اوراق سلف چیست؟ انواع اوراق سلف و نحوه انتشار آن‌ها
در حال حاضر انواع مختلفی اوراق معامله در بازار سرمایه وجود دارد که سرمایه‌گذاران می‌بایست برای فعالیت در بازار با آن‌ها آشنا شوند. طرح اوراق سلف، روشی برای تامین سرمایه شرکت‌ها و واحدهای تولیدی است که برای سرمایه‌گذاران شرایطی را فراهم می‌کند تا علاوه بر مشارکت در فعالیت‌ها، سود مناسبی نیز کسب کنند. در این مقاله به بررسی اورق سلف، انواع آن، نحوه انتشار و همچنین مزیت‌های آن پرداخته شده است.
- برای آشنایی با سایر ابزارهای مالی با هدف جذب سرمایه توسط شرکت‌ها، مطالعه مقاله اوراق بهادار پیشنهاد می‌شود.
اوراق سلف چیست؟
اوراق سلف قراردادی است که مطابق آن یک دارایی پایه در ازای دریافت وجه نقد به فروش می‌رسد. به عبارتی در این قرارداد فروشنده متعهد می‌شود تا در ازای پول نقدی که از خریدار دریافت می‌کند، کالای پایه را به قیمت معین در تاریخ مشخصی در آینده به خریدار تحویل دهد. به زبان ساده این اوراق مانند پیش‌پرداخت هستند و برخلاف معاملات نسیه عمل می‌کنند. معمولا قیمت کالا در قرارداد سلف، از قیمت نقدی کمتر است. مابه‌التفاوت قیمت سلف و قیمت نقدی روز تحویل، معادل سودی است که از قراردادهای سلف، نصیب خریدار می‌شود. قراردادهای سلف در واقع ابزارهای مالی هستند که معمولا برای تامین مالی فروشنده منعقد می‌شوند.
انواع اوراق سلف
پس از آشنایی با مفهوم قرارداد سلف، نوبت به بررسی انواع آن می‌رسد. در حال حاضر در ایران دو نوع قرارداد سلف به شرح موارد زیر وجود دارد.
قرارداد سلف عادی
اوراق سلف عادی به صورت توافقی میان خریدار و فروشنده در خارج از بورس منعقد می‌شود. در این نوع اوراق، تنها یک کالای پایه مشاهده می‌شود و تنوع کالایی وجود ندارد. با توجه به نبودن بازار ثانویه، امکان معاملات ثانویه در این قرارداد وجود ندارد و به همین خاطر نقدشوندگی در این نوع اوراق پایین است. در حالت کلی می‌توان بیان کرد مهم‌ترین ریسک روش مذکور، نقدشوندگی پاپین آن‌ها به دلیل عدم وجود بازار ثانویه است.
قرارداد سلف موازی
نوعی دیگری از اوراق بهادار، قرارداد سلف موازی نام دارد. در این نوع از اوراق، خریدار می‌تواند قبل از سررسید قرارداد، کالای خریداری‌شده را مطابق قرارداد موجود در سلف به شخص دیگری بفروشد. این اوراق به نحوی نسل ارتقایافته اوراق سلف عادی هستند که به دلیل نبودن بازار ثانویه در آن‌ها، به وجود آمده‌اند. دوره سررسید قرارداد سلف موازی استاندارد معمولا زیر یک سال است. بنابراین، اوراق مذکور ابزار تامین مالی کوتاه مدت نیز محسوب می‌شوند. همانطور که گفته شد در این روش، خریدار می‌تواند اوراق را به فرد دیگری واگذاری کند. در نتیجه این قابلیت، باعث کاهش ریسک در معاملات و ایجاد فرصت‌های جدید می‌شود. در حالت کلی قرارداد سلف موازی دارای مزیت‌هایی مانند وجود بازار ثانویه، قابلیت انتقال اوراق، مدیریت ریسک و فرصت‌های جدید، تنوع کالایی بیشتر و نقدشوندگی بالاتر نسبت به قرارداد سلف عادی هستند.
مزایای اوراق سلف
همانطور که گفته شد سلف، اوراقی است که به خریدار و فروشنده این امکان را می‌دهند تا در قالب پیش خرید، کالای مورد نظر خود را در آینده مشخصی معامله کنند. در ادامه به مزیت‌های این اوراق برای خریدار و فروشنده پرداخته شده است.
مزایای معامله سلف برای فروشنده
- تامین مالی تولید
- کاهش ریسک در نوسانات قیمت
- تضمین معامله
مزایای معامله سلف برای خریدار
- کسب سود از افزایش قیمت کالا
- تحویل قطعی کالا
- نقدشوندگی بالا
- تضمین معامله
- پوشش ریسک نوسانات قیمت
- شفافیت در معامله
- معافیت مالی
دارایی پایه اوراق سلف موازی
قراردادهای سلف بر مبنای مبلغ مشخصی از یک دارایی معامله می‌شود که این دارایی، دارایی پایه قرارداد نامیده می‌شود. در حالت کلی با استفاده از این اوراق می‌توان دو دسته کلی از کالاها را معامله کرد که در ادامه به آن‌ها پرداخته شده است.
کالاهای فیزیکی
منظور از کالاهای فیزیکی، کالایی مانند شمش، فولاد، نفت، سنگ آهن، ورقه گرم و… است که انتقال فیزیکی آن‌ها امکان‌پذیر باشد.
کالاهای بدون قیمت‌گذاری دولتی
این دسته شامل کالاهایی است که قیمت آن‌ها دستوری نبوده و مستقیم توسط دولت تعیین نمی‌شود. این کالاها عموما در بازارهای آزاد معامله و قیمت آن‌ها براساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شوند. محصولات کشاورزی، پتروشیمی، فلزات گران‌بها و… جزو این دسته از کالاها محسوب می‌شوند.
نحوه انتشار اوراق سلف در بورس
اطلاع‌رسانی جهت عرضه اولیه دارایی پایه قرار سلف، قبل از شروع عرضه توسط بورس کالا انجام می‌شود. با مراجعه به وب سایت بورس کالا، امکان مشاهده لیست کامل اوراق سلف استاندارد منتشرشده، مشخصات این اوراق، شرایط معامله، تاریخ سررسید و قیمت پایه آن‌ها در بورس کالا به طور کامل وجود دارد.
نحوه انتشار قرارداد سلف توسط شرکت‌ها
شرکت‌ها با هدف تامین مالی اقدام به انتشار سلف می‌کنند که در ادامه مراحل انتشار این اوراق توسط شرکت‌ها بررسی شده است.
انتخاب مشاور
اولین اقدام از سوی شرکت‌ها برای انتشار اوراق سلف، انتخاب مشاور است. یک مشاور حرفه‌ای در این زمینه، شرکت را در انتخاب درست‌ترین روش انتشار اوراق ، نحوه تهیه و تنظیم قرارداد و همچنین چگونگی اخذ مجوزهای لازم راهنمایی و کمک می‌کند. همچنین انتخاب یک بازارگردان مناسب نیز از وظایف مشاور محسوب می‌شود. وظیفه بازارگردان تامین نقدینگی در بازار ثانویه و همچنین جلوگیری از نوسانات شدید قیمت اوراق است.
انجام مراحل قانونی در بورس کالا
با انتخاب مشاور و پس از تهیه و تنظیم قرارداد، مشاور شرکت می‌بایست برای انجام مراحل قانونی به بورس کالا مراجعه کند. مدارک مورد نیاز برای انتشار قرارداد سلف توسط بورس کالا بررسی و تائید می‌شوند.
ارائه تضمین و سپرده‌گذاری
در این مرحله، مشاور می‌بایست به منظور تضمین تعهدات شرکت در برابر خریداران اوراق سلف، تضمینی مورد قبول شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه ارائه دهد.
انتشار اوراق سلف
با انجام مراحل قانونی و ارائه تضمین، شرکت یا نهاد مربوطه می‌تواند قرارداد سلف خود را در بورس کالا منتشر کند. در زمان انتشار این اوراق، مشخصات این اوراق از جمله مشخصات کالای پایه، قیمت پایه، تاریخ سررسید، شرایط معامله، حجم اوراق و… اطلاع رسانی می‌شود. منظور از تاریخ سررسید زمانی است که فروشنده موظف به تحویل کالای پایه به خریداران است.
چه افرادی می‌توانند از اوراق سلف استفاده کنند؟
پس از انتشار اوراق مربوطه، اشخاص حقیقی از جمله سرمایه‌گذاران حقیقی عمده و عموم مردم با کدملی و نیز اشخاص حقوقی از جمله صندوق‌های سرمایه‌گذاری و تامین سرمایه می‌توانند این اوراق را در بازار خریداری و سرمایه‌گذاری کنند.
نحوه خرید اوراق سلف
مانند سایر معاملات در بورس کالا، برای عرضه و معامله اوراق سلف نیاز به کد بورسی است که مراحل دریافت این کد در مقاله نحوه دریافت کد بورسی به طور کامل توضیح داده شده است. عرضه و معامله این اوراق در دو بازار اولیه و ثانویه انجام می‌شود.
بازار اولیه
ناشر اوراق سلف موازی، ابتدا این اوراق را در بازار اولیه به خریداران عرضه می‌کند. در این مرحله، قیمت‌گذاری اوراق توسط ناشر انجام می‌شود.
بازار ثانویه
پس از عرضه محصول در بازار اولیه، برای اوراق سلف موازی بازار ثانویه تشکیل می‌شود. در این بازار، امکان واگذاری اوراق خریداری‌شده به سایر افراد با قیمت‌گذاری‌های مختلف وجود دارد. وجود این بازار باعث افزایش نقدشوندگی این اوراق شده است. بنابراین خریداران می‌توانند در صورت افزایش قیمت کالای پایه، اقدام به فروش اوراق خود کنند و از این رو به سود برسند یا از ضرر احتمالی ناشی از نوسانات قیمتی موجود در بازار جلوگیری کنند. لازم به ذکر است در بازار ثانویه، در تعداد دفعات خرید و فروش اوراق سلف موازی تا تاریخ سررسید محدودیتی وجود ندارد.
تفاوت قرارداد سلف با دیگر اوراق بهادار
این اوراق در مقایسه با سایر اوراق بهادار مانند اوراق مشارکت، اوراق سهام و صندوق‌های سرمایه‌گذاری تفاوت‌هایی دارند. در قرارداد سلف، خریدار اوراق، در مدیریت سهم یا مالکیت آن نقشی نخواهد داشت، در حالی که در سایر اوراق این امکان وجود دارد. همچینن بر خلاف سایر اوراق که درآمد ثابت یا مشخصی در خود دارند، اوراق سلف دارای دامنه قیمتی هستند. این اوراق دارای حداکثر و حداقل قیمت در سقف و کف است و می‌تواند سود بیشتری نسبت به سایر اوراق، برای خریداران ایجاد کند.
جمع‌بندی
همانطور که گفته شده قرارداد سلف از ابزارهای مالی برای تامین سرمایه شرکت‌ها و نهادها به شمار می‌آیند. بر اساس این قرارداد فروشنده موظف است در برابر وجه نقدی دریافتی از خریدار تا تاریخ سررسید کالای پایه را تحویل دهد. این اوراق شامل اوراق سلف عادی و موازی هستند. قراردا سلف موازی اوراق تکمیل‌شده قرارداد سلف عادی محسوب می‌شوند.
