تسعیر ارز چیست؟ بررسی این نرخ در سال 1403 و مقایسه آن با ارز نیما
بخشی از دارایی‌های بانک‌ها و موسسات اعتباری غیربانکی به دارایی‌های ارزی اختصاص دارد. از آن‌جا که در داخل ایران گزارش‌های مالی بر اساس واحد پولی ریال در دفاتر ثبت می‌شود، میزان خالص دارایی‌های ارزی بانک‌ها (تفاضل دارایی‌های ارزی از بدهی‌های ارزی) باید بر اساس واحد پولی کشور، یعنی ریال ثبت شود که به این تبدیل واحدهای پولی به یکدیگر، عملیات تسعیر ارز گفته می‌شود. نرخ ارز در بازار غیررسمی دائما در حال تغییر است و این نرخ بر سایر نرخ‌ها همچون نرخ دلار نیمایی اثرگذار است. از همین رو بانک مرکزی باتوجه به شرایط کشور و برای یکسان‌سازی نرخ تسعیر ارز میان بانک‌ها و موسسات اعتباری، پس از پایان هر سال نرخ تسعیر ارز را اعلام می‌کند. بانک‌ها از اختلاف ارزش خالص دارایی‌های ارزی سال جدید با سال گذشته خود، سودی تحت عنوان سود تسعیر ارز کسب می‌کنند. باتوجه به وضعیت تورمی ایران، هر ساله از ارزش ریال نسبت به سایر ارزهای دیگر همچون دلار، یورو و سایر ارزها کاسته می‌شود. بنابراین ممکن است خالص دارایی‌های ارزی بانک‌ها عددی ثابت باشد یا حتی کمتر از سال قبل شود، اما ارزش ریالی آن نسبت به قبل رشد کند. در میان بانک‌ها، بانک ملت بیشترین خالص دارایی‌های ارزی را دارد.
در این مقاله به بررسی نرخ تسعیر ارز در سال 1403، سود شناسایی شده بانک‌ها از نرخ تسعیر 70 هزار تومانی پرداخته شده است. تحلیل شکاف میان نرخ تسعیر ارز و ارز نیمایی و همچنین فاصله بین دلار آزاد و نیمایی از موارد بررسی شده در این مقاله هستند.
نرخ تسعیر ارز در سال 1403
در تاریخ 1403/12/27 بانک مرکزی ایران نرخ تسعیر ارز در سال 1403 را اعلام کرد. بر اساس اعلام این بانک مقرر شد تا اقلام پولی دارايی‌ها و بدهی‌های ارزی بانک‌ها و موسسات اعتباری غيربانکی برای سال مالی 1403 بر اساس نرخ خرید حواله ETS مرکز مبادله ارز و طلای ایران (برای هر یورو معادل ۷۴۴ هزار و ۳۶ ریال و برای هر دلار آمریکا معادل ۶۸۱ هزار و ۲۰۳ ریال) در تاریخ 28/12/1403 و با رعایت استانداردهای حسابداری، تسعیر شود. نرخ جدید اعلام شده توسط بانک مرکزی برای سال 1403 نسبت به نرخ تسعیر ارز سال 1402 نزدیک به 70 درصد افزایش یافته است.
سود شناسایی شده بانک‌ها از نرخ تسعیر 70 هزار تومانی
پس از آن‌که بانک مرکزی نرخ تسعیر سال 1403 را اعلام کرد، بانک‌ها یک به یک میزان اثرپذیری و سود شناسایی شده خود از نرخ جدید را در سامانه کدال شفاف‌سازی کردند. بنابراین لازم است پس از تعریف نرخ تسعیر ارز به زبان ساده به بررسی تاثیرات آن بر نمادهای بانکی پرداخته شود. محاسبه سود و دارایی‌های هر بانک بر مبنای گزارش‌های کدال و محاسبات تیم تحلیلی انیگما انجام شده است. در این بین بانک ملت که بیشترین میزان دارایی‌های خالص ارزی را دارد، اعلام کرد که از حدود 6،320 میلیون یورو دارایی‌های خالص ارزی با نرخ تسعیر جدید، 148،900 میلیارد تومان سود تسعیر شناسایی کرده که با کسر مالیات رقم خالص 111،700 میلیارد تومان خواهد بود.
سود ناخالص شناسایی شده تسعیر ارز بانک صادرات بر اساس نرخ جدید از 550 میلیون یورو دارایی‌های خالص ارزی، حدود 12،958 میلیارد تومان بوده که با کسر مالیات رقم خالص 9،719 میلیارد تومان شناسایی شده است. همچنین بانک شهر با میزان 354 میلیون یورو دارایی‌های خالص ارزی، 8،345 میلیارد تومان سود ناخالص تسعیر ارز شناسایی کرده که با کسر مالیات رقم خالص 6،259 میلیارد تومان شناسایی شده است. بانک سامان دارای 55 میلیون یورو دارایی ارزی قابل تسعیر است، سود تسعیر ارز ناخالص این بانک برابر با 1،300 میلیارد تومان شناسایی کرده و پس از کسر مالیات از این مبلغ، به اندازه 1 هزار میلیارد تومان سود تسعیر ارز خالص داشته است.
بانک پارسیان از 1،278 میلیون یورو دارایی‌های خالص ارزی، 30،100 میلیارد تومان سود ناخالص و پس از کسر مالیات، 22،575 میلیارد تومان سود خالص شناسایی کرده است. بانک تجارت نیز از مبلغ 772 میلیون یورو، 18،200 میلیارد تومان سود ناخالص شناسایی کرده که پس از کسر مالیات از آن، مبلغ 14،600 میلیارد تومان سود خالص کسب کرده است. همچنین بانک کارآفرین از 70 میلیون یورو دارایی‌های خالص ارزی خود، 1،649 میلیارد تومان سود ناخالص و 1،237 میلیارد تومان سود خالص شناسایی کرده است. بانک خاورمیانه نیز در گزارش خود اعلام کرد که از 100 میلیون یورو دارایی‌های خالص ارزی، 1،800 میلیارد تومان سود خالص شناسایی کرده است. در تصویر زیر مقدار دارایی ارزی، سود ناخالص و سود خالص (پس از کسر مالیات) تسعیر ارز بانک‌ها توسط تیم تحلیلی انیگما با توجه به گزارش‌های بانک‌ها محاسبه شده است.
نکته: سود خالص گزارش شده با احتساب کسر 25 درصد مالیات محاسبه شده است.
شکاف نرخ نیمایی و تسعیر ارز
در نمودار ذیل روند فاصله دو نرخ تسعیر ارز بانک مرکزی و نرخ نیما از سال 1397 تا سال 1402 آورده شده است. همان‌طور که مشاهده می‌شود، در سال 97 این شکاف حدود 18 درصد بوده، علت رشد حدود 40 درصدی این شکاف برای سال 98 این امر بود که تا پیش از تابستان سال 97، در کشور سیاست تثبیت ارز 4200 تومانی همچنان برقرار بود و پس از آن نرخ نیمایی تعیین شد. سال 98 این شکاف به 56 درصد افزایش یافت. در سال 99 فاصله این دو نرخ به اوج خود و به 109 درصد رسید. در این سال نرخ دلار در بازار آزاد جهش بسیاری داشت، بنابراین سیاست‌گذاران نرخ نیمایی را افزایش دادند. کاهش نرخ ارز در سال 1400، مانع از افزایش نرخ تسعیر ارز شد و این خود عاملی برای افزایش شکاف میان نرخ نیما با نرخ تسعیر ارز سال 99 بود. سال 1400، فاصله این دو نرخ به 21 درصد کاهش یافت. در آن سال رشد نرخ ارز در بازار آزاد و نیما، سیاست‌گذاران را مجاب به افزایش 82 درصدی نرخ تسعیر ارز کرد. در سال 1401، شکاف نرخ نیمایی و تسعیر ارز به 47 درصد افزایش یافت و در نهایت در سال 1402 این فاصله به یک درصد تعدیل شد. این فاصله در شش ماه اول سال 1403 نیز منفی 1 درصد و در شش ماه دوم نیز منفی 7 درصد بوده است.
در چند وقت اخیر بانک مرکزی سیاست مالی جهت کاهش فاصله بین نرخ تسعیر ارز و ارز نیمایی را پیشه کرده است که در هر دوره تلاش کرده تا این فاصله کمتر از قبل شود. از همین رو فاصله بین نرخ تسعیر ارز و ارز نیما در سال 1403 دارای کمترین مقدار نسبت به سال‌های گذشته است.
شکاف نرخ دلار بازار آزاد با نرخ دلار نیمایی
در ابتدای سال 1397 با افزایش قیمت دلار آزاد، بانک مرکزی شروع به عرضه ارز نیمایی کرد. ارز نیمایی یا دلار توافقی به صورتی است که با یک نرخ ترجیحی برای واردات برخی کالاها تخصیص یافته تا رشد نرخ ارز تاثیر کمتری بر قیمت این کالاها داشته باشد. در طی سال‌های اخیر همواره نرخ دلار آزاد از نرخ دلار نیمایی بیشتر بوده است. نرخ دلار آزاد و نیما در طی این سال‌ها از طریق رویکردها و سیاست‌های پولی متفاوتی تعیین شده است.
نمودار زیر شکاف بین دلار آزاد و نیما را نشان می‌دهد. در سال 1397 فاصله بین دلار آزاد و نیما تا 80 درصد نیز رسید. پس از این تاریخ با سیاست‌های پولی اتخاذ شده توسط دکتر همتی، ریاست بانک مرکزی ایران، تصمیم بر آن شد که سعی بر کاهش فاصله بین نرخ دلار آزاد و نیما باشد. همان‌طور که در نمودار زیر مشاهده می‌شود از اواسط سال 1398 تا نزدیک به اوایل سال 1400 این فاصله کاهش یافته است. طبق نمودار از اوایل سال ۱۴۰۰ شکاف میان این دو نرخ با افزایش مواجه شد که این تغییرات در طی دوره ریاست دکتر محمد فرزین اتفاق افتاد. این امر تا اوایل سال ۱۴۰۲ تداوم یافته است. پس از آن در دوره وزارت اقتصاد دکتر همتی، با افزایش نرخ دلار نیمایی، کاهش محسوس فاصله میان دو نرخ دلار غیررسمی و دلار نیمایی اتفاق افتاد. از اوایل ۱۴۰۳ مجددا شکاف این دو نرخ روند صعودی در پیش گرفته و تا پایان این سال ادامه یافته است.
عواقب افزایش شکاف میان دلار بازار آزاد و دلار نیمایی
سیاست چندنرخی در کشور، یکی از معضلاتی است که بسیاری از اقتصاددانان و کارشناسان نسبت به آن معترض‌اند. در واقع این سیاست منجر به ایجاد بستری برای رانت و فساد است. عدم همخوانی نرخ ارز با سایر فاکتورهای اقتصادی، در حالی که بانک مرکزی سعی بر کنترل نرخ ارز در بازار آزاد را دارد، مصداق فنری فشرده شده است که با هر بهانه‌‌ای آمادگی جهش را دارد. واکنش ارز به تنش‌های سیاسی اخیر به روشنی گویای این امر است. حال که سیاست‌گذاران بر اعمال سیاست چند نرخی بودن ارز پافشاری دارند و در شرایطی که نرخ ارز در بازار غیررسمی میل به افزایش دارد، نزدیک‌تر کردن نرخ نیمایی به نرخ این ارز در بازار آزاد، در بهبود اوضاع بسیار موثر خواهد بود. این امر زمینه‌های فساد را کاهش می‌دهد و در عین حال صادرکنندگانی که با رشد شکاف این دو نرخ تمایلی به عرضه ارز خود در مرکز مبادلات ارزی را نداشتند، با کاهش این شکاف تمایل بیشتری برای عرضه خواهند داشت و با عرضه بیشتر، نرخ ارز در بازار آزاد نیز اندکی تعدیل خواهد شد.
