آشنایی با سازمان بورس و اوراق بهادار و شرح وظایف آن
سازمان بورس و اوراق بهادار موسسه عمومی غیر دولتی است که وظیفه آن تدوین مقررات و نظارت بر اجرای صحیح قوانین در بازار سرمایه است. این سازمان نهاد نظارتی اصلی در بازار سرمایه به حساب می‌آید و با نظارت دقیق بر فعالیتهای بازار، بستر معاملاتی شفاف و امنی را برای شرکتها و سرمایهگذاران فراهم میکند. در ادامه به معرفی سازمان بورس و اوراق بهادار، وظایف و اجزای آن پرداخته میشود.
معرفی سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار که با عنوان سازمان بورس نیز شناخته میشود و یک نهاد حقوقی است که تحت نظارت شورای عالی بورس وظیفه تنظیم قوانین و مقررات و نظارت بر آن در بازار سرمایه را بر عهده دارد. سازمان بورس و اوراق بهادار بر فعالیتهای بازارهای بورس اوراق بهادار تهران، فرابورس ایران، بورس کالا و بورس انرژی نظارت دارد. بر اساس ماده 5 قانون بازار اوراق بهادار جمهوری اسلامی ایران، این سازمان یک موسسه عمومی غیر دولتی است که شخصیت مالی و حقوقی مستقلی دارد. به این معنی که دولت به صورت مستقیم در تصمیمات و قوانین این موسسه دخالتی نمی‌کند و همچنین مناسبات این سازمان نیز طبق قوانین ناظر بر موسسات دولتی نیست. البته به لیل اینکه ریاست شورای عالی بورس بر عهده وزیر اقتصاد است؛ دولت به طور غیرمستقیم بر تصمیمات این سازمان تاثیر دارد.
منابع مالی و ادامه فعالیتهای سازمان بورس و اوراق بهادار از طریق کارمزدهای دریافتی معاملات بورس، دریافت سهمی از حق پذیرش شرکتها و همچنین سایر درآمدها (مانند مشاوره و دوره‌های آموزشی) تامین میشود.
لازم به ذکر است که سازمان بورس و اوراق بهادار برخلاف شرکت بورس تهران و یا فرابورس ایران، وظیفه تجارتی ندارد و تنها مسئول نظارت بر فعالیتهای بازارهای مالی است.
تاریخ تاسیس سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار در سال 1384 با تکیه بر وجوه امانی شورای بورس به منظور توسعه زیر ساختهای بازار و نظارت بر قانونگذاری و نحوه اجرای آن تاسیس شد. تاسیس این سازمان سبب شد که شرایط بازار بهبود پیدا کند و با وجود مقررات و نظارت بر آن، شرکتها و سرمایهگذاران بتوانند در چهارچوب مقررات فعالیتهای مالی خود را انجام دهند.
اجزای اصلی سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار به عنوان یک نهاد مهم در بازار سرمایه چهار اجزای اصلی دارد که شامل شورا، هیئتمدیره، رئیس سازمان و حسابرس است و هر یک از این اجزا وظایف ویژه خود را دارند. در ادامه هر یک از این اجزا شرح داده میشود.
شورای عالی بورس: شورای عالی بورس و اوراق بهادار بالاترین نهاد تصمیم‌گیری در بازار اوراق بهادار است و ریاست آن به عهده وزیر امور اقتصاد و دارایی است. این شورا وظیفه تصویب سیاست‌های کلان و قوانین حاکم بر بازار سرمایه را به عهده دارد و بر اجرای قوانین نیز نظارت میکند. اعضای شورا معمولا از نمایندگان دولت، کارشناس‌های مالی، اساتید دانشگاه و افراد با تجربه در زمینه‌های مالی هستند.
هیئتمدیره: این نهاد مسئول اجرایی و مدیریتی سازمان است و بر امور و فعالیتهای بورس نظارت دارد. هیئت مدیره سازمان از 5 نفر تشکیل شده و لازم است که اعضای آن از کارشناسان بخش غیر دولتی باشند. این افراد به پیشنهاد رئیس شورا و با تصویب شورا برای مدت 5 سال انتخاب می‌شوند.
رئیس سازمان: رئیس سازمان توسط هیئتمدیره انتخاب میشود و به عنوان مدیر اجرایی جایگاه ویژهای در هدایت و مدیریت کلان بورس دارد و سیاسیتهای تصویب شده سازمان را اجرا میکند. این شخص به مدت 30 ماه ریاست سازمان را به عهده دارد و بالاترین مقام اجرایی و مدیریتی سازمان است.
حسابرس (بازرس): حسابرس توسط اعضای هیئت مدیره از بین اعضای جامعه حسابرسان برای مدت یک سال انتخاب میشود. حسابرس یا بازرس مسئول بررسی گزارشهای مالی است و درصورت وجود قصور یا موارد مشکوک در فعالیتهای مالی به هیئتمدیره اطلاع میدهد.
وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار
سازمان بورس و اوراق بهادار یک نهاد نظارتی است و به طور کلی وظایف آن شامل تدوین مقررات، نظارت بر اجرای قوانین تصویب شده و سایر وظایف که مربوط به هماهنگی بازارهای مالی و حقوق شرکتها و سرمایهگذاران است که در ادامه هر مورد به طور کامل شرح داده میشود.
تدوین مقررات
وظیفه اصلی سازمان بورس و اوراق بهادار تنظیم و تدوین مقررات، دستورالعملهای اجرایی و آئیننامه برای کنترل و هدایت بازار اوراق بهادار است. مهمترین مواردی که توسط این سازمان تنظیم میشود:
- تصویب اساسنامه برای بورس، کانون و نهادهای مالی
- تصویب میزان بودجه و همچنین ارائه پیشنهاد برای نرخ‌ها و درآمدهای سازمان
- تصویب مقدار سقف کارمزد و نرخ‌های در نظر گرفته شده برای انجام خدمات
نظارت بر اجرای مقررات
سازمان بورس و اوراق بهادار وظیفه دارد که بر اجرای صحیح مقررات نظارت کند و از عملکردهای مالی اطمینان یابد. موارد مهمی که این سازمان بر آن نظارت دارد به شرح زیر است:
- ثبت و صدور مجوز برای عرضه عمومی اوراق بهادار و نظارت بر آن
- ثبت درخواست صدور، تعلیق و باطل کردن مجوز فعالیت نهادهای در صلاحیت شورا
- صدور، تعلیق و لغو مجوز تاسیس نهاد و کانون‌های مالی بدون واگذاری مستقیم به شورا
- اتخاذ تدابیر و محدودیت‌های لازم برای جلوگیری از تخلف
- اعلام تخلفات بازار به سازمان‌های مربوطه
- برقراری ارتباط بین بازار اوراق بهادار و نهادهای سیاست‌گذاری و اجرایی
- نظارت بر فعالیت شرکتها و سرمایهگذاران در بازار
- بررسی افشای اطلاعات با اهمیت توسط شرکتها
- صدور تاییدنامه سازمان پیش از ثبت شرکتها توسط مراجع ثبت و نظارت بر آن‌ها
سایر وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار
دیگر وظایف سازمان بورس و اوراق بهادار در زمینه توسعه بازار و بهبود شرایط برای شرکتها و سرمایهگذاران، همکاری و هماهنگی با سایر ارگان‌ها و انجام دیگر امور مربوط به سازمان است که در این بخش به موارد مهم آن اشاره شده است:
- انجام اقدامات لازم به منظور حمایت و بهبود منافع و حقوق سرمایهگذاران
- ارائه پیشنهاد برای استفاده از ابزارهای مالی جدید در بازار
- همکاری با سایر نهادهای حسابداری
- پژوهش و تحقیق در جهت اتخاذ سیاست‌های کارآمد در آینده
- همکاری و هماهنگی برای ایجاد ارتباط با مراجع و سازمان‌های بین‌المللی
جمع‌بندی
سازمان بورس و اوراق بهادار یک نهاد مهم نظارتی و اجرایی غیر دولتی در بازار سرمایه است. وظیفه این سازمان تنظیم مقررات، نظارت و بررسی بر اجرای این قوانین است. سازمان بورس و اوراق بهادار به واسطه این مقررات و کنترل شرایط بازار، بستری امن و مطمئن برای فعالیتهای مالی سرمایهگذاران و شرکتها فراهم کرده است.
