قرارداد آتی پسته چیست؟ تمامی نکات مربوط به آن
ایران و آمریکا دو تولیدکننده‌ی اصلی پسته هستند، که 70 الی 80 درصد تولید پسته در جهان توسط این دو کشور انجام می‌شود. ورود پسته به بورس کالای ایران و معاملات قرارداد آتی، ریسک نوسانات قیمتی آن برای برخی اقشار جامعه مثل باغداران، صادرکنندگان، مصرف‌کنندگان و سرمایه‌گذاران تا حدی کنترل و مدیریت شده است. لیست محصولات قرارداد آتی در سایت بورس ایران شامل قرارداد آتی نقره، طلا (شمش، صندوق طلا)، زعفران، زیره سبز و پسته است. در این مقاله به صورت کامل به قرارداد آتی پسته در بورس ایران پرداخته شده است.
مقاله پیشنهادی: «بازار آتی چیست؟»
قرارداد آتی پسته چیست؟
قرارداد آتی پسته که اولین معامله‌ی آن از تاریخ 21 مهر 1398 شروع شد، یک توافق دو طرفه بین خریدار و فروشنده‌ی پسته است. در این قرارداد فروشنده متعهد به تحویل مقدار و مشخصات معینی از پسته در تاریخ و قیمت از قبل تعیین شده به خریدار است. همچنین خریدار نیز متعهد به پرداخت قیمت پسته در تاریخ سررسید می‌شود. با قرارداد آتی پسته باغداران و خریداران این محصول برنامه‌ریزی بهتری می‌توانند داشته باشند. چرا که باغداران قبل از برداشت پسته مقدار مشخصی از آن را با قیمت معین به خریداران می‌فروشند و خریداران نیز مالک این محصول مورد نیاز خود در تاریخ سررسیدی مشخص هستند.
معرفی انواع پسته برای معاملات
پسته از لحاظ شکل ظاهری به دسته‌هایی تقسیم می‌شود، که در جدول زیر قابل مشاهده است:
| پسته اکبری | پسته احمد آقایی | پسته فندوقی | پسته کله قوچی | پسته بادامی |
|---|---|---|---|---|
| کشیده و درشت | کشیده و باریک | کوچک و گرد | مشابه با سر قوچ | بیضی یا بادامی |
برای اندازه‌گیری ارزش و مرغوبیت پسته همانند طلا از واحد انس استفاده می‌شود. به این صورت که انس پسته، تعداد دانه‌های آن پسته را در 142 گرم را نشان می‌دهد. هر چه انس پسته کم‌تر باشد، پسته درشت‌تر و سنگین‌تر خواهد بود. گاها انس پایین یک پسته نشان از مرغوبیت آن است. همچنین در جدول زیر انس انواع پسته به نمایش گذاشته شده است.
| پسته اکبری | پسته احمد آقایی | پسته فندوقی | پسته کله قوچی | پسته بادامی |
|---|---|---|---|---|
| ۲۲-۲۰ | ۲۴-۲۲ | ۳۰-۲۸ | ۲۲-۲۰ | ۳۰-۳۲ |
نماد پسته در بورس کالا «PS» است و دو حرف بعدی آن اسم ماه و دو رقم بعدی آن تاریخ سال قرارداد خواهد بود. برای مثال فروردین 1403 به این صورت نوشته خواهد شد: PSfa03
نحوه و شرایط معامله قرارداد آتی پسته
بر اساس قوانین و شرایط معامله قرارداد آتی پسته، حداقل میزان خرید و فروش آن باید صد کیلوگرم در بورس کالای ایران باشد. همچنین نحوه خرید و فروش در معاملات قرارداد آتی پسته نیز به شرح زیر است:
خرید پسته
- اخذ کد بورسی از طریق مراجعه به یک کارگزاری
- واریز وجه خرید به حساب کارگزاری و انجام معامله خرید گواهی سپرده پسته توسط کارگزار (قبض انبار صادر شده توسط انباردار)
- مراجعه به انبار مربوط به منظور تحویل پسته
فروش پسته
- اخذ کد بورسی با مراجعه به یکی از شعب کارگزاری مد نظر
- تحویل پسته به انبار و دریافت قبض
- تحویل قبض انبار به کارگزاری و انجام معامله فروش توسط کارگزاری و واریز وجه به حساب فروشنده
فرآیند انبارداری پسته
فروشنده‌ی پسته با آماده شدن محصول و گرفتن کد اوراق، باید محصول خود را به یکی از انبارهای اعلام شده توسط سازمان بورس برای بررسی کیفیت و تطبیق با استانداردهای مشخص شده تحویل دهد. برای مثال یکی از شرایط انبار این است که محصول باید بالای 100 کیلوگرم وزن داشته باشد. در صورت تایید انبار، محصول برای نگهداری پذیرش می‌شود. بعد از آن گواهی سپرده کالایی به نام مالک با مشخصات او و کالا صادر شده و پس از یک روز کاری قابلیت معامله پیدا می‌کند.
وجه تضمین قرارداد آتی پسته
برای بستن معاملات قرارداد آتی پسته و برای تعهد دو طرف به انجام قرارداد مشخص شده، فروشنده و خریدار مبلغی تحت عنوان وجه تضمین پرداخت می‌کنند. معمولا این وجه 20 درصد ارزش کل معامله خواهد بود. همچنین وجه تضمین در اختیار سازمان بورس کالا قرار می‌گیرد، که فروشنده را متعهد به تحویل محصول در زمان مشخص به خریدار و خریدار را متعهد به پرداخت مبلغ به فروشنده می‌کند. برای محاسبه وجه تضمین، می‌توان از فرمول زیر استفاده کرد:
- A: درصد وجه تضمین اولیه
- B: میانگین قیمتهای تسویه روزانه در کلیه سررسیدهای قراردادهای آتی دارایی پایه
- C: براکت تغییرات وجه تضمین معادل ۲۰۰/۰۰۰ ریال
- S: اندازه قرارداد
لازم به ذکر است که این مبلغ ثابت نیست و بستگی به قیمت پسته در روز معامله خواهد داشت.
قرارداد آتی پسته از نوع موقعیت باز به شمار می‌رود، یعنی فروشنده با (موقعیت تعهدی فروش) و خریدار با (موقعیت تعهدی خرید) اقدام به بستن آن معامله می‌کنند. سقف مجاز موقعیت‌های تعهدی باز با مفهوم حداکثر موقعیت‌های تعهدی باز برای یک معامله‌گر در قرارداد آتی پسته معادل 1000 موقعیت در هر نماد معاملاتی است.
نحوه محاسبه اهرم قرارداد آتی پسته
با محاسبه‌ی اهرم قرارداد آتی پسته میزان قدرت خریداران مشخص می‌شود، که با چقدر سرمایه دست به چه معامله‌ی بزرگی زده‌اند. برای مثال اگر ارزش کل قرارداد پسته 7 میلیون تومان باشد و وجه تضمین آن یک میلیون تومان باشد با فرمول زیر می‌توان متوجه شد چرا اهرم این قرارداد 7 میلیون تومان می‌شود.
نکول در قراردادهای آتی پسته
چنانچه فروشنده یا خریدار تعهدات خود را انجام ندهند «نکول در قرارداد» گفته می‌شود، که تعهدات طرفین شامل موارد زیر است:
- ارائه گواهی تحویل توسط خریدار یا فروشنده
- ارائه رسید انبار توسط فروشنده
- واریز وجه قیمت تعیین شده توسط خریدار به فروشنده
جرایم نقدی نکول در قرارداد آتی پسته
زمانی‌که طرفین به تعهداتی که در بالا به آن اشاره شد پایبند نباشند، جرایمی از سوی سازمان بورس در نظر گرفته می‌شود، که شامل موارد زیر است:
- هر کدام از طرفینی که به تعهدات خود عمل نکرده است باید به طرف دیگر معامله جریمه نقدی (یک درصد ارزش قرارداد بر مبنای قیمت تسویه روز پایانی) پرداخت کند.
- فرد نکول کننده باید کارمزد تسویه و تحویل مربوط به هر دو سر معامله را به بورس پرداخت کند.
- فرد نکول کننده باید ما به التفاوت قیمت نقدی دارایی پایه و قیمت تسویه آخرین روز را به طرف مقابل در معامله پرداخت کند.
فعالان در معاملات قرارداد آتی پسته
قرارداد آتی پسته در بورس کالا معامله و انعقاد می‌شود و افراد در نقش خریدار و فروشنده با هدف‌های مختلفی به این بازار روی می‌آورند، که معمولا افراد دخیل در معامله شامل دسته‌های زیر هستند:
کشاورزان : پسته در استان‌های مختلفی مانند کرمان، خراسان، اصفهان و… توسط کشاورزان کشت و برداشت می‌شود و کشاورزان جهت مدیریت ریسک و نوسانات قیمتی آن، محصول خود را در قالب قراردادهای آتی پیش فروش می‌کنند.
خریداران: افراد می‌توانند بدون نگرانی از دسترس نبودن محصول مورد نیاز خود در آینده آن را پیش خرید و با قیمت معینی خریداری کنند، همچنین در تاریخ و زمان مشخصی تحویل بگیرند.
نوسان‌گیران : برخی به دنبال خرید یا فروش پسته نیستند و صرفا خواهان استفاده از سود ناشی از نوسانات قیمتی آن هستند. همچنین این افراد با نقدینگی بالا حجم معاملات را افزایش می‌دهند.
عوامل تأثیرگذار بر قیمت پسته در قرارداد آتی
عوامل تاثیرگذار روی قیمت پسته در قراردادهای آتی تحت تاثیر عوامل داخلی و بیرونی است، که به شرح زیر هستند:
عوامل خارجی
- میزان تولید و عرضه پسته در باقی کشورها
- قیمت جهانی پسته
- نرخ ارز
- تعرفه‌های گمرکی
- روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای همسایه
عوامل داخلی
- شرایط محیطی کشور مثل سیل، پاندمی بیماری و…
- تسهیلات و حمایت‌های دولت از تولیدکنندگان پسته
- موارد دیگر
مزایای قرارداد آتی پسته
در معامله قرارداد آتی پسته مزایایی برای خریدار و فروشنده‌ی آن، همچنین برای نوسان‌گیران بازار دارد، که شامل موارد زیر هستند:
- مدیریت ریسک نوسانات قیمت پسته برای کشاورزان
- توانایی دسترسی به محصول مورد نیاز خود با خرید یا پیش خرید محصول
- امکان نقدشوندگی بالا
- شفافیت و اطلاع از میزان عرضه و تقاضا بر اساس قیمت تعیین شده
- انجام معامله با دارایی کم یا همان اهرم معاملاتی
- معافیت مالیاتی بر سود حاصل از معاملات قرارداد آتی پسته
جمع‌بندی
هدف از قرارداد آتی پسته تحویل محصول مورد نیاز خریدار در زمان مشخص و به فروش رساندن محصول تولید شده‌ی فروشنده در زمان مشخص است. در این مقاله به تمامی نکات مربوط به این قرارداد اعم از نحوه و شرایط معامله قرارداد آتی پسته، نحوه محاسبه وجه تضمین و اهرم آن و به بسیار موارد مهم دیگر پرداخته شد.
