بررسی آمار قیمت بنزین در ایران
قیمت بنزین به‌عنوان یکی از موضوعات تاثیرگذار بر اقتصاد و زندگی روزمره مردم همواره مورد بحث و توجه قرار دارد. در این مقاله علاوه بر تحلیل تولید و مصرف بنزین کشور به بررسی روند تغییرات قیمت بنزین در ایران و مقایسه آن با سایر کشورها پرداخته شده است.
روند قیمتی بنزین طی سال‌های اخیر
قیمت بنزین در ایران از سال 57 تا سال ۵۹ تغییری نداشت و با نرخ یک تومانی، به فروش می‌رسید. با این حال در سال ۵۹، شاهد افزایش قیمت بنزین بودیم و به یکباره ۳ برابر شد و به 3 تومان به ازای هر لیتر رسید. از سال 1380 به بعد ناگهان قیمت بنزین افزایش معناداری پیدا کرد. در واقع، بزرگ‌ترین شوک قیمتی طی سال‌های 84 تا 92 رخ داد. قيمت بنزين از لیتری 80 تومان در سال 84 به 700 تومان در سال 92 رسيد و نزديک به 600 درصد رشد داشت.
به بیانی دیگر، قيمت بنزين از سال 57 تاكنون، 300 هزار درصد تغيير داشته و از یک تومان به 3 هزار تومان رسيده است. هر چند در برخی سال‌ها نرخ بنزين به صورت تدريجی و در برخی سال‌ها نيز به صورت ناگهانی افزايش داشت. اما داده‌های شركت ملی پالايش و پخش نشان می‌دهد كه اوج تغييرات قيمت بنزين مربوط به ۲۸ آذر ۱۳۸۹ است. این تغییر با اجرای هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران کلید خورد. هر لیتر بنزین سهمیه‌ای به ۴۰۰ تومان و قیمت بنزین آزاد به ۷۰۰ تومان افزایش یافت.
بررسی روند مصرف بنزین در ایران
پس از بررسی تاریخچه قیمت بنزین در ایران به تولید و مصرف این کامودیتی در کشور پرداخته شده است. در روزهای عادی به‌طور میانگین 114 میلیون لیتر بنزین در کشور مصرف می‌شود. این رقم با آغاز مسافرت‌های نوروزی در روزهای 27 و 28 اسفندماه 1402 به 142 میلیون لیتر رسید. در روز 29 اسفندماه 1402 نیز به 152 میلیون لیتر افزایش یافته که رکوردی بی‌سابقه است.
همچنین در تعطیلات ایام نوروز 1403 (یکم تا سیزدهم فروردین) به طور میانگین روزانه 120.8 میلیون لیتر بنزین در کشور توزیع شده است. این حجم در مقایسه با مدت مشابه سال گذشته (یکم تا سیزدهم فروردین 1402) با 113.9 میلیون لیتر، حدود 6.9 میلیون لیتر بیشتر شده یا معادل 6 درصد افزایش یافته است.
بررسی تولید بنزین در ایران
آمار دقیقی از میزان تولید بنزین ایران در دست نیست. پیش از این اعلام می‌شد که میزان تولید بنزین در یک سال گذشته رشد کرده است. اما همچنان حجم تولید بنزین کشور پاسخگوی نیاز داخلی نیست و میزان مصرف بیش از تولید است. با این حال، بیشترین رقمی که برای تولید بنزین عنوان شده حدود 114 میلیون لیتر در روز است که در مقایسه با سال 1400، حدود 22 درصد افزایش داشته است. بر این اساس می‌توان گفت مصرف روزانه 120 میلیون لیتر بنزین به این معنا است که در دی ماه روزانه حداقل 6 میلیون لیتر میزان مصرف بیشتر از تولید بود. از ابتدای سال هم حداقل روزانه حدود 6 میلیون لیتر کمبود بنزین در کشور وجود داشته است.
البته در برنامه هفتم توسعه، صنعت پالایش تا پایان سال ۱۴۰۶ دستیابی به تولید روزانه حدود ۱۳۰ میلیون لیتر بنزین و نفت گاز هدف‌گذاری شده است. ۷۵ درصد از این مقدار، مربوط به فرآورده‌های با کیفیت یورو ۴ و بالاتر از آن خواهد بود.
کمبود بنزین در کشور چگونه جبران می‌شود؟
- ذخایر بنزین: اولین منبع برای جبران کسری بنزین استفاده از ذخایر این سوخت است، با این حال معلوم نیست حجم این ذخایر چقدر است و به چه میزان پاسخگوی کمبود بنزین در کشور است.
- واردات بنزین: با وجود اینکه آمارها حاکی از کمبود بنزین در کشور است، از اواخر سال ۹۷ واردات بنزین متوقف شد. مسئولین در وزارت نفت بارها اعلام کرده‌اند که هنوز ایران واردکننده بنزین نشده است.
- بنزین پتروشیمی‌ها: سومین منبع، تامین بنزین از منابع غیرمتعارف است. برای مثال استفاده از ریفورمیت تولیدی پتروشیمی‌ها و ترکیب آن با بنزین تولیدی در پالایشگاه‌ها در این دسته قرار می‌گیرند. دولت دهم در فاصله سال‌های ۸۸ تا ۹۳ از این منبع برای تامین نیاز داخلی بنزین استفاده کرد که آلودگی آن جنجال آفرین شد. در واقع، ریفورمیت یکی از محصولات تولیدی پتروشیمی‌ها با ترکیبی شبیه به بنزین و آلودگی بیشتر است که به عنوان مواد اولیه صنایع پایین دستی پتروشیمی‌ها استفاده می‌شود.
اختلاف قیمت بنزین سهمیه‌ای با بازار آزاد در ایران
سهمیه بنزین 1,500 تومانی در کارت‌های سوخت (60 لیتر در هر ماه) ثابت است. اما سهمیه بنزین آزاد (3,000 تومانی) از 150 لیتر به 100 لیتر کاهش یافته است که باتوجه به قیمت بسیار پایین بنزین نسبت به کشورهای همسایه، قاچاق بنزین در مرزها کاهش یابد.
همانطور که در نمودار پایین نشان داده شده است، از سال 98 تاکنون قیمت هر لیتر بنزین آزاد 3,000 تومان است. اما برای هر لیتر بنزین سهمیه‌ای هر فرد 1,500 تومان پرداخت می‌کند. ضمن اینکه این تفاوت قیمت جدای از یارانه پنهانی است که به هر لیتر بنزین اختصاص می‌یابد.
قیمت بنزین در ایران در مقایسه با کشورهای مختلف
نگاهی به قیمت بنزین در سایر کشورها نشان می‌دهد که به طور متوسط هر لیتر بنزین در بیش از 50 سنت یا نیم دلار (حدود 32 هزار تومان) بوده است. هم اکنون قیمت بنزین در ایران کمتر از 5 سنت (۳ هزار تومان) است. همین مسئله منجر به افزایش انگیزه قاچاق سوخت و بنزین در کشور می‌شود و تفاوت این نرخ‌ها به عنوان یارانه سوخت شناخته می‌شود.
