حسابرس کیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟ + وظایف آن
در تعریف حسابرس گفته می‌شود فردی است که مسئولیت ارزیابی دقیق و بی‌طرفانه اسناد، مدارک و گزارش‌های مالی یک سازمان یا شرکت را بر عهده دارد تا از صحت و قابل اعتماد بودن اطلاعات مالی اطمینان حاصل کنند. همچنین صورت‌های مالی با استانداردهای حسابداری مطابقت داشته باشند. حسابرسان با بهره‌گیری از استانداردهای حسابرسی، به شناسایی خطاها، تقلب‌ها و ناکارآمدی‌ها در سیستم‌های مالی می‌پردازند. همچنین حسابرس پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت مالی و تقویت نقاط قوت سیستم‌های مالی ارائه می‌دهد و گزارش‌های خود را به مدیران ارشد یا سهامداران ارائه می‌کند. تغییر حسابرس به دلیل نارضایتی عملکرد حسابرس قبلی در سازمان‌ها رخ می‌دهد.
انواع حسابرس
حسابرسان را می‌توان بر اساس ارتباط با سازمان و نوع فعالیت به چند دسته اصلی تقسیم کرد. هر یک از این گروه‌ها مسئولیت‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارند که شامل موارد زیر می‌شوند:
1. حسابرس مستقل
حسابرس مستقل فردی است که توسط سهامداران انتخاب می‌شود. برای انتخاب حسابرس مستقل الزام قانونی وجود ندارد. حسابرسان مستقل هیچ ارتباطی با سازمان مورد بررسی نداشته و کارمند آن محسوب نمی‌شوند. به این صورت است که آن‌ها در ازای عقد قرارداد و دریافت دستمزد مشخص، خدمات حسابرسی را ارائه می‌دهد. این حسابرسان معمولا در موسسات حسابرسی فعالیت می‌کنند.
لازم به ذکر است وظایف حسابرس مستقل با استانداردهای بین‌المللی تعیین می‌شود. آن‌ها سوابق مالی شرکت را به صورت کاملا بی‌طرفانه بررسی می‌کنند. حسابرسان مستقل باید در کار خود متخصص باشند و با تمام استانداردهای مالی آشنایی داشته باشند. گزارش آن‌ها به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه می‌شود. گزارش‌های حسابرس مستقل می‌تواند به شرکت در استفاده از تسهیلات بانکی و جذب سرمایه‌گذار یاری رساند.
2. حسابرس داخلی
حسابرس داخلی فردی است که از سوی مدیران ارشد برای رسیدگی به امور مالی داخلی شرکت انتخاب می‌شود. او کارمند همان شرکت به شمار می‌رود. حسابرسی داخلی یک فرآیند مستقل و دقیق برای ارزیابی و تضمین کارایی سیستم‌های کنترل داخلی مالی و مدیریت ریسک سازمان است. این نوع حسابرسی به صورت مستمر انجام می‌شود.
حسابرس داخلی مستندات مالی شرکت را بررسی می‌کند. او مشکلاتی مانند تقلب، کلاهبرداری و نواقص مستندات مالی را شناسایی می‌کند. این حسابرس پیشنهادهایی جهت بهبود شرایط مالی و افزایش نقاط قوت ارائه می‌دهد. گزارش‌های حسابرس داخلی برای مدیران سازمان است و تنها در داخل سازمان منتشر می‌شود. از آن جایی که حسابرس داخلی بیشتر نقش مشاوره‌ای و همراهی در سازمان دارد، انجام آن امری اختیاری محسوب می‌شود.
3. حسابرس دولتی
حسابرس دولتی مسئول بررسی معاملات و کنترل‌های یک موسسه دولتی است. وظیفه این نوع حسابرس، اظهار نظر در مورد مطابقت فعالیت‌های مالی و اقتصادی با اصول متداول حسابداری دولتی در صورت‌ها و گزارش‌ها است.
4. حسابرس مالیاتی
حسابرس مالیاتی مسئول بررسی و ارزیابی صحت اسناد و مدارک مالی است. او باید اطلاعاتی در خصوص قوانین مالیاتی داشته باشد تا بتواند جزئیات مالی را مورد بررسی قرار دهد.
5. حسابرس معتمد
حسابرس معتمد، متخصصی تاییدشده از سوی سازمان بورس است که با تکیه بر دانش مالی، تجربه حسابرسی و پایبندی به اصول اخلاقی، به بررسی مستقل و دقیق اطلاعات مالی سازمان‌ها می‌پردازد. وظیفه او صرفا بررسی ارقام یا مرور اسناد نیست؛ بلکه با ارزیابی فرایندهای مالی و کنترل‌های داخلی، درباره صحت صورت‌های مالی اظهارنظر می‌کند. حسابرس معتمد، مستقل از سازمان مورد بررسی فعالیت می‌کند و نقش او تضمین شفافیت، افزایش اعتماد و ارتقای پاسخ‌گویی در فضای کسب‌وکار است. گزارش او ابزار تصمیم‌گیری برای مدیران، سهامداران، سرمایه‌گذاران و نهادهای نظارتی محسوب می‌شود.
تفاوت‌های حسابرس داخلی، حسابرس مستقل، حسابرس دولتی، حسابرس مالیاتی و حسابرس معتمد در جدول زیر خلاصه شده است. این جدول به روشن‌تر شدن جایگاه، وظایف و حوزه فعالیت هر یک کمک می‌کند و چارچوبی منظم برای مقایسه این چهار نوع حسابرسی فراهم می‌آورد.
| معیار مقایسه | حسابرس داخلی | حسابرس مستقل | حسابرس دولتی | حسابرس مالیاتی | حسابرس معتمد |
|---|---|---|---|---|---|
| جایگاه و وابستگی | کارمند همان سازمان، منصوب مدیران ارشد | بی‌طرف و مستقل، معمولا در موسسات حسابرسی | وابسته به نهادهای دولتی (مثل دیوان محاسبات) | وابسته به سازمان امور مالیاتی | تاییدشده توسط مراجع ذی‌صلاح، مستقل از شرکت مورد بررسی |
| نحوه انتخاب | انتخاب اختیاری توسط مدیران ارشد سازمان | انتخاب توسط مجمع عمومی سهامداران | منصوب توسط نهادهای نظارتی دولتی | منصوب توسط سازمان امور مالیاتی | با اخذ گواهینامه و مجوز از نهادهای حرفه‌ای و گذراندن آزمون‌های تخصصی حسابرسی |
| هدف حسابرسی | بهبود عملیات سازمان، شناسایی نقاط ضعف و مشاوره | بررسی صورت‌های مالی و اظهارنظر بی‌طرفانه | بررسی عملکرد مالی و رعایت قوانین در نهادهای دولتی | بررسی انطباق اظهارنامه‌های مالیاتی با قوانین | ارزیابی صحت و دقت اطلاعات مالی و اطمینان‌بخشی به ذی‌نفعان |
| دامنه فعالیت | فرآیندهای داخلی و عملیات مالی سازمان | صورت‌های مالی شرکت‌ها و گزارش‌های مالی | کلیه فعالیت‌های مالی و اداری سازمان‌های دولتی | اسناد، اظهارنامه‌ها و دفاتر مالیاتی مودیان | صورت‌ها، دفاتر و اسناد مالی سازمان‌ها، با رعایت استانداردهای حرفه‌ای |
| مخاطب گزارش | مدیران سازمان و هیئت‌مدیره | مجمع عمومی سهامداران و ذی‌نفعان خارجی | نهادهای نظارتی دولتی و مسئولان مربوط | سازمان امور مالیاتی | ذی‌نفعان، سهامداران، هیئت‌مدیره یا نهادهای ناظر بسته به حوزه حسابرسی |
| زمان‌بندی حسابرسی | مستمر، گزارش‌های هفتگی، ماهانه یا سالانه | معمولا دوره‌ای (۶ ماهه یا سالانه) یا موردی | بر اساس برنامه‌های نهادهای نظارتی دولتی | بر اساس برنامه‌های سازمان امور مالیاتی | مطابق قرارداد یا الزامات قانونی، در بازه‌های مشخص یا موردی |
| نقش و ماهیت | کنترلی و مشاوره‌ای درون سازمانی | بی‌طرف و گزارشگر مستقل | نظارتی و کنترلی بر سازمان‌های دولتی | نظارتی و ارزیابی مالیاتی | اطمینان‌بخش، بی‌طرف و متعهد به اخلاق حرفه‌ای |
| تخصص مورد نیاز | حسابداری پیشرفته، قوانین داخلی و بودجه‌بندی | تخصص و تجربه در حسابرسی مالی و قوانین تجاری | دانش حسابداری دولتی و مقررات مالی سازمان‌های دولتی | دانش قوانین مالیاتی و حسابداری مالیاتی | دانش تخصصی در حسابداری، حسابرسی، اخلاق حرفه‌ای و استانداردهای بین‌المللی حسابرسی |
حسابرس باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
حسابرسی یک شغل کاملا تخصصی و حرفه‌ای است که نیازمند ترکیبی از دانش فنی، مهارتهای کاربردی و ویژگی‌های فردی خاص است. برای آنکه یک حسابرس در جایگاه شغلی خود موفق باشد و بتواند وظایف سنگین خود را به درستی انجام دهد، باید از صلاحیت‌ها و خصوصیات زیر برخوردار باشد:
1. دانش و صلاحیت حرفه‌ای
2. مدرک تحصیلی مرتبط
3. تسلط بر اصول حسابداری و حسابرسی
4. تخصص و تجربه کافی
5. آشنایی با حوزه‌های مختلف حسابرسی
6. دانش در مورد قوانین مالیاتی و بودجه‌بندی
7. مهارتهای فنی و کاربردی
8. تسلط بر نرم‌افزارهای مالی و حسابداری
9. توانایی تحلیل داده‌ها و محاسبات
10. ویژگی‌های فردی و اخلاقی
11. بی‌طرفی و استقلال رای
12. دقت و جدیت
13. مهارتهای ارتباطی
14. توانایی‌های مدیریتی
15. حفظ اسرار
وظایف مهم یک حسابرس چیست؟
به طور کلی وظایف حسابرس در جمع‌آوری و مقایسه اعداد، ارقام و گزارشات مالی طبق استانداردهای حسابداری و در نهایت تایید یا رد آن‌ها خلاصه می‌شود. از جمله وظایف حسابرس شامل موارد زیر می‌شوند:
- بررسی حساب‌های شرکت، تحلیل اسناد مالی و تطبیق آن‌ها با صورت‌های مالی
- ارزیابی حساب‌های شرکت جهت مطابقت با قوانین مالی
- گردآوری و تحلیل ارقام و آمار جهت اعمال کنترل بر عملیات بخش حسابداری شرکت
- بررسی سیستم‌های گزارش مالی موسسه جهت اطمینان از عملکرد
- تحقیق و شناسایی ویژگی‌های کسب‌وکار جهت افزایش کیفیت رسیدگی به امور شرکت
- ارتباط کاری بهینه با مشتریان جهت ایجاد تعامل و اخذ اطلاعات و گزارشات موردنیاز
- تنظیم فرایندهای کنترل داخلی برای جلوگیری از بروز خطای مالی توسط کارکنان
- ارائه پیشنهادهای کارآمد به‌منظور پیشرفت شرکت
تفاوت حسابرس و بازرس قانونی در چیست؟
تفاوت بین حسابرس و بازرس قانونی در چندین جنبه قابل بررسی است. در ادامه به تفاوت‌های آن پرداخته می‌شود:
1. الزام قانونی و نحوه انتخاب
- انتخاب و استفاده از خدمات بازرس قانونی الزامی است و تمام شرکت‌ها موظف به رعایت این قانون خواهند بود. بازرس قانونی به عنوان یکی از ارکان شرکت در نظر گرفته می‌شود و شخصیت او به وجود شرکت وابسته است.
- برای انتخاب حسابرس مستقل الزام قانونی وجود ندارد و انتخاب آن با اختیار سهامداران شرکت انجام می‌شود.
2. جایگاه و رابطه با سازمان
- بازرس قانونی مدافع حقوق تمام افراد مرتبط با شرکت از جمله کارمندان، مشتریان، سهامداران و غیره است.
- حسابرسان مستقل کارمند شرکت یا موسسه مورد حسابرسی محسوب نمی‌شوند و هیچ ارتباط مادی و معنوی با آن سازمان ندارند.
3. هدف و دامنه فعالیت
- هدف اصلی بازرس قانونی، نظارت دقیق بر عملکرد هیئت‌مدیره شرکت و اطمینان از صحت صورت‌های مالی است. وظیفه او این است که از رعایت عادلانه و مساوی حقوق تمام صاحبان سهام اطمینان حاصل کند.
- هدف حسابرس مستقل، بررسی سوابق مالی شرکت به صورت کاملا بی‌طرفانه است.
4. دانش و تخصص مورد نیاز
- نیازی نیست که بازرس قانونی به دانش تخصصی مسلط باشد.
- حسابرس مستقل باید در کار خود خبره باشد و علاوه بر تخصص، تجربه کافی در بررسی صورت‌های مالی را داشته باشد.
5. تعیین حق‌الزحمه و اختیارات
- حق‌الزحمه بازرس قانونی توسط سهامداران تعیین می‌شود. بازرسان قانونی از اختیارات مشخص شده‌ای در قانون برخوردارند.
- حق‌الزحمه حسابرسی حسابرس مستقل بر اساس توافقی که در شرکت یا موسسه خدمات حسابداری انجام می‌شود، تعیین خواهد شد. حسابرس مستقل اختیارات خود را بر اساس شرایط موجود کسب می‌کند.
جمع‌بندی
بازرس قانونی یک نقش قانونی و الزامی برای نظارت بر عملکرد هیئت‌مدیره و تایید صحت صورت‌های مالی برای سهامداران است، در حالی که حسابرس مستقل یک نقش اختیاری برای اعتباربخشی به صورت‌های مالی برای طیف وسیع‌تری از ذی‌نفعان، از جمله سرمایه‌گذاران و بانک‌ها، ایفا می‌کند. در این مقاله به تعریف حسابرس، ویژگی‌ها و مهارتهای لازم برای آن پرداخته شده است.
