بانکداری باز چیست و چه خدماتی ارائه می‌دهد؟

بانکداری باز به عنوان یک مدل نوین در صنعت بانکداری، به بانک‌ها و موسسات مالی این امکان را می‌دهد که داده‌های مالی مشتریان خود را با کسب‌وکارهای ثالث، مانند فین‌تک‌ها و شرکت‌های خدمات پرداخت، به اشتراک بگذارند. این اشتراک‌گذاری داده‌ها از طریق رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی انجام می‌شود و باعث تسهیل فرآیندهای مالی، ایجاد خدمات نوآورانه و بهبود تجربه کاربری می‌شود. بانکداری باز به ویژه در دوره دیجیتال، نقش مهمی در افزایش سرعت، کاهش هزینه‌ها و ارائه پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده برای مصرف‌کنندگان ایفا می‌کند. علاوه بر این، این سیستم موجب افزایش رقابت در بازار خدمات مالی و توانمندسازی کسب‌وکارها برای استفاده از فناوری‌های نوین می‌شود. در این مقاله به بررسی نحوه عملکرد بانکداری باز، مزایای آن برای مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها و بانک‌ها و همچنین ریسک‌ها و چالش‌های احتمالی این مدل پرداخته شده است.

تعریف بانکداری باز

بانکداری باز (Open Banking) یک مدل جدید در صنعت بانکداری است که به بانک‌ها و موسسات مالی این امکان را می‌دهد که داده‌های مالی و تراکنش‌های مشتریان خود را از طریق رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی (API) با کسب‌وکارهای ثالث به اشتراک بگذارند. این فرآیند به‌ویژه به فین‌تک‌ها، استارتاپ‌ها و سایر ارائه‌دهندگان خدمات مالی این امکان را می‌دهد که به اطلاعات دقیق‌تر و به‌روزتری در مورد وضعیت مالی مشتریان دسترسی پیدا کرده و محصولات و خدمات شخصی‌ سازی‌شده‌ای را ارائه دهند. برای مثال، با استفاده از بانکداری باز، یک ارائه‌دهنده خدمات ثالث می‌تواند به تاریخچه تراکنش‌های یک مشتری دسترسی پیدا کند و پیشنهادهای مناسب‌تری برای وام، حساب‌های بانکی، یا سرمایه‌گذاری‌های شخصی به او ارائه دهد. در واقع، بانکداری باز یک بستر همکاری بین بانک‌ها و شرکت‌های خارج از سیستم بانکی ایجاد می‌کند که در آن دسترسی امن به داده‌های مالی می‌تواند خدمات نوآورانه‌تر، سریع‌تر و کارآمدتری را برای مصرف‌کنندگان فراهم کند.

بررسی تاریخچه و تکامل بانکداری باز

بانکداری باز از تحولات بزرگ در زمینه فناوری اطلاعات و تغییرات قوانین مالی در سطح جهانی به وجود آمده است. یکی از مهم‌ترین تحولات در این زمینه، تصویب قوانین خدمات پرداخت دوم (PSD2) در اتحادیه اروپا بود که در سال 2018 اجرایی شد. این قانون الزام کرد که بانک‌ها و موسسات مالی باید دسترسی به داده‌های مالی مشتریان را از طریق API برای شرکت‌های ثالث فراهم کنند، مشروط به این که مشتریان مجوز لازم را برای اشتراک‌گذاری داده‌های خود بدهند. هدف اصلی این قوانین افزایش رقابت در بازار خدمات مالی و کاهش هزینه‌های تراکنش‌ها برای مصرف‌کنندگان بود.

در واقع، PSD2 به‌عنوان نقطه عطفی در حرکت به سمت بانکداری باز عمل کرد و زمینه را برای رشد سریع بانکداری باز در اروپا فراهم آورد. از آن زمان، این مدل به‌طور فزاینده‌ای در کشورهای مختلف جهان به ویژه در آمریکای شمالی و آسیا نیز گسترش یافته است. علاوه بر تغییرات قانونی، پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه فناوری اطلاعات و سیستم‌های امنیتی از جمله تکنولوژی‌های رمزنگاری و احراز هویت دو مرحله‌ای، نیز نقش مهمی در گسترش و پذیرش بانکداری باز ایفا کرده است.

در حال حاضر، بانکداری باز نه تنها به‌عنوان یک ابزار برای افزایش رقابت و کاهش هزینه‌ها برای مصرف‌کنندگان مطرح است، بلکه به‌طور فزاینده‌ای به عنوان یک ابزار برای ایجاد نوآوری و گسترش دامنه خدمات مالی در دسترس عموم در نظر گرفته می‌شود. پیش‌بینی می‌شود که با پیشرفت‌های بیشتر در فناوری و تنظیم قوانین حمایتی، بانکداری باز تبدیل به یک بخش اصلی و جدایی‌ناپذیر از نظام‌های مالی جهانی شود.

نحوه عملکرد بانکداری باز

در سیستم بانکداری باز، فرآیند دسترسی به داده‌ها و به اشتراک‌گذاری آن‌ها ابتدا با رضایت و تایید مشتری آغاز می‌شود. مشتریان برای استفاده از خدمات بانکداری باز باید از طریق یک سیستم احراز هویت آنلاین و مجوزدهی به بانک‌ها یا موسسات مالی اجازه دهند تا داده‌های مالی آن‌ها به طور امن به شرکت‌های ثالث منتقل شود. این رضایت به‌طور معمول از طریق یک فرم آنلاین انجام می‌شود که در آن مشتری مشخص می‌کند که چه داده‌هایی می‌توانند در اختیار سرویس‌دهندگان خارجی قرار گیرند و برای چه مقاصدی از این داده‌ها استفاده خواهد شد. این فرایند به‌طور کلی با هدف تضمین شفافیت و اعتماد مشتریان در اشتراک‌گذاری داده‌های مالی آن‌ها طراحی شده است.

پس از تایید مشتری، APIها که همان رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی هستند، برای شرکت‌های ثالث دسترسی به داده‌ها را فراهم می‌کنند. این داده‌ها می‌توانند شامل اطلاعات مربوط به تراکنش‌های مالی، موجودی حساب‌ها، اطلاعات کارت‌های اعتباری و سایر جزئیات مالی باشند. از آنجایی که این داده‌ها می‌توانند اطلاعات حساس مالی افراد را شامل شوند، فرایند احراز هویت و تامین امنیت آن‌ها از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است.

کاربردها و موارد استفاده از بانکداری باز

پرداخت‌های بهتر و سریع‌تر برای کسب‌وکارها: بانکداری باز به کسب‌وکارها امکان می‌دهد تا با استفاده از سیستم‌های پرداخت مستقیم از حساب به حساب، هزینه‌ها و زمان تراکنش‌ها را کاهش دهند و تجربه مشتری را بهبود بخشند.

شرایط مناسب‌تر برای دریافت وام: دسترسی به داده‌های مالی دقیق‌تر به بانک‌ها کمک می‌کند تا شرایط بهتری برای وام‌دهی ارائه دهند، نرخ بهره پایین‌تر و ریسک‌ها را کاهش دهند، و دسترسی به وام را برای افراد بیشتر فراهم کنند.

مدیریت مالی و تجمیع حساب‌ها: بانکداری باز به مشتریان این امکان را می‌دهد که حساب‌های مختلف خود را در یک سیستم یکپارچه مدیریت کنند و خدمات مالی شخصی‌سازی‌شده مانند مشاوره‌های مالی و پیشنهادات سرمایه‌گذاری دریافت کنند.

تاثیرات بانکداری باز بر بازار مالی

بانکداری باز رقابت در صنعت بانکی را افزایش داده است، زیرا بانک‌ها مجبور به بهبود خدمات خود برای رقابت با فین‌تک‌ها و کسب‌وکارهای نوآور هستند. این رقابت منجر به کاهش هزینه‌ها، افزایش کیفیت خدمات و دسترسی بیشتر مشتریان به گزینه‌های مالی متنوع می‌شود. فین‌تک‌ها با ارائه خدمات جدید مانند پرداخت‌های سریع، مشاوره مالی شخصی‌شده و وام‌دهی دیجیتال، سهم زیادی از بازار را به خود اختصاص داده‌اند و به بانک‌ها فشار وارد می‌کنند تا خدمات بهتری ارائه دهند.

علاوه بر این، بانکداری باز می‌تواند به رشد بازار ارزهای دیجیتال کمک کند، زیرا APIها به شرکت‌های فعال در این حوزه امکان می‌دهند با سیستم‌های بانکی سنتی ارتباط برقرار کنند. این همکاری می‌تواند به تسهیل تراکنش‌های دیجیتال، افزایش امنیت و شفافیت تراکنش‌ها و همچنین سرعت بالای انجام آن‌ها کمک کند. بنابراین، بانکداری باز به طور مستقیم به تکامل بازار ارز دیجیتال و بهبود تجربه کاربری در این حوزه می‌انجامد.

مزایای بانکداری باز

در ادامه به بررسی مزایای بانکداری باز برای سه گروه اصلی یعنی مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها و بانک‌ها پرداخته شده است:

مزایای بانکداری باز برای مصرف‌کنندگان

بانکداری باز برای مصرف‌کنندگان مزایای متعددی به همراه دارد که می‌تواند تجربه مالی آن‌ها را به‌طور قابل‌توجهی بهبود بخشد. یکی از مهم‌ترین مزایای بانکداری باز، دسترس‌پذیری آسان‌تر و سریع‌تر به خدمات مالی است. با استفاده از بانکداری باز، مصرف‌کنندگان می‌توانند به‌راحتی و بدون نیاز به انجام مراحل پیچیده، به حساب‌های مختلف خود دسترسی داشته باشند و تراکنش‌ها را انجام دهند.

همچنین، از آنجا که شرکت‌های ثالث می‌توانند از داده‌های مالی کاربران استفاده کنند، این سیستم قادر است پیشنهادات شخصی‌سازی‌شده برای مصرف‌کنندگان ارائه دهد. به‌عنوان مثال، معرفی خدمات مالی مناسب‌تر، مانند کارت‌های اعتباری با نرخ بهره کمتر یا محصولات سرمایه‌گذاری با سود بالاتر از جمله خدماتی است که این سیستم ارائه می‌دهد.

از دیگر مزایای بانکداری باز برای مصرف‌کنندگان، کاهش هزینه‌های خدمات است. با توجه به رقابتی بودن این بازار، شرکت‌های مختلف به دنبال ارائه خدمات بهتر با هزینه‌های کمتر هستند. بنابراین، مشتریان می‌توانند از شرایط رقابتی‌تر برای دریافت خدمات مالی بهره‌مند شوند.

مزایای بانکداری باز برای کسب‌وکارها 

برای کسب‌وکارها، بانکداری باز فرصت‌های زیادی برای بهینه‌سازی فرایندهای پرداخت و کاهش هزینه‌ها فراهم می‌کند. به‌عنوان مثال، با استفاده از سیستم‌های پرداخت A2A (حساب به حساب)، کسب‌وکارها می‌توانند هزینه‌های تراکنش را کاهش دهند، زیرا در این روش‌ها دیگر نیازی به استفاده از کارت‌های بانکی و پردازش هزینه‌های اضافی مربوط به آن‌ها نیست. 

علاوه بر این، بانکداری باز به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد که از داده‌های دقیق‌تر و جامع‌تری برای تحلیل رفتار مشتریان و بهینه‌سازی استراتژی‌های بازاریابی خود استفاده کنند. دسترسی به اطلاعات تراکنشی و مالی مصرف‌کنندگان، به شرکت‌ها کمک می‌کند تا محصولات و خدمات خود را به صورت شخصی‌سازی‌شده و متناسب با نیازهای مشتریان ارائه دهند. این قابلیت موجب افزایش نرخ تبدیل و جذب بیشتر مشتریان جدید می‌شود.

مزایای بانکداری باز برای بانک‌ها 

بانک‌ها نیز از همکاری با فین‌تک‌ها و استفاده از تکنولوژی‌های نوین بانکداری باز بهره‌مند می‌شوند. یکی از مهم‌ترین مزایای این مدل، توانایی ارائه خدمات نوآورانه است که می‌تواند رقابت‌پذیری بانک‌ها را در بازارهای مالی پررونق حفظ کند. بانک‌ها با بهره‌گیری از APIها و همکاری با استارتاپ‌ها و فین‌تک‌ها می‌توانند به سرعت به خدمات جدید و به‌روز دست یابند و این خدمات را به مشتریان خود ارائه دهند. 

در کنار نوآوری، بانکداری باز به بانک‌ها کمک می‌کند تا تعامل بهتری با مشتریان خود داشته باشند. با دسترسی به اطلاعات دقیق‌تر از وضعیت مالی مشتریان، بانک‌ها می‌توانند پیشنهادات مالی بهتری، از جمله وام‌ها، حساب‌های پس‌انداز یا سرمایه‌گذاری با شرایط ویژه، به مشتریان خود ارائه دهند. 

از دیگر مزایای بانکداری باز برای بانک‌ها، امکان کاهش هزینه‌های عملیاتی است. با استفاده از خدمات آنلاین و خودکار، بانک‌ها می‌توانند بسیاری از فرایندهای اداری و عملیاتی خود را بهینه‌سازی کنند. در نهایت، بانکداری باز به بانک‌ها این فرصت را می‌دهد که حوزه فعالیت خود را گسترش دهند و به سمت مدل‌های جدید کسب‌وکار مانند بانکداری دیجیتال و خدمات فین‌تکی پیش بروند.

ریسک‌ها و چالش‌های بانکداری باز

در ادامه به بررسی مهم‌ترین ریسک‌ها و چالش‌های بانکداری باز پرداخته شده است:

ریسک‌های امنیتی و حفظ حریم خصوصی در بانکداری باز

یکی از چالش‌های اصلی بانکداری باز، مسائل امنیتی و حفظ حریم خصوصی است. با توجه به دسترسی شرکت‌های ثالث به داده‌های حساس مالی مشتریان، ضروری است که سیستم‌ها از پروتکل‌های امنیتی قوی برای جلوگیری از حملات هکری و دسترسی‌های غیرمجاز استفاده کنند. تهدیداتی مانند سرقت هویت و نشت داده‌ها می‌توانند پیامدهای جدی داشته باشند. بنابراین، استفاده از فناوری‌هایی مانند رمزنگاری داده‌ها و احراز هویت دو مرحله‌ای برای تامین امنیت اطلاعات اهمیت دارد.

اعتماد مشتریان و مسائل قانونی در بانکداری باز

اعتماد مشتریان به بانکداری باز هنوز در مراحل ابتدایی قرار دارد، و نگرانی‌ها در مورد امنیت و حریم خصوصی اطلاعات مالی وجود دارد. جلب اعتماد مشتریان و تنظیم قوانین شفاف برای حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان، از جمله مسائل اساسی است. قوانین نظارتی مانند GDPR در اتحادیه اروپا باید برای جلوگیری از سوءاستفاده‌ها و محافظت از داده‌ها تقویت شوند.

چالش‌های تکنولوژیکی در بانکداری باز

یکپارچه‌سازی داده‌ها از بانک‌های مختلف و استفاده از APIها، یکی از چالش‌های تکنولوژیکی بانکداری باز است. بانک‌ها باید سیستم‌های پیچیده‌ای برای مدیریت و انتقال داده‌ها ایجاد کنند، که برای بانک‌های سنتی با زیرساخت‌های قدیمی مشکل‌ساز است. علاوه بر این، مشکلات فنی مانند قطع دسترسی و تداخل داده‌ها می‌تواند کارایی سیستم را کاهش دهد.

آیا بانکداری باز امن است؟

بانکداری باز از استانداردهای امنیتی پیشرفته برای حفاظت از داده‌های مشتریان استفاده می‌کند. یکی از مهم‌ترین روش‌های امنیتی، احراز هویت دو عاملی (2FA) است که دسترسی به اطلاعات حساس را محدود به افراد مجاز می‌کند. همچنین، داده‌ها با رمزنگاری پیشرفته (Encryption) محافظت می‌شوند و حتی در صورت دسترسی غیرمجاز، اطلاعات قابل استفاده نخواهند بود. سیستم‌های بانکداری باز باید مطابق با استانداردهای جهانی مانند PSD2 و GDPR عمل کنند تا از رعایت قوانین حفاظت از داده‌ها و حریم خصوصی اطمینان حاصل شود.

با وجود تدابیر امنیتی، چالش‌های مهمی همچنان وجود دارد. حملات هکری به سیستم‌های API و دسترسی غیرمجاز به داده‌های مشتریان از جمله تهدیدات عمده است. همچنین، خطاهای انسانی یا نقص در پروتکل‌های امنیتی می‌تواند منجر به افشای اطلاعات حساس شود. بنابراین، بانک‌ها و فین‌تک‌ها باید از آزمایش‌های امنیتی مداوم و به‌روزرسانی‌های منظم برای شناسایی آسیب‌پذیری‌ها استفاده کنند. با توجه به تکامل تهدیدات سایبری، پروتکل‌های امنیتی و قوانین باید به‌طور دائم به‌روزرسانی شوند تا از حفاظت داده‌ها و حریم خصوصی مشتریان اطمینان حاصل شود.

جمع‌بندی

به طور کلی، بانکداری باز به عنوان یک مدل نوین و تحول‌آفرین در صنعت مالی، تغییرات اساسی در نحوه تعامل مصرف‌کنندگان، کسب‌وکارها و بانک‌ها ایجاد کرده است. این سیستم با استفاده از رابط‌های برنامه‌نویسی کاربردی به بانک‌ها این امکان را می‌دهد تا داده‌های مالی مشتریان را با کسب‌وکارهای ثالث به اشتراک بگذارند و در نتیجه، تجربه مشتری را بهبود بخشند، خدمات شخصی‌سازی‌شده ارائه دهند و هزینه‌های تراکنش را کاهش دهند. از سوی دیگر، کسب‌وکارها و بانک‌ها نیز می‌توانند از مزایای آن برای بهینه‌سازی فرایندهای پرداخت و توسعه محصولات نوآورانه استفاده کنند. با وجود این مزایا، چالش‌هایی همچون حفظ حریم خصوصی و امنیت داده‌ها همچنان مطرح است و نیاز به پروتکل‌های امنیتی قوی و نظارت دقیق بر سیستم‌ها ضروری به نظر می‌رسد. در نهایت، با پیشرفت فناوری و افزایش پذیرش عمومی، بانکداری باز می‌تواند در آینده به یکی از ارکان اصلی تحول در نظام مالی جهانی تبدیل شود.

سوالات متداول