درآمد چیست؟ معرفی انواع و نحوه محاسبه آن

درآمد به مبلغ پولی اشاره دارد که یک فرد یا یک واحد اقتصادی پس از انجام کار مشخص، فروش کالا، ارائه خدمات، یا سرمایه‌گذاری به دست می‌آورد. این مفهوم نه تنها شامل دریافت وجه نقد می‌شود، بلکه فروش‌های اعتباری را نیز در بر می‌گیرد. در حسابداری، درآمد به طور معمول موجب افزایش سرمایه می‌شود و در گزارش مربوط به کسب و کارها نیز در خط اول صورت سود و زیان قابل مشاهده است. سازمان امور مالیاتی نیز برای اهداف مالیاتی، درآمد را به گونه‌ای تعریف می‌کند که وضعیت اقتصادی واقعی پرداخت‌کنندگان مالیات را منعکس کند. تعاریف درآمد بسته به حوزه کاربرد آن، مانند اقتصاد، قانون مالیات، یا استانداردهای حسابداری مالی، می‌تواند متفاوت باشد.

در ادامه برای درک بهتر این مفهوم به بررسی درآمد در کسب‌وکارها، انواع درآمد، نحوه محاسبه، اصل تحقق درآمد، پیش‌دریافت و تفاوت درآمد و سود خالص پرداخته می‌شود.

بررسی درآمد در کسب‌وکارها

درآمد کسب و کار، نوعی از درآمد است که از فعالیت‌های یک واحد تجاری حاصل می‌شود. این درآمد در واقع سود یا زیان خالص یک واحد تجاری را نشان می‌دهد. اکثر کسب و کارها از جمله شرکت‌های دولتی، از روش‌ها و شیوه‌های استاندارد حسابداری مالی (GAAP) برای تعیین درآمد و ارزش‌های خود استفاده می‌کنند. صورت‌های مالی حسابرسی شده که مطابق با این قوانین تهیه می‌شوند، برای تشکیل پرونده‌ها با کمیسیون بورس و اوراق بهادار و سایر سازمان‌های دولتی ضروری است. سرمایه‌گذاران با بررسی و ارزیابی این صورت‌های مالی، عملکرد شرکت‌ها را مقایسه می‌کنند.

انواع درآمد در حسابداری

در حسابداری، درآمدها به چندین دسته اصلی تقسیم می‌شوند که شامل درآمد عادی، سود سرمایه و درآمد غیر فعال می‌شود. در بخش زیر به هر یک از این موارد پرداخته شده است.

درآمد عادی (Ordinary Income): این نوع درآمد شامل حقوق، پورسانت، سود سهام عادی، سود حاصل از اوراق قرضه، درآمد اجاره، مستمری و غیره می‌شود. اگر کل درآمد عادی از مقدار مشخصی بیشتر باشد، فرد موظف به پرداخت مالیات است.

سود سرمایه (Capital Gain): این سود از افزایش ارزش دارایی‌ها ناشی می‌شود که معمولا هنگام واگذاری دارایی‌های سرمایه‌ای به دست می‌آید. سود سرمایه زمانی حاصل می‌شود که قیمت فعلی دارایی یا سرمایه‌گذاری بیشتر از قیمت خرید آن باشد.

درآمد غیر فعال (Passive Income): درآمد غیرفعال نوعی درآمد است که فرد بدون دخالت مستقیم در آن مشارکت دارد. به طور مثال درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری بر روی دارایی‌های مختلف در بازار سرمایه یا کالاهای گران‌بها جزو این نوع درآمد هستند.

انواع درآمد در کسب‌ و کارها

در کسب‌وکارها، درآمدها انواع مختلفی دارند که بر اساس مراحل مختلف مالی و میزان کسورات از کل فروش، به دسته‌ درآمد ناخالص و خالص تقسیم می‌شوند. این دسته‌بندی‌ها به درک بهتر از عملکرد مالی شرکت کمک می‌کنند و ابزاری مهم برای تحلیل وضعیت سودآوری و سلامت اقتصادی بنگاه محسوب می‌شوند. در ادامه به هر یک از این موارد پرداخته می‌شوند.

درآمد ناخالص: درآمد ناخالص به معنای کل درآمد مجموعه از تمام فعالیت‌ها است که در نتیجه تولید و فروش محصولات یا ارائه خدمات به دست می‌آید. درواقع این درآمد نشان‌دهنده وضعیت فعالیت اصلی در یک کسب‌وکار است.

درآمد خالص: درآمد خالص به کل مبلغ پولی که یک فرد یا کسب و کار در یک دوره زمانی مشخص به دست آورده است منهای مالیات، هزینه‌ها و بهره، گفته می‌شود. درآمد خالص نشان‌دهنده سودآوری شرکت است و یک معیار مهم برای وام‌دهندگان و سرمایه‌گذاران به شمار می‌رود.

انواع درآمد در صورت سود و زیان

شرکت‌ها و کسب و کارها دارای دارای دو بخش مهم در صورت‌های مالی خود هستند که شامل درآمد‌ها و هزینه‌های آن‌ها می‌شود. شرکت‌های فعال در بازار سرمایه موظف به گزارش صورت سود و زیان خود هستند که درآمد عملیاتی و درآمد غیرعملیاتی دو بخش مربوط به درآمد در این گزارش مالی هستند. تعریف این درآمدها به شرح زیر است.

• درآمد عملیاتی (Operating Revenue)

این درآمد از فعالیت‌های اصلی و منظم یک شرکت به دست می‌آید. درآمدهای عملیاتی مرتبط با فعالیت اصلی شرکت‌ها است که این فعالیت می‌تواند تولید کالا یا ارائه خدمات باشد. برای مثال در یک شرکت تولیدی، درآمد حاصل از فروش کالاهای تولید شده، درآمد عملیاتی محسوب می‌شود. به این درآمد، درآمد منظم نیز گفته می‌شود.
درآمد عملیاتی یک معیار و شاخص کلیدی در تعیین ارزش شرکت است و سرمایه‌گذاران هنگام بررسی وضعیت موسسه برای سرمایه‌گذاری، سود عملیاتی شرکت را در یک بازه زمانی معین بررسی می‌کنند. هرچه سود عملیاتی به مرور زمان بیشتر شود، نشان‌دهنده این است که شرکت با فعالیت اصلی خود برای مدت زمان بیشتری به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

• درآمد غیر عملیاتی (Non-operating Revenue)

این نوع درآمد از فعالیت‌های غیر اصلی شرکت حاصل می‌شود. درواقع این درآمدها هیچ ارتباطی با فعالیت اصلی شرکت ندارند. به طور مثال اگر یک شرکت تولیدی، بخشی از سرمایه خود را سرمایه‌‌گذاری کرده یا یک ملک مربوط به سرمایه شرکت را به فروش برساند. درصورتی که از این طریق درآمدی کسب کند، به عنوان درآمد غیر عملیاتی در نظر گرفته می‌شود.

انواع درآمد بر اساس پرداخت مالیات

درآمدها از منظر نظام مالیاتی بر اساس شمول یا عدم شمول درآمد در محاسبه مالیات انجام می‌شود و نقش مهمی در تعیین تعهدات مالیاتی افراد و شرکت‌ها دارد. در ادامه به دو نوع اصلی درآمد از نظر پرداخت مالیات پرداخته شده است.

درآمد مالیات‌پذیر (Taxable Income): تمام یا بخشی از درآمد است که مالیات بر اساس آن محاسبه می‌شود. این درآمد شامل دستمزد، حقوق، پاداش، انعام، و همچنین درآمد سرمایه‌گذاری و انواع درآمدهای غیرحضوری است. در برخی کشورها مانند آمریکا، هر دریافتی که عناصر مشخصی از درآمد را داشته باشد، جزو درآمد مالیات‌پذیر محسوب می‌شود. در کشورهای دیگر مانند انگلستان، دریافتی‌هایی مالیات‌پذیر تلقی می‌شوند که در جداول قانونی مشخصی تعیین شده باشند. در ایران نیز، تنها دریافتی‌هایی مشمول مالیات می‌شوند که واجد شرایط تعیین شده از سوی مجلس شورای اسلامی باشند. عدم پرداخت مالیات بر درآمد، فرار مالیاتی محسوب شده و جرم مالیاتی است.

درآمد معاف از مالیات (Tax-exempt Income): این نوع درآمد مشمول مالیات بر درآمد نیست. سود پرداختی برای برخی اوراق قرضه صادر شده توسط نهادهای دولتی و اوراق بهادار خزانه‌داری از جمله معافیت‌های مالیاتی است. همچنین، موسسات خیریه و برخی موسسات خاص نیز معمولا از مالیات بر درآمد معاف هستند، مگر اینکه درآمدشان از مشاغل یا فعالیت‌های غیرمرتبط حاصل شود.

نحوه محاسبه درآمد

در محاسبه درآمد، حسابدار معمولا دو نوع درآمد را محاسبه می‌کند که این موارد شامل درآمد خالص و ناخالص می‌شود. در محاسبه درآمد خالص ابتدا تعداد واحد کالاهای فروش رفته و بهای تمام شده هر واحد تعیین می‌شود. سپس با ضرب بهای تمام شده هر واحد در تعداد کالاهای فروش رفته، می‌توان درآمد خالص را محاسبه کرد.

درآمد ناخالص یا واقعی نیز از کسر هزینه‌ها، مالیات و بیمه از درآمد خالص به دست می‌آید و نقش مهمی در صورت وضعیت درآمد دارد. محاسبه درآمد خالص معمولا نیازمند تهیه صورت سود و زیان است، که در آن کل درآمد برای یک دوره مالی در نظر گرفته شده و سپس تمام هزینه‌ها و زیان‌ها از آن کسر می‌شوند.

ثبت سند درآمد در حسابداری

درآمد سبب افزایش سرمایه کسب و کارها یا دارایی افراد می‌شود. به همین خاطر درآمد دارای ماهیت بستانکار است و از نظر حسابداری در بخش مربوط به بستانکاری قرار می‌گیرد. هرگونه افزایش در درآمد منجر به افزایش موجودی حساب‌های بستانکاری و کاهش آن منجر به بدهکار شدن حساب‌ها می‌شود. لازم به ذکر است که هنگام دریافت پول بابت فروش نسیه، درآمدی در نظر گرفته نمی‌شود بلکه موجودی نقد افزایش و حساب‌های دریافتنی کاهش می‌یابد.

اصل تحقق درآمد

اصل تحقق درآمد یکی از اصول اساسی در حسابداری است. این اصل تاکید دارد که درآمد زمانی باید شناسایی و در دفاتر ثبت شود که فرآیند انتقال کالا یا ارائه خدمات به طور کامل انجام شده باشد و مزایا و مخاطرات مربوط به آن به خریدار منتقل شده باشد. درواقع ثبت درآمد تنها مبتنی بر دریافت وجه صورت نمی‌گیرد. بر اساس این اصل برای شناسایی درآمد حاصل از فروش کالا، شرایطی مانند انتقال مالکیت، عدم دخالت مدیریتی فروشنده پس از فروش، قابلیت اتکای مبلغ درآمد و هزینه‌ها و احتمال دریافت منافع اقتصادی باید محقق شود. همچنین در ارائه خدمات نیز لازم است میزان پیشرفت انجام خدمات، مبلغ درآمد و هزینه‌ها به‌طور قابل اتکا قابل برآورد باشند. رعایت این اصل موجب افزایش شفافیت و دقت گزارش‌های مالی شده و تصویری واقعی‌تر از وضعیت درآمدهای تحقق‌یافته و تحقق‌نیافته ارائه می‌دهد.

پیش‌دریافت درآمد چیست؟

پیش‌دریافت درآمد زمانی اتفاق می‌افتد که مبلغی بابت کالا یا خدماتی که هنوز تحویل یا ارائه نشده‌اند، از مشتری دریافت می‌شود. به عبارت دیگر، این مبلغ برای کاری است که در آینده انجام خواهد شد. طبق اصل تحقق درآمد، تا زمانی که خدمات ارائه نشده است، این مبلغ نباید به عنوان درآمد ثبت شود. پیش‌دریافت‌ها در حسابداری جزو بدهی‌ها محسوب می‌شوند و در گزارش ترازنامه قرار می‌گیرند.

تفاوت درآمد و سود خالص

تفاوت بین درآمد و سود خالص یکی از مفاهیم پایه‌ای در حسابداری و تحلیل مالی است. درآمد به کل مبلغی اطلاق می‌شود که یک فرد یا کسب‌وکار از طریق فروش کالا یا ارائه خدمات به‌دست می‌آورد. اما سود خالص مبلغی است که پس از کسر تمامی هزینه‌ها، از جمله هزینه‌های عملیاتی، مالیات، بیمه، بهره و سایر مخارج، از درآمد باقی می‌ماند. به‌عبارت دیگر، سود خالص نشان‌دهنده‌ی درآمد واقعی و نهایی یک کسب‌وکار پس از کسر تمامی هزینه‌ها است. از دیگر تفاوت‌های مهم این دو، نقش آن‌ها در بازه‌های زمانی مختلف است. درآمد در طول عملیات روزمره شرکت به دست می‌آید، در حالی که سود خالص معمولا در پایان یک دوره مالی مشخص (مثلا ماهانه یا سالانه) محاسبه و گزارش می‌شود.

جمع‌بندی

درآمد، مبلغی پولی است که پس از طی یک بازه زمانی مشخص از طریق فروش، ارائه خدمات، سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های مشابه به دست می‌آید. این مفهوم یکی از اساسی‌ترین معیارهای فعالیت اقتصادی به شمار می‌رود. درآمدها بر اساس حسابداری، کسب و کارها، صورت سود و زیان و پرداخت مالیات به دسته‌‌های مختلفی تقسیم می‌شوند. هر یک از انواع درآمدها، تعاریف و مفاهیم خاص خود را دارند. شناسایی صحیح درآمد به ویژه بر اساس اصل تحقق درآمد، برای شفافیت گزارش‌های مالی حیاتی است. همچنین با بررسی درآمد شرکت‌ها، می‌توان سودآوری یک کسب‌وکار را ارزیابی کرد که برای سرمایه‌گذاران و مدیریت مالی شرکت بسیار مهم است.