هزینه فرصت چیست و چه اهمیتی دارد؟

هزینه فرصت یکی از مفاهیم مهم در اقتصاد است و در سراسر فرآیندهای مختلف تصمیم‌گیری به کار گرفته می‌شود. این هزینه در واقع ارزش بهترین جایگزینی است که با انتخاب یک گزینه از دست رفته است. به عبارت ساده‌تر، هزینه کارهای دیگری است که فرد می‌توانست انجام دهد. در این مقاله این واژه اقتصادی به طور مفصل تشریح شده است.

تعریف هزینه فرصت سرمایه

از آنجایی که در زندگی همواره شرایطی ایجاد می‌شود که افراد دائما باید میان گزینه‌های مختلف یک گزینه را انتخاب کنند، ناگزیر با مبادلاتی روبرو می‌شوند که در آن باید از برخی فرصت‌ها صرف‌نظر کنند، تا چیزهایی را که بیشتر می‌خواهند، به دست آورند. اقتصاددانان از اصطلاح هزینه فرصت برای نشان دادن هر آن‌چه که برای به دست آوردن چیزی باید از آن صرف‌نظر‌ کرد، استفاده می‌کنند. یک اصل اساسی علم اقتصاد این است که هر انتخابی یک هزینه فرصت دارد و این فرصت نشان‌دهنده مزایایی است که یک فرد، سرمایه‌گذار یا کسب‌و‌کار هنگام انتخاب یک جایگزین نسبت به دیگری از دست می‌دهد.

برای سرمایه‌گذاران، شناخت فرصت‌های از دست رفته با انتخاب یک سرمایه‌گذاری نسبت به سرمایه‌گذاری دیگر، توانایی تصمیم‌گیری را ارتقا می‌بخشد. این فرصت‌های از دست رفته شامل هزینه‌های ضمنی و آشکار است. هزینه آشکار، به هزینه‌های ملموسی چون زمان یا پول و هزینه‌های ضمنی معمولاً به هزینه‌هایی همچون شادی یا رضایت از تصمیم اشاره دارد. برای مثال گاهی فردی کار بیشتر را به تفریح بیشتر ترجیح می‌دهد، در این حالت فرد پول بیشتر را در ازای از دست دادن لذت تفریح انتخاب کرده است‌. در مقابل فردی که تفریح بیشتر را انتخاب کرده، لذت بیشتر را به درآمد بیشتر ترجیح داده که هزینه‌ فرصت همان درآمد بیشتر است.

نحوه محاسبه هزینه فرصت در اقتصاد

برای محاسبه این هزینه، باید در ابتدا هزینه هر انتخاب مشخص و تفاوت‌ها شناسایی شوند. اگر یکی از دیگری گران‌تر است، باید تعیین کرد که از پول اضافی برای چه چیزهایی می‌توان استفاده کرد یا این‌که هزینه بالاتر ارزش مزایای انتخابی افراد را دارد؟

فرمول هزینه فرصت در اقتصاد در ذیل آمده است:

هزینه فرصت = فرصت‌ها و مزایای گزینه‌های جایگزین – فرصت‌ها یا مزایای گزینه انتخاب شده

به‌رغم آنکه هزینه فرصت براساس فرمول فوق، عمدتا در سرمایه‌گذاری‌ها و موارد ملموس قابل محاسبه است، برای تعیین سود هر دو گزینه، احتمالاً باید بر اساس عملکردهای تاریخی و نتایج پیش‌بینی‌شده تخمین‌های تقریبی انجام شود.

چه زمانی می‌توان از هزینه فرصت استفاده کرد؟

هزینه فرصت را می‌توان برای تصمیم‌گیری در موقعیت‌های متعدد هم برای مشاغل و هم برای افراد مورد استفاده قرار داد. گاهی اوقات، تصمیم‌گیری‌ها می‌تواند براساس مزایای نامشهود یا برخی متغیرها صورت گیرد، اما در مورد مسائل مالی، هزینه فرصت می‌تواند به یافتن بهترین راه‌حل کمک کند. بنابراین این هزینه، می‌تواند راهی مناسب برای تصمیم‌گیری در مورد یک سرمایه‌ گذاری یا خرج کردن پول باشد، به خصوص زمانی که دو موقعیت با ریسک مشابه و هزینه‌های قابل پیش‌بینی بررسی می‌شود. نکته مهم آن است در سرمایه‌گذاری‌ها هزینه فرصت معمولاً برای چیزهای نامشهود، مانند مزایای عاطفی یا زمان صرف شده، محاسبه نمی‌شود. 

چرا هزینه فرصت برای سرمایه‌گذاران مهم است؟

تخصیص درآمد و منابع برای یک سرمایه‌گذاری، افراد را از استفاده از درآمد یا منابع خود برای سرمایه‌گذاری دیگر باز می‌دارد. بنابراین بدیهی است که تصمیم‌گیری در مورد این‌که در چه چیزی سرمایه‌گذاری شود، براساس هزینه فرصت صورت گیرد. سرمایه‌گذاران با ارزیابی ریسک و بازده هر سرمایه‌گذاری، سعی بر انتخاب بهترین گزینه را دارند تا بازدهی خود را بهینه کنند. در این خصوص حتی عدم تصمیم‌گیری آنان نیز هزینه فرصت دارد، به خصوص زمانی که نرخ تورم بالا باشد.

بنابراین ارزیابی فرصت‌های از دست رفته به سرمایه‌گذاران کمک می‌کند تا براساس شرایط خود، تصمیمات آگاهانه‌تری بگیرند. علاوه بر این، می‌تواند به همسویی تصمیمات سرمایه‌گذاری با اهداف و اولویت‌های ریسک و بهینه‌سازی تخصیص منابع برای به حداکثر رساندن بازدهی کمک کند.

کسب و کارها چگونه از هزینه فرصت استفاده می‌کنند؟

شرکت‌ها و کسب‌وکارها عمدتا در هنگام تصمیم‌گیری‌های تجاری مهم، با بررسی و تجزیه و تحلیل هزینه فرصت و سنجیدن خطرات و مزایای ایجاد گزینه‌های جایگزین، تلاش دارند تا بهترین تصمیم را اتخاذ کنند. به عنوان یک صاحب کسب و کار، افراد به طور منظم با تصمیمات مالی روبرو می ‌شوند. بنابراین تصمیمات مالی با محاسبه هزینه فرصت معقول برای همه گزینه‌های موجود، روش خوبی است که می‌تواند زیان‌های احتمالی را به حداقل برساند و سلامت مالی شرکت را بهبود بخشد.

در این خصوص برای ارزیابی مناسب هزینه‌های فرصت، تمامی هزینه‌ها و منافع هر گزینه موجود باید در نظر گرفته شود و با گزینه‌های دیگر سنجیده شود. این به کسب‌وکارها کمک می‌کند تا هر بار که با تصمیم مهمی در کسب و کار خود مواجه شدند، با محاسبات درست و درنظرگرفتن تمامی جوانب، بازگشت سرمایه خود را به حداکثر برسانند. همچنین از هزینه‌های فرصت برای سنجش سرمایه‌گذاری‌ها که در گذشته انجام شده، استفاده می‌شود تا مشخص شود که اگر کسب‌وکاری در گذشته اقدام خاصی انجام داده، الان در چه وضعیتی قرار دارد. این موضوع شاید کمکی به تغییر وضعیت حال آن شرکت نداشته باشد، اما به محاسبه هزینه‌های فرصت آتی کمک می‌کند.

عوامل موثر بر تعیین هزینه‌ فرصت

در حالی که برای بسیاری از سرمایه‌گذاران «بازده» به عنوان مهم‌ترین معیار در هنگام انتخاب میان چند گزینه سرمایه‌گذاری در نظر گرفته می‌شود، عوامل دیگری نیز وجود دارد که باید حتما به آن توجه داشت.

ریسک: تحمل ریسک افراد باید در تصمیمات سرمایه‌گذاری نقش داشته باشد. به عنوان مثال، افراد می‌توانند یک فرصت تجاری با پتانسیل بازدهی بالا داشته باشند، اما این فرصت ریسک بالاتری داشته باشد. در واقع هزینه فرصت انتخاب یک گزینه تجاری با ریسک بیشتر، نسبت به یک گزینه با ریسک کمتر، همان آرامشی است که از دست می‌رود.

نقدشوندگی: دسترسی سریع‌تر به وجوه می‌تواند یک سرمایه‌گذاری را جذاب‌تر از دیگری کند. ممکن است که یک گزینه پیشنهادی برای سرمایه‌گذاری به رغم بازدهی بالاتر، نقدشوندگی کمتری داشته باشد. در این حالت با انتخاب این گزینه، نقدشوندگی به عنوان هزینه فرصت از دست خواهد رفت.

زمان و انرژی: نکته مهمی که در این خصوص باید در نظر گرفت آن است که گزینه‌های سرمایه‌گذاری به چه مقدار از زمان و انرژی افراد نیاز دارد. برخی پروژه‌ها یا فرصت‌ها به‌رغم بازدهی بالا اما زمان و انرژی بیشتری از افراد خواهد گرفت. در این حالت با انتخاب این پیشنهاد فرصت‌هایی با زمان و انرژی کمتر از دست می‌رود.

محدودیت‌های هزینه فرصت

محاسبه هزینه فرصت علاوه بر ویژگی‌های مثبتی که دارد، دارای محدودیت‌هایی است که در ادامه به آن اشاره شده است:

عدم دقت کافی در محاسبه: کسب‌وکارها و سرمایه‌گذاران معمولا محاسبات خود از هزینه فرصت را بر اساس تخمین‌ها و حدس‌ و گمان انجام می‌دهند، چرا که سوابق تاریخی همواره نمی‌توانند آینده را پیش‌بینی کنند. همچنین عواملی وجود دارد که با داده‌های عددی قابل نمایش نیستند.

وقت‌گیر بودن: محاسبه و درنظر گرفتن هزینه فرصت زمان می‌برد. افراد با بررسی و شناسایی هزینه‌های فرصت تصمیمات بهتری خواهند گرفت، اما مدیران عمدتا زمان محدودتری برای مقایسه گزینه‌ها و تصمیم‌گیری‌های تجاری دارند.

فرد به فرد متفاوت است: هزینه فرصت فرد به فرد متفاوت است، بنابراین آن‌چه برای یک فرد مناسب است، ممکن است برای شخص دیگری مناسب نباشد. در واقع چیزی که برای یک نفر ارزش سرمایه‌گذاری را دارد، دیگری ممکن است آن را به عنوان یک ریسک بزرگ شناسایی و جایگزین دیگری را انتخاب کند.

جمع‌بندی

هزینه فرصت در اقتصاد اصطلاح یا مفهومی است که فقط برای سرمایه‌گذاری کاربرد ندارد و می‌تواند در سایر حوزه‌های اقتصادی نیز به کار رود. در سرمایه‌گذاری‌ها، هزینه فرصت یک سرمایه‌گذاری به سود یا زیان احتمالی ناشی از عدم انتخاب گزینه سرمایه‌گذاری جایگزین (گزینه‌ای که انتخاب نشده) اشاره دارد. با در نظر گرفتن هزینه‌های فرصت، کسب‌وکارها می‌توانند تصمیمات محکم‌تر و منطقی‌تری اتخاذ کنند. از طریق این فرآیند، شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران می‌توانند بررسی کنند که آیا گزینه انتخابی آن‌ها در کوتاه‌مدت و بلندمدت به نفع آنها خواهد بود یا جایگزین‌های بهتری وجود دارد.