بازار رقابت کامل چیست و چه ویژگی‌هایی دارد؟
بازار مکانی است که در آن کالاها و خدمات میان افراد مبادله می‌شود. بازار رقابت کامل یکی از انواع بازارهای اقتصادی است که در آن تعداد زیادی از خریداران و فروشندگان محصولات همگن را با قیمت ثابتی که بازار تعیین می‌کند، معامله می‌کنند. در این مقاله به معنی و ویژگی‌های بازار رقابت کامل و تفاوت آن با انحصار کامل و بازار رقابت انحصاری پرداخته شده است.
بازار رقابت کامل به زبان ساده
بازاری در آن تعداد زیادی از خریداران و فروشندگان یک محصول همگن را که قیمت آن با مکانیزم عرضه و تقاضا تعیین شده، معامله می‌کنند به عنوان بازار رقابت کامل شناخته می‌شود. کالاهای همگن کالاهایی با شکل، اندازه، کیفیت و ویژگی‌های مشابه هستند. به عبارت دیگر برای آموزش بازار رقابت کامل باید گفت که در یک بازار کاملاً رقابتی، فروشندگان محصولات همگن را با قیمت ثابتی که توسط صنعت تعیین می‌شود و نه توسط یک شرکت واحد، به فروش می‌رسانند. نزدیک‌ترین نمونه به این بازار، کالاهای کشاورزی است که توسط کشاورزان فروخته می‌شود. کالاهایی مانند گندم، نیشکر و … همگن هستند و قیمت آنها تحت تاثیر بازار است.
ویژگی‌های بازار رقابت کامل
این بازار چهار ویژگی اصلی دارد که در ادامه تشریح شده‌اند:
1- هیچ شرکتی به تنهایی سهم قابل توجهی در بازار ندارد
برای اینکه یک صنعت کاملا رقابتی باشد، هیچ تولیدکننده انفرادی نباید سهم بازار زیادی داشته باشد. سهم بازار نسبتی از کل تولید صنعت است که به یک شرکت تعلق دارد.
2- خروجی صنعت یا بازار یک محصول همگن و استاندارد است
رقابت کامل تنها زمانی رخ می‌دهد که مصرف‌کنندگان محصولات همه تولیدکنندگان را معادل و یکسان تلقی کنند. بنابراین، در این بازار خروجی یک کالای همگن است.
3- آزادی ورود و خروج شرکت‌ها به بازار
اکثر بازارهای کاملا رقابتی به شرکت‌ها و کسب‌وکارها اجازه می‌دهند تا به راحتی وارد بازار یا از آن خارج شوند. ورود به بازار به دلیل عدم وجود موانع ناشی از مقررات دولتی یا هزینه‌های پایین راه‌اندازی امکان‌پذیر است و خروج شرکت‌ها ممکن است به دلیل ورشکستگی و… باشد.
بنابراین آزادی ورود شرکت‌های جدید در این بازار نشان می‌دهد که هیچ مانعی برای ورود شرکت‌های جدید به صنعت وجود ندارد. همچنین آزادی خروج بنگاه‌های موجود در بازار رقابت کامل نشان می‌دهد که هیچ مانعی برای خروج شرکت‌های موجود از بازار وجود ندارد.
4- دسترسی به اطلاعاتی کامل به قیمت‌ها، آمارها و…
تولیدکنندگان، فروشندگان و مشتریان در بازار رقابت کامل به اطلاعاتی در مورد شرایط حاکم بر بازار، نحوه قیمت‌گذاری‌ها، تقاضا و عرضه کالاها و کیفیت آنها دسترسی دارند. بنابراین با آگاهی از اطلاعات تصمیمات منطقی برای معاملات خود می‌گیرند.
مزایا و معایب بازار رقابت کامل
این بازار مزایا و معایبی دارد که در ادامه به طور مختصر تشریح شده‌اند:
مزایا:
- سهولت و عدم وجود موانع در ورود و خروج شرکت‌ها
- تمرکز بر مشتری‌مداری (در این بازار مشتریان قدرت چانه‌زنی قوی دارند)
- رقابتی شدن بازار و تمرکز شرکت‌ها به فروش ارزان‌تر و سودآوری بیشتر با بهینه‌سازی هزینه‌ها
معایب:
- این بازار معمولا فقط در تئوری‌ها وجود دارد و واقعیت‌های اقتصادی را به درستی تعریف نمی‌کند.
- باتوجه به اینکه پیشنهادات شرکت‌ها تقریبا یکسان است، بنابراین جایی برای بهبود و توسعه وجود ندارد و فقدان نوآوری در آن دیده می‌شود.
- نقطه سربه‌سر کسب‌وکارها کمتر از 0 است (رقبای زیادی در بازار وجود دارد) که به معنای سود کمتر است.
- بزرگ کردن کسب‌و‌کار برای به حداکثر رساندن مزایا تقریبا غیرممکن است.
- رقابت بالا میان شرکت‌ها که به نفع مشتری و ضرر شرکت است.
تعادل بازار در بازار رقابت کامل
تعادل در بازار رقابت کامل زمانی صورت می‌گیرد که تولیدکنندگان و مصرف‌کنندگان حداکثر سود را با قیمت تعادلی و آزادانه در بازارهای رقابتی کسب می‌کنند. مقدار عرضه شده و مقدار مورد تقاضا در این قیمت تعادلی برابر است. به عبارت دیگر، خریداران و فروشندگان احساس می‌کنند که یک پیشنهاد منصفانه دریافت کرده‌اند. این در حالی است که خواسته‌های مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان متفاوت است. اولی قصد دارد تا حد امکان کمتر پول خرج کند، در حالی که دومی بهترین قیمت محصول را می‌خواهد. این دو در یک قیمت متعادل با یکدیگر تلاقی دارند.
این موضوع نشان می‌دهد که با افزایش قیمت‌ها، مقدار مورد تقاضای خریداران کاهش و مقدار عرضه شده توسط فروشندگان تمایل به افزایش دارد، در حالی که وقتی قیمت‌ها کاهش می‌یابد، تقاضا رشد می‌کند و مقدار عرضه شده توسط فروشندگان کاهش می‌یابد. هنگامی که این مقادیر از تعادل خارج می‌شوند، بازار با کمبود یا مازاد عرضه یا تقاضا مواجه می‌شود. تا زمانی که خریداران و فروشندگان بتوانند بر روی یک قیمت و کمیت در بازار به توافق برسند، کارآفرینان انگیزه‌ای برای شرکت در معاملات یا تخصیص مجدد منابع واقعی دارند. وقتی منحنی‌های عرضه و تقاضا با هم تلاقی می‌کنند و مقدار عرضه شده برابر با مقدار تقاضا شود، بازار در حالت تعادل است. در قیمت‌گذاری تعادلی هم خریداران و هم فروشندگان سود مالی خود را به حداکثر می‌رسانند.
نمونه‌هایی از بازار رقابت کامل
صنایعی که به بازار رقابت کامل بسیار نزدیک هستند، شامل موارد ذیل است:
بازار کشاورزی: محصولات کشاورزی مانند گندم، جو، سویا و… عمدتا در برخی از کشورها مشابه هستند. راه‌اندازی چنین کسب‌و‌کاری بسیار آسان و قیمت محصولات با یکدیگر قابل مقایسه هستند و عمدتا تحت تاثیر عوامل خارج از کنترل کشاورزان همچون شرایط آب و هوایی، واردات و صادرات، عملکرد و تقاضا قرار دارند.
بازارهای ارزی: ارزش هر ارز به عوامل خارجی متعددی بستگی دارد. دسترسی به اطلاعات مربوط به بازار ارز گسترده است و معاملات در آن یکنواخت است. از طرفی موانع ورود به بازارهای ارزی عمدتا کم هستند.
بازار بورس رقابت کامل: از نگاه اقتصاد خرد، بازار بورس به بازار رقابت کامل نسبتا نزدیک است. ورود و خروج به این بازار آسان است و محصول معامله شده همگن است.
صنعت تجارت الکترونیک: این صنعت به سرعت در حال رشد است. موانع ورود و خروج برای فروشندگان کم است. در دسترس بودن پیشنهادات مختلف، بهترین قیمت‌ها و اطلاعات لازم در مورد محصولات و خدمات بسیار گسترده است. علاوه بر این، افراد متعددی در این تجارت مشغول هستند.
تعریف بازار انحصار کامل و رقابت انحصاری
در بازار انحصار کامل ممکن است تنها یک فروشنده یا یک خریدار وجود داشته باشد. برای فروشندگان محصولی که عرضه می‌شود، بدون جایگزین است و از جنبه خریداران انحصار کامل، فقط یک خریدار مشتری محصول است. به بیان دیگر تنها یک شرکت وجود دارد که کل بازار را تامین می‌کند و این شرکت تنها تولیدکننده کالا یا خدمات است. همچنین محصول ارائه شده توسط فروشنده انحصاری هیچ جایگزین نزدیکی ندارد. در مقابل برای انحصار کامل خرید، تنها یک خریدار برای محصول یا کالاها وجود دارد. در این بازار انحصارگر قدرت قابل توجهی در بازار دارد.
بازار رقابت انحصاری اما متشکل از شرکت‌های بسیاری است که با یکدیگر رقابت می‌کنند، اما محصولاتی را می‌فروشند که به نوعی متمایز هستند و همگن نیستند. به عنوان مثال می‌توان به فروشگاه‌‌های لباسی اشاره کرد که سبک‌های مختلف لباس را می‌فروشند.
ویژگی‌های بازار رقابت انحصاری
این بازار ویژگی‌هایی دارد که در ادامه به آن پرداخته شده است:
تعدد فروشندگان: شرکت‌های بسیاری در بازار رقابت انحصاری با یکدیگر رقابت می‌کنند، اما هر شرکت سهم بازار نسبتا کمی دارد.
تمایز محصول: در این بازار شرکت‌ها محصولاتی را می‌فروشند که از نظر کیفیت، نام تجاری یا سایر ویژگی‌ها از یکدیگر متمایز هستند.
ورود و خروج آزاد: شرکت‌ها در این بازار می‌توانند به راحتی و بدون موانع قابل توجه وارد بازار یا از آن خارج شوند.
کنترل نسبی شرکت‌ها بر قیمت‌ها: به دلیل تمایز محصولات، شرکت‌ها بر قیمت‌هایی که اعمال می‌کنند کنترل دارند. با این حال، قدرت قیمت‌گذاری آنها به دلیل در دسترس بودن جایگزین‌های نزدیک محدود شده است.
رقابت بر عوامل غیرقیمتی: شرکت‌ها اغلب بر روی عواملی غیر از قیمت، مانند تبلیغات، کیفیت محصول، خدمات مشتری و برندسازی با یکدیگر رقابت می‌کنند.
تصمیم‌گیری مستقل: در این بازار هر شرکتی بدون در نظر گرفتن واکنش شرکت‌های دیگر، تصمیمات مستقلی در مورد قیمت‌گذاری، تولید و بازاریابی می‌گیرد.
شباهت‌ها و تفاوت بازار رقابت کامل و انحصاری
بازار رقابت کامل و بازار رقابت انحصاری با یکدیگر وجه تشابه و تمایزهایی دارند که در ذیل برشمرده شده‌اند:
نوع محصولات: در بازار رقابت کامل محصولات همگن معامله می‌شود اما در دیگری محصولات نزدیک به هم و متمایز معامله می‌شود.
تعداد فروشندگان: در هر دو بازار انحصاری فروشندگان بسیاری وجود دارد.
ورود و خروج شرکت‌ها: در هر دو بازار آزادی ورود و خروج شرکت‌ها وجود دارد.
قیمت‌گذاری: در بازار رقابت کامل قیمت‌ها ثابت و بر اساس وضعیت صنعت تعیین می‌شود اما در بازار رقابت انحصاری شرکت‌ها به دلیل تمایز محصول، کنترل نسبی بر قیمت دارند.
میزان دسترسی به اطلاعات و سطح دانش: در هر دو بازار دانش کاملی از آمارها، قیمت‌ها و سایر ویژگی‌های بازار وجود دارد.
نتیجه‌گیری
وقتی صحبت از بازار می‌شود، منظور انواع مختلفی از ساختارهای بازار است که هر یک ویژگی‌های منحصر به فرد خود را دارند که بر نحوه عملکرد مشاغل و تعامل مصرف‌کنندگان با آنها تاثیر می‌گذارد. یکی از رایج‌ترین ساختارهای بازار، رقابت کامل است که با تعداد زیاد خریداران و فروشندگان، محصولات همگن و ورود و خروج آزادانه بنگاه‌ها به آن مشخص می‌شود و درست نقطه مقابل انحصار کامل است، اما با بازار رقابت انحصاری در برخی ویژگی‌ها وجه تشابه دارد.
