درآمد پایه جهانی (UBI) چیست؟ بررسی مزایا و چالش‌ها

در دهه‌های اخیر، طرح درآمد پایه جهانی (UBI) به یکی از موضوعات مهم اقتصادی و اجتماعی تبدیل شده است که توجه بسیاری از اقتصاددانان، سیاست‌مداران و فعالان اجتماعی را به خود جلب کرده است. آیا پرداخت یک درآمد ثابت و منظم به تمامی شهروندان می‌تواند به کاهش فقر و نابرابری کمک کند؟ چگونه می‌توان در عین حال که توزیع درآمد برابرتر می‌شود، رشد اقتصادی را نیز تحریک کرد؟ آیا این طرح به طور مستقیم باعث بیکاری نمی‌شود؟ در این مقاله به بررسی تمامی ابعاد درآمد پایه جهانی، از جمله مزایا و چالش‌های آن پرداخته شده است.

درآمد پایه جهانی چیست؟

درآمد پایه جهانی (Universal Basic Income) یک سیاست اقتصادی است که در آن دولت به همه افراد در جامعه، بدون هیچ شرطی، یک مبلغ مشخص به‌طور منظم و ماهانه پرداخت می‌کند. این پرداخت برای تامین نیازهای اولیه افراد طراحی شده و هدف آن کاهش فقر، نابرابری اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی است. درآمد پایه جهانی از دیگر برنامه‌های رفاهی نظیر کمک‌های اجتماعی متفاوت است زیرا به همه افراد، از جمله ثروتمندان، به‌طور یکسان پرداخت می‌شود.

در این مدل، افراد نیازی به اشتغال یا انجام کار خاصی برای دریافت این درآمد ندارند و این کمک مالی به‌عنوان ابزاری برای حمایت از افراد در برابر مشکلات اقتصادی، تکنولوژیک یا اجتماعی ناشی از اتوماسیون و تحولات بازار کار به‌شمار می‌آید. اجرای UBI می‌تواند تاثیرات مهمی بر رشد اقتصادی، کاهش بیکاری و بهبود سطح کیفیت زندگی داشته باشد. اما در عین حال، برخی منتقدان به هزینه‌های بالای آن و احتمال کاهش انگیزه برای کار انتقاد دارند.

تاریخچه درآمد پایه جهانی

درآمد پایه جهانی (UBI) ایده‌ای است که به بیش از یک قرن پیش برمی‌گردد. این ایده اولین بار توسط توماس پین، فیلسوف آمریکایی، در قرن ۱۸ مطرح شد. او پیشنهاد می‌کرد که به هر فرد در جامعه کمک مالی اعطا شود تا از فقر جلوگیری کند. این ایده در قرن ۲۰ به‌ویژه در دهه‌های ۱۹۶۰ و ۱۹۷۰ با آزمایش‌ها و مطالعاتی مانند پروژه «مدیکین» در کانادا گسترش یافت که به بررسی اثرات پرداخت مستقیم به افراد برای کاهش فقر پرداخت.

در دهه‌های اخیر، با افزایش نابرابری‌های اقتصادی و پیشرفت فناوری، ایده UBI مجددا به بحث‌های اقتصادی و اجتماعی بازگشته است. کشورهای مختلف آزمایش‌های مختلفی انجام داده‌اند و فعالان شناخته‌شده‌ای مانند ایلان ماسک و مارک زاکربرگ از آن حمایت کرده‌اند. در این دوران، توجه‌ها به اجرای UBI برای مقابله با بیکاری ناشی از اتوماسیون و هوش مصنوعی جلب شده است. این ایده همچنان به‌عنوان یک راه‌حل برای بحران‌ اقتصادی و اجتماعی مورد توجه قرار دارد.

ویژگی‌های درآمد پایه جهانی

درآمد پایه جهانی (UBI) ویژگی‌های خاصی دارد که آن را از سایر سیستم‌های حمایتی اقتصادی متمایز می‌کند. این ویژگی‌ها شامل موارد زیر می‌شود:

دوره‌ای بودن: درآمد پایه جهانی باید به‌صورت منظم و در دوره‌های زمانی مشخص (ماهانه، سالانه و غیره) پرداخت شود. این ویژگی به منظور ایجاد ثبات مالی و رفاه اقتصادی برای دریافت‌کنندگان ضروری است.

پرداخت نقدی: برای موثر بودن درآمد پایه جهانی، پرداخت باید به‌صورت نقدی انجام شود. این پرداخت‌های نقدی به افراد اجازه می‌دهند تا آن‌ها برای تامین نیازهای خود آزادی بیشتری داشته باشند.

متعلق به هر فرد: این نوع درآمد باید به‌طور مستقل به هر شهروند تعلق گیرد. به عبارت دیگر، هر فرد به‌طور جداگانه و مستقل از وضعیت خانواده خود این پرداخت‌ها را دریافت می‌کند.

پرداخت به همه: درآمد پایه جهانی باید به تمامی شهروندان یک جامعه پرداخت شود. این یعنی هیچ فردی به‌واسطه وضعیت اجتماعی، اقتصادی یا هر عامل دیگری از دریافت آن مستثنی نمی‌شود.

بی‌قید و شرط بودن: برای دریافت این نوع درآمد، نیازی به اثبات نیاز مالی وجود ندارد. دریافت‌کنندگان نباید شایستگی یا شرایط خاصی را برای دریافت پرداخت‌ها اثبات کنند، بلکه به‌طور مساوی و بدون هیچ‌گونه قید و شرطی به همه افراد تعلق می‌گیرد.

چند نوع درآمد پایه جهانی وجود دارد؟

درآمد پایه جهانی (UBI) می‌تواند در قالب‌های مختلفی اجرا شود که هر کدام بسته به سطح پوشش، میزان پرداخت و هدف‌گذاری، تفاوت‌هایی با یکدیگر دارند. در ادامه به بررسی انواع آن پرداخته شده است:

پرداخت به صورت ملی، جهانی، محلی یا منطقه‌ای

در این مدل‌ها، درآمد پایه جهانی می‌تواند در سطوح مختلف جغرافیایی و سیاسی توزیع شود. در سطح ملی، دولت‌ها مبلغی به تمامی شهروندان یا ساکنان کشور بدون نیاز به بررسی وضعیت مالی آن‌ها پرداخت می‌کنند. در سطح جهانی، که بیشتر به عنوان یک ایده مطرح می‌شود، ممکن است پرداخت به تمامی افراد در سراسر دنیا صورت گیرد، اما چالش‌هایی مانند تفاوت‌های شدید اقتصادی، منابع مالی و مقررات مختلف کشورهای مختلف وجود دارد. در مدل محلی یا منطقه‌ای، پرداخت‌ها به افراد در یک منطقه خاص، مانند یک شهر یا استان، محدود می‌شود که می‌تواند تطبیق‌پذیری بیشتری با نیازهای منطقه‌ای داشته باشد اما ممکن است منجر به نابرابری‌های جغرافیایی شود.

پرداخت به عنوان درآمد پایه کامل

در این نوع، درآمد پایه جهانی به طور کامل به افراد پرداخت می‌شود به طوری که تمام نیازهای اساسی زندگی آن‌ها مانند مسکن، غذا و بهداشت تامین شود. این مدل معمولا در نظر دارد که افراد بتوانند بدون وابستگی به کار اضافی، سطح زندگی مطلوبی داشته باشند. در واقع، پرداخت‌ها در این مدل به گونه‌ای هستند که دیگر نیازی به شغل یا درآمد اضافی برای تامین حداقل‌های زندگی نباشد. این رویکرد در کشورهای با درآمد بالا بیشتر قابل پیاده‌سازی است ولی در کشورهای با منابع محدود ممکن است هزینه‌بر و چالش‌برانگیز باشد.

پرداخت به عنوان درآمد مکمل

این نوع درآمد پایه جهانی به گونه‌ای طراحی می‌شود که به عنوان یک پرداخت اضافی به درآمدهای دیگر افراد (مانند دستمزد یا سود سرمایه) عمل کند. هدف این مدل کمک به افراد برای پوشش هزینه‌های اضافی و بهبود کیفیت زندگی است، بدون اینکه جایگزین شغل یا درآمدهای دیگر شود. درآمد پایه مکمل می‌تواند به کاهش فقر، بهبود دسترسی به خدمات اجتماعی و اقتصادی و افزایش رفاه اجتماعی کمک کند. این مدل معمولا برای کشورهای با اقتصادهای متنوع و کارآفرینانه مناسب است، زیرا افراد همچنان انگیزه دارند که در کارهای مختلف مشارکت کنند.

مزایای طرح درآمد پایه جهانی

در ادامه به بررسی مهم‌ترین مزایا درآمد پایه جهانی پرداخته شده است:

کاهش فقر و نابرابری اقتصادی: درآمد پایه جهانی می‌تواند به کاهش فقر و نابرابری‌های اجتماعی کمک کند، زیرا پرداخت به تمامی افراد انجام می‌شود و نیازی به بررسی وضعیت مالی یا نیازهای خاص ندارد.

افزایش امنیت مالی افراد: این طرح می‌تواند به افراد کمک کند تا بدون نگرانی از تامین نیازهای اساسی خود، زندگی کنند و اضطراب‌های اقتصادی کاهش یابند.

تشویق به خلاقیت و کارآفرینی: وقتی که افراد نیاز به کار کردن برای تامین نیازهای اولیه خود نداشته باشند، می‌توانند به دنبال فعالیت‌های خلاقانه‌تر و کارآفرینانه‌تر بروند.

حمایت از افراد در مواقع بحران: در شرایط بحرانی مانند بیکاری عمومی یا رکود اقتصادی، درآمد پایه جهانی می‌تواند به عنوان یک شبکه ایمنی اجتماعی عمل کند.

چالش‌ها و معایب طرح درآمد پایه جهانی

در ادامه به برخی از مهم‌ترین چالش‌ها و معایب طرح درآمد پایه جهانی اشاره شده است که اجرای گسترده و اثربخش آن را با موانعی روبرو می‌کند:

هزینه‌های بالا: تامین منابع مالی برای پرداخت به تمامی افراد به صورت منظم و بدون نیاز به بررسی‌های خاص می‌تواند بار مالی سنگینی به دولت‌ها تحمیل کند.

کاهش انگیزه برای کار: برخی افراد ممکن است انگیزه کمتری برای جستجوی شغل یا مشارکت در فعالیت‌های اقتصادی داشته باشند، زیرا به صورت منظم درآمد دریافت می‌کنند.

تورم و کاهش ارزش پول: افزایش نقدینگی بدون افزایش تولید می‌تواند باعث تورم و کاهش ارزش پول شود، که ممکن است به نفع عموم مردم نباشد.

مشکلات اجرایی در کشورهای مختلف: اجرای این طرح در کشورهای با اقتصادهای مختلف، مانند ایران، به دلیل تفاوت‌های ساختاری و اقتصادی می‌تواند دشوار باشد و نابرابری‌هایی در توزیع منابع ایجاد کند.

درآمد پایه جهانی در ایران

در ایران، طرح درآمد پایه جهانی (UBI) هنوز به‌طور رسمی اجرا نشده است، اما مفاهیم مشابه آن در قالب یارانه‌ها و طرح‌های حمایتی مانند یارانه نقدی و طرح‌های معیشتی وجود داشته‌اند. یکی از بزرگ‌ترین چالش‌ها در اجرای این طرح، تامین منابع مالی لازم است. اقتصاد ایران به‌طور عمده وابسته به درآمدهای نفتی است و در شرایط تحریم‌ها و بحران‌های اقتصادی، تامین این منابع برای پرداخت به همه افراد جامعه بسیار دشوار خواهد بود. علاوه بر این، کشور به اصلاحات ساختاری گسترده در سیستم مالیاتی و اقتصادی نیاز دارد تا چنین طرحی قابل اجرا باشد.

منتقدان اجرای درآمد پایه جهانی در ایران نگرانی‌هایی از جمله تاثیرات تورمی و کاهش ارزش پول ملی دارند. افزایش نقدینگی بدون افزایش تولید واقعی می‌تواند فشارهای تورمی را در پی داشته باشد و باعث کاهش ارزش ریال شود. همچنین، تجربیات قبلی از پرداخت‌های نقدی عمومی مانند یارانه‌ها نشان می‌دهد که توزیع ناعادلانه و مشکلات اجرایی می‌تواند منجر به نارضایتی‌های اجتماعی و اقتصادی شود. در حالی که درآمد پایه جهانی می‌تواند به کاهش فقر و نابرابری کمک کند، پیاده‌سازی آن در ایران با چالش‌های مالی و اجرایی فراوانی روبه‌رو است و هنوز در مرحله نظری باقی مانده است.

جمع‌بندی

به طور کلی، درآمد پایه جهانی (UBI) به عنوان یک راه‌حل اقتصادی نوآورانه، پتانسیل تغییرات عمده‌ای در سیستم‌های اجتماعی و اقتصادی کشورهای مختلف دارد. این طرح می‌تواند با ارائه یک درآمد ثابت و منظم، از افزایش فقر و نابرابری اجتماعی جلوگیری کند و به مردم فرصت‌های بیشتری برای خودکفایی و بهره‌وری فراهم آورد. با این حال، چالش‌هایی چون تامین مالی، پایداری اقتصادی و تاثیر آن بر بازار کار همچنان وجود دارند که باید مورد بررسی دقیق‌تری قرار گیرند.