذکر می‌شود. همچنین یک کد اختصاصی با پیشوند PRX برای پرتفوی سرمایه‌گذار صادر می‌شود که نشان‌دهنده سرمایه‌گذاری غیرمستقیم از طریق شرکت سبدگردان است و سبدگردان بر اساس قرارداد می‌تواند با اختیار خود با دارایی سرمایه‌گذار معامله کند. مالکیت دارایی‌ها به طور کامل متعلق به سرمایه‌گذار است و تنها مدیریت آن بر عهده سبدگردان است.
پیشنهاد می‌شود برای آشنایی بیشتر با سبدگردانی و شرایط آن، مقاله سبدگردانی چیست مطالعه شود.
بازارگردانی چیست؟
بازارگردانی فرایندی اساسی در بازار سرمایه است که توسط اشخاص یا شرکت‌های دارای مجوز از سازمان بورس و اورراق بهادار به نام بازارگردان انجام می‌شود. هدف اصلی بازارگردانی آسان کردن خرید و فروش اوراق و سایر دارایی‌های مالی و ایجاد تعادل بین عرضه و تقاضا است. بازارگردان‌ها با خرید در زمان افزایش عرضه (صف‌های فروش) و فروش در زمان افزایش تقاضا (صف‌های خرید)، به روان‌تر شدن معاملات و تامین نقدشوندگی بازار کمک می‌کنند. این روش برای جلوگیری از نوسانات شدید و غیرعادی قیمت‌ها و حفظ ثبات نسبی قیمت دارایی موثر است. این مسئله باعث می‌شود که حجم معاملات در بازار افزایش پیدا کند و همچنین اعتماد سرمایه‌گذاران جلب شود.
بازارگردان‌ها با استفاده از کد اختصاصی خود سفارش‌های خرید و فروش را در سامانه معاملاتی بورس ثبت می‌کنند. بازارگردان‌ها وظیفه دارند که به صورت مستمر و با رعایت مواردی مانند محدودیت حداقل معاملات روزانه، دامنه مظنه (حداکثر اختلاف بین بهترین قیمت سفارش خرید و بالاترین قیمت سفارش فروش) و حداقل سفارش انباشته، در بازار حضور فعال داشته باشند. بازارگردان‌ها نقش مهمی برای جلوگیری از توقف بازار در صف‌های خرید و فروش دارند و به سرعت معاملات و ثبات قیمت آن کمک می‌کنند. درآمد اصلی بازارگردان‌ها از کارمزد خدماتی است که ارائه می‌دهند اما از اسپرد معاملات (اختلاف بین خرید و فروش) نیز سود کسب می‌کنند. همچنین این نهادها از پرداخت مالیات معاف هستند.
با توجه به تعاریفی که در بالا مطرح شده است، سبدگردانی و بازارگردانی دو فعالیت متمایز در بازار سرمایه هستند که اهداف و عملکرد متفاوتی دارند. هدف اصلی سبدگردانی، مدیریت دارایی‌های سرمایه‌گذار با هدف کسب سود و افزایش ارزش پرتفوی آن است. در مقابل، هدف اصلی بازارگردانی، تسهیل فرآیند خرید و فروش در بازار و ایجاد تعادل میان عرضه و تقاضا است. بازارگردانی به دلیل افزایش نقدشوندگی، کاهش نوسانات شدید قیمت و جلوگیری از قفل شدن بازار انجام می‌شود.
تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی در نحوه عملکرد
سبدگردانی و بازارگردانی دو فرآیند مالی متفاوت در بازار سرمایه هستند و از همین رو نحوه عملکرد متفاوتی نیز دارند. در این بخش برای ارزیابی تفاوت سبدگردانی و بازارگردانی به نحوه عملکرد هر یک پرداخته شده است.
- نحوه کار سبدگردانی
سبدگردانی بر اساس یک قرارداد بین سرمایه‌گذار و سبدگردان انجام می‌شود. در ابتدا لازم است که سرمایه‌گذار شرکت سبدگردان مورد نظر خود را انتخاب کند. سرمایه‌گذار باید برای بررسی شرایط و ثبت‌نام با همراه داشتن مدارک شناسایی خود به شرکت سبدگردان مراجعه کند. سپس سرمایه‌گذار طی یک جلسه با سبدگردان میزان سرمایه و ریسک‌پذیری خود را تعیین می‌کند و فرایند سبدگردانی با توجه به این موارد تنظیم می‌شود. در نهایت لازم است که فرد سرمایه‌گذار سرمایه خود را در اختیار سبدگردان قرار دهد و سبدگردان نیز کد prx سرمایه‌گذار را از سازمان بورس و اوراق بهادار دریافت می‌کند. پس از دریافت کد PRX، سبد اختصاصی سرمایه‌گذار تهیه می‌شود و تحت مدیریت سبدگردان قرار می‌گیرد. در پایان نیز قرارداد متمم تنظیم می‌شود که شرایط تکمیلی مانند فسخ، برداشت و تغییرات احتمالی را پوشش می‌دهد.
لازم به ذکر است که کارمزد سبدگردانی وابسته به مقدار سود نهایی سبد دارایی‌های سرمایه‌گذار است اماهیچ‌گونه تضمینی برای سود در سبدگردانی وجود ندارد، زیرا سودآوری بستگی به عملکرد بازار و سطح ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار دارد. همچنین شرکت سبدگردان در صورت بروز زیان، مسئولیتی در قبال جبران آن نداشته و تمام ریسک متوجه سرمایه‌گذار خواهد بود.
- نحوه کار بازارگردانی
نهاد یا شرکت بازارگردانی برای حفظ تعادل در بازار با استفاده از کد بازارگردانی و از طریق پنل کارگزاری، سفارش‌های خرید و فروش ثبت می‌کنند. آن‌ها بخشی از سهام نماد موردنظر را در اختیار دارند و وظیفه دارند که روزانه حجم مشخصی از دارایی را در محدوده قیمتی تعیین‌شده معامله کنند تا نقدشوندگی بازار حفظ شود. معاملات بازارگردان برای جلوگیری از قفل شدن بازار در صف خرید یا فروش است و به همین دلیل این معاملات در خلاف صف ایجاد شده هستند و با مظنه‌گذاری دوطرفه به کشف قیمت منصفانه کمک می‌کنند.
بیشترین فعالیت بازارگردانی در زمان حراج بازار است. به این معنا که سفارش‌ها در دامنه مظنه قیمت محدود ثبت می‌شوند تا همواره طرف مقابل برای معامله وجود داشته باشد. این دامنه مظنه بر اساس درصدی از پایین‌ترین قیمت سفارش خرید تعیین می‌شود.
جمع‌بندی
تفاوت اصلی بین سبدگردانی و بازارگردانی در نحوه عملکرد و اهداف این دو فرایند مالی است. سبدگردانی به‌عنوان یک روش سرمایه‌گذاری غیرمستقیم، طی یک قرار داد بین سرمایه‌گذار و سبدگردان انجام می‌شود. در این روش با توجه به مقدار سرمایه و ریسک‌پذیری سرمایه‌گذار، سبدی از دارایی توسط سبدگردان تهیه می‌شود. در سبدگردانی مالکیت دارایی با سرمایه‌گذار است اما مدیریت آن بر عهده سبدگردان است. در مقابل، بازارگردانی به منظور تسهیل معاملات و افزایش نقدشوندگی در بازار انجام می‌شود و طرف مقابل آن در بازار سرمایه، سازمان بورس و اوراق بهادار است. بازارگردان‌ها با خرید و فروش بخشی از دارایی‌های بازار به ثبات قیمت، تسهیل معاملات و افزایش نقدشوندگی در بازار کمک می‌کند. همچنین از قفل شدن بازار نیز جلوگیری می‌کند. در نهایت، هدف سبدگردانی حفظ و افزایش ارزش سرمایه فرد سرمایه‌گذار است، در حالی که بازارگردانی بر ثبات قیمت و سهولت روند معاملات در بازار تمرکز دارد.
