دامنه نوسان قیمت در بورس چیست و چه کاربردی دارد؟
بازار سهام به عنوان یکی از مهمترین بخش‌های اقتصادی، همواره مورد توجه سرمایه‌گذاران، تحلیلگران مالی و اقتصاددانان قرار دارد. یکی از جنبه‌های مهم و تاثیرگذار در این بازار، دامنه نوسان قیمت‌ها است که میزان تغییرات و نوسانات قیمت‌های سهام را در یک بازه زمانی مشخص نشان می‌دهد. در این مقاله، به بررسی مفهوم دامنه نوسان قیمت سهام، مزایا و معایب وجود این نوع نوسانات در بازار سهام و تاثیرات آن بر رفتار سرمایه‌گذاران و پویایی بازار پرداخته خواهد شد. این بررسی می‌تواند به سرمایه‌گذاران و معامله‌گران کمک کند تا ریسک‌ها و فرصت‌های مرتبط با دامنه نوسان را بهتر درک کنند و بهترین تصمیمات را برای سرمایه‌گذاری در بازار سهام بگیرند.
دامنه نوسان چیست؟
دامنه نوسان بورس یکی از مهمترین عوامل کنترل‌کننده بازار سرمایه در شرایط نوسانات شدید است. این عامل کنترلی به منظور کاهش نوسان بازار، دستکاری در قیمت‌ها و کاهش زیان ناشی از تصمیمات هیجانی در بازار به‌کار گرفته می‌شود. در واقع، دامنه نوسان همان سقف و کف قیمتی است که محدوده مجاز نوسان قیمت در طول یک روز معاملاتی را تعیین می‌کند.
معیار تعیین دامنه نوسان قیمت سهام، قیمت پایانی سهم در روز معاملاتی قبل است که از میانگین وزنی قیمت معاملاتی که در طول روز معاملاتی انجام شده، به‌دست می‌آید. اما برای اعمال درصد تغییرات مجاز یک روز معاملاتی باید حجم مبنا نیز رعایت شود. به این معنا که میزان مشخصی از یک سهام باید در یک روز معاملاتی، مورد معامله قرار گیرد تا کلیه درصد تغییرات مجاز در آن روز، برای تعیین قیمتِ روز بعد لحاظ شود.
تاریخچه تغییرات دامنه نوسان بورس
اختلاف نظرها در مورد به‌کارگیری و عدم به‌کارگیری دامنه نوسان قیمت در معاملات بورس تهران و همچنین اختلافات در مورد میزان آن شرایطی را فراهم آورده که به طور متوسط هر محدودیت قیمتی تنها حدود 3 الی 4 سال داوم می‌آورد و پس از این مدت دامنه نوسان بازار مجددا تغییر پیدا می‌کند. برای مثال، داده‌های تاریخی نشان می‌دهد که از فروردین ۱۳۷۸ تا فروردین ۱۳۸۰، این مقدار به صورت قضاوتی توسط سازمان بورس کنترل می‌شد. به این معنا که هر سهم با توجه به شرایط خود محدودیت قیمتی خاص خود را داشت.
از فروردین ۱۳۸۰ تا خرداد ۱۳۸۲، تمام نمادها با توجه به p/e خود، دامنه نوسان متقارن یک تا پنج درصد را داشتند. دامنه متقارن با توجه به نسبت p/e نیز دوام چندانی نداشت و پس از حدود دو سال، این مقدار برای کلیه نمادها به متقارن ۵ درصد تغییر پیدا کرد. پس از حدود سه سال مجدد دامنه نوسان از متقارن ۵ درصد به متقارن ۲ درصد کاهش یافت. پس از آن، حدود 18 ماه، این مقدار با افزایش یک درصدی به متقارن ۳ درصد تغییر پیدا کرد و طی سال‌های بعدی نیز در محدوده سه الی پنج درصدی نوسان پیدا کرد. اما نهایتا از تیر ۱۳۸۹ تا خرداد ۱۳۹۴ محدودیت قیمتی بورس حدود ۴ درصد تعیین شد.
پس از حدود چهار سال نیز این مقدار مجدد با یک درصد افزایش به متقارن ۵ درصد افزایش پیدا کرد و این تغییر بیش از پنج سال دوام آورد. اما پس از ریزش تاریخی سال ۹۹ سازمان بورس تصمیم بر کاهش دامنه نوسان گرفت تا از ریزش بیشتر سهم ها جلوگیری کند. به طوری که دامنه نوسان متقارن ۵ درصد را تبدیل به دامنه نوسان نامتقارن منفی ۲ تا مثبت ۶ درصد کرد. با متعادل شدن شرایط بازار مجددا این مقدار در محدوده 5 درصد قرار گرفت و کمی بعد با افزایش یک درصدی به دامنه نوسان متقارن 6 درصد تغییر پیدا کرد.
طبق اطلاعیه‌ای که در تاریخ دوم شهریور ماه سال ۱۴۰۱ توسط سازمان بورس منتشر شد، دامنه نوسان کلیه نمادهای مندرج در بازار اول بورس اوراق بهادار تهران و فرابورس ایران از متقارن ۶ درصد به ۷ درصد افزایش پیدا کرد یعنی هر سهم مجاز به تغییر قیمت از منفی ۷ درصد تا مثبت ۸ درصد است.
دامنه نوسان بورس چقدر است؟
هر سهم در بازار اول بورس و فرابورس تنها می تواند تا مثبت ۷ و منفی ۷ درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل سهام نوسان داشته باشد. بازار دوم بورس و فرابورس و اوراق بدهی و اوراق مشتقه در بازار دوم بورس و فرابورس دامنه نوسان ۵ درصدی دارند. اوراق بدهی و اوراق مشتقه در بازار اول بورس و فرابورس اما با دامنه نوسان ۶ درصدی معامله می‌شوند. صندوق‌های سرمایه‌گذاری نیز دامنه نوسان ۱۰ درصدی دارند.
برای حق تقدم سهام شرکت‌های بورسی این دامنه در محدوده مثبت ۱۰ درصد تا منفی ۱۰ درصد نسبت به قیمت پایانی روز قبل است. علاوه بر این، سهام بازار پایه در سه دسته تابلو پایه زرد، پایه نارنجی و پایه قرمز تقسیم‌بندی می‌شوند. در بازار زرد دامنه نوسان معاملات مثبت و منفی ۳ درصد است. این مقدار در معاملات تابلوی نارنجی مثبت و منفی ۲ درصد و در معاملات تابلوی قرمز، مثبت و منفی ۱ درصد است. این اطلاعات تا تیر ماه 1403 معتبر است و ممکن است در آینده عوض شود.
| بازار اول بورس و فرابورس | مثبت و منفی 7 | ||
| بازار دوم بورس و فرابورس | مثبت و منفی 5 | ||
| اوراق بدهی و اوراق مشتقه در بازار دوم بورس و فرابورس | مثبت و منفی 5 | ||
| اوراق بدهی و اوراق مشتقه در بازار اول بورس و فرابورس | مثبت و منفی 6 | ||
| صندوق سرمایه‌گذاری | مثبت و منفی 10 | ||
| حق تقدم | بازار اول بورس | مثبت و منفی 14 | |
| بازار دوم بورس | مثبت و منفی 10 | ||
| بازار اول فرابورس | مثبت و منفی 7 | ||
| بازار دوم فرابورس | مثبت و منفی 5 | ||
| فرابورس | زرد | مثبت و منفی 3 و در صورت وجود صف به مدت سه روز متوالی مثبت و منفی 5 | |
| نارنجی | مثبت و منفی 2 و در صورت وجود صف به مدت سه روز متوالی مثبت و منفی 4 | ||
| قرمز | مثبت و منفی 1 و در صورت وجود صف به مدت سه روز متوالی مثبت و منفی 3 | ||
برای مثال فرض کنید قیمت پایانی نماد خودرو در روز معاملاتی قبل، 2,904 ریال باشد. طبق فرمول دامنه نوسان برای سهام قابل معامله در بازار دوم بورس قیمت مجاز روز معاملاتی بعد بین 2,758 تا 3,049 و با دامنه نوسان 5 درصد (مثبت و منفی) تغییر می‌کند. برای مشاهده بازه قیمتی سهم می‌توان به سایت tsetmc مراجعه کرد.
دامنه نوسان در سایر بورس‌ها
در بورس بسیاری از کشورهای دیگر نیز محدودیت دامنه نوسان به‌منظور کنترل نوسانات غیرمعقول قیمت سهام و کاهش قیمت ریسک سرمایه‌گذاری به کار گرفته می‌شود. با این حال، در کشورهای توسعه‌یافته به جای استفاده از این محدودیت از توقف معاملات استفاده می‌شود. برای مثال در بورس مادرید، برای هر سهم بر اساس نوسان تاریخی دامنه مجزایی در محدوده 6 الی 50 درصدی تعیین می‌شود. در عربستان نیز دامنه نوسان قیمت در محدوده 10 درصد قرار دارد و تنها در سه روز ابتدایی عرضه اولیه این محدودیت قیمتی حدود 30 درصد است.
| نام بورس | دامنه نوسان |
| مادرید | 6 الی 50 درصد |
| عربستان | 10 درصد |
| استانبول | 10 الی 20 درصد |
| قطر | 10 درصد |
| مالزی | 15- تا 30+ رصد |
| هنگ کنگ | 10 الی 20 درصد |
در طرف مقابل، بسیاری از کشورها از جمله آمریکا، کانادا، هنگ‌کنگ، آلمان، ایتالیا و انگلیس توقف معاملات را نسبت به حد نوسان ترجیح می‌دهند. برای مثال، یکی از محدودیت‌های مهم در بورس نیویورک، محدودیت دامنه قیمت (Price Band) است. این محدودیت‌ها نوسانات قیمت سهام را در بازه‌های زمانی مشخصی محدود می‌کنند. به عبارت دیگر، اگر قیمت سهم در یک بازه زمانی خاص از مقدار مشخصی بیشتر یا کمتر شود، معاملات ممکن است متوقف شوند. این محدودیت‌ها به منظور کاهش ریسک‌های ناشی از نوسانات بیش از حد قیمت‌ها، استقرار بازار و حفظ اعتماد سرمایه‌گذاران به بازارهای مالی اعمال می‌شوند.
در چه شرایطی محدودیت دامنه نوسان حذف می‌شود؟
بر اساس قوانین بازار سرمایه، در برخی موارد معاملات یک سهم از قانون دامنه نوسان تبعیت نمی‌کند که در ادامه به این موارد اشاره شده است.
- بعد از بازگشایی سهم پس از مجمع عمومی عادی سالیانه به‌منظور تصویب صورت‌های مالی یا تقسیم سود
- پس از بازگشایی سهم پس از مجمع عمومی فوق‌العاده یا جلسه هیئت‌مدیره در خصوص تغییر سرمایه
- بازگشایی نماد پس از توقف به دلیل افشای اطلاعات با اهمیت گروه الف
- بازگشایی نماد پس از اعلام افزایش یا کاهش بیش از ۲۰ درصدی EPS
علاوه بر این، در مورد اوراق بهاداری که دارای بازارگردان هستند، دامنه نوسان روزانه قيمت طبق مقررات بازارگردانی است.
جمع‌بندی
در این مقاله به بررسی مفهوم وجود دامنه نوسان قیمت سهام پرداختیم و مزایا و معایب این نوع نوسانات را مورد بررسی قرار دادیم. محدودیت قیمتی سهام، میزان تغییرات قیمت‌ها در یک بازه زمانی مشخص است که برای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران اطلاعات مهمی را فراهم می‌کند. با توجه به اهمیت بازار سهام در اقتصاد و نقش مهم آن در سرمایه‌گذاری و رشد اقتصادی، درک و مدیریت آن برای سرمایه‌گذاران و معامله‌گران اهمیت دارد و بر این اساس بسیاری از فعالان بازار از فیلتر دامنه نوسان برای رصد بهتر نمادهای مورد نظر خود استفاده می‌کنند. این بررسی می‌تواند به آن‌ها کمک کند تا ریسک‌های مرتبط با آن را بهبود بخشند و از فرصت‌هایی که این نوع نوسانات ایجاد می‌کنند، بهره‌مند شوند.
