آفست کردن در بازار آتی کالا چیست؟ راهنمای کاربردی بستن موقعیت و محاسبه سود و زیان

آفست کردن در بازار آتی کالا به معنای بستن یک موقعیت باز با گرفتن موقعیت برابر و مخالف در همان نماد و همان سررسید تعریف می‌شود. خریدار با فروش همان تعداد قرارداد و فروشنده با خرید همان تعداد قرارداد تعهد خود را خنثی می‌کند. اتاق پایاپای پس از آفست، موقعیت خالص را صفر ثبت می‌کند، سود و زیان را بر اساس تفاوت قیمت ورود و خروج محاسبه می‌کند و وجه تضمین آزادشده را به حساب بازمی‌گرداند. اگر معامله معکوس در سررسید دیگری انجام شود، آفست رخ نمی‌دهد و وضعیتی مانند رول یا اسپرد تقویمی ایجاد می‌شود. هدف از آفست، مدیریت ریسک، قفل کردن سود یا محدود کردن زیان و خروج منظم پیش از تحویل فیزیکی است و اجرای درست آن با تطبیق دقیق سررسید، حجم، نماد، توجه به کارمزد، نقدشوندگی و زمان‌بندی مناسب در روزهای نزدیک به سررسید محقق می‌شود.

انواع آفست کردن در بازار آتی کالا

در عمل، آفست کردن در بازار آتی کالا چند صورت رایج دارد که بسته به هدف معامله‌گر و مقررات بورس انتخاب می‌شوند و هر کدام شیوه بستن تعهد را تعریف کنند:

آفست کامل: آفست کامل یعنی کل موقعیت باز با انجام یک معامله برابر و مخالف در همان نماد و همان سررسید بسته شود و پس از اجرا، موقعیت خالص به صفر برسد و تعهد تحویل حذف شود و وجه تضمین آزاد شود و سود یا زیان بر اساس تفاوت قیمت ورود و خروج محاسبه شود.

آفست جزئی: آفست جزئی یعنی فقط بخشی از موقعیت باز با معامله معکوس در همان نماد و همان سررسید کاهش یابد و بخش باقیمانده برای مدیریت فعال ریسک یا پیاده‌سازی استراتژی مرحله‌ای حفظ شود و فشار وجه تضمین و ریسک جهت‌دار متناسب با اندازه جدید موقعیت تعدیل شود.

آفست خودکار نزدیک سررسید: آفست خودکار زمانی رخ دهد که طبق مقررات بورس یا رویه کارگزار، در آستانه سررسید یا در شرایطی مانند عدم کفایت وجه تضمین، سامانه به‌صورت سیستمی موقعیت‌های باز را با معاملات مخالف ببندد تا ورود ناخواسته به فرآیند تحویل یا تداوم نقض الزامات تضمین جلوگیری شود.

آفست از طریق معامله معادل با فیزیک (EFP/EFRP): در قراردادهای کالایی، دو طرف می‌توانند با مبادله هم‌زمان یک معامله فیزیکی یا سبد معادل در کنار انجام معامله مخالف در آتی، موقعیت آتی را آفست کنند و تعهد آتی را در برابر معامله فیزیکی خنثی کنند و نیاز به تحویل عملیاتی در سررسید را مدیریت کنند.

آفست کردن در بازار آتی کالا چگونه انجام می‌شود؟

اجرای درست آفست کردن در بازار آتی کالا با چند گام ساده اما دقیق انجام می‌شود و با رعایت این ترتیب از باقی ماندن تعهد ناخواسته و هزینه اضافی جلوگیری می‌شود:

1) شناسایی موقعیت باز: نماد، سررسید، تعداد قرارداد، سمت معامله و قیمت ورود از گزارش پرتفوی استخراج می‌شود تا دقیقا معلوم شود کدام موقعیت باید بسته شود و چه حجمی آفست شود.

2) انتخاب راهبرد خروج: هدف مشخص می‌شود؛ اگر بستن تعهد مد نظر باشد، آفست در همان سررسید انتخاب می‌شود و اگر حفظ مواجهه قیمتی با انتقال به زمان‌های دورتر مطلوب باشد، رول انتخاب می‌شود.

3) ثبت سفارش معکوس هم‌سررسید: برای بستن خرید، سفارش فروش با همان تعداد و همان سررسید ثبت می‌شود و برای بستن فروش، سفارش خرید با همان مشخصات وارد می‌شود و از اشتباه در انتخاب نماد یا سررسید جلوگیری می‌شود.

پرتفوی4) کنترل اجرا و صفر کردن موقعیت: پس از انجام معامله معکوس، گزارش لحظه‌ای پرتفوی بررسی می‌شود تا تعداد قرارداد باز به صفر برسد و باقی‌مانده‌ای از موقعیت قبلی بر اثر اختلاف حجم یا لغزش باقی نماند.

5) تسویه روزانه و آزادسازی وجه: اتاق پایاپای سود و زیان را از اختلاف قیمت ورود و خروج محاسبه می‌کند و وجه تضمین آزاد یا به‌روز می‌شود و گزارش گردش حساب برای اطمینان از تسویه کامل کنترل می‌شود.

6) مرور هزینه و نقدشوندگی: کارمزد، مالیات، اختلاف قیمت خرید و فروش و عمق دفتر سفارش ارزیابی می‌شود تا هزینه اجرای آفست مدیریت شود و زمان‌بندی دفعات بعد با توجه به نقدشوندگی نزدیک سررسید بهینه شود.

مقایسه آفست کردن در بازار آتی کالا با رول و تسویه

آفست یعنی بستن کامل یا جزئی همان سررسید با گرفتن موقعیت برابر و مخالف در همان قرارداد انجام شود و تعهد تحویل یا تسویه نهایی حذف شود. رول یعنی همزمان موقعیت سررسید نزدیک بسته شود و همان موقعیت در سررسید دورتر باز شود تا مواجهه قیمتی حفظ شود و ورود به تحویل به تعویق افتد و ریسک تقویمی مدیریت شود.

تسویه در سررسید یعنی قرارداد تا تاریخ انقضا نگه داشته شود و بسته به مشخصات، تحویل فیزیکی اجرا شود یا تسویه نقدی انجام شود و تفاوت قیمت نهایی محاسبه شود. از منظر عملیات، آفست مواجهه را متوقف کند و وجه تضمین را آزاد کند، رول مواجهه را تداوم دهد و هزینه یا منفعت انتقال را ایجاد کند، و تسویه الزامات لجستیکی یا نقدی پایانی را فعال کند.

هزینه آفست و محاسبه سود و زیان در بازار آتی

کارمزد آفست کردن در بازار آتی کالا تابع دستورالعمل بورس و تعرفه کارگزار تعیین شود و در بیشتر بازارها مشابه کارمزد یک معامله عادی اخذ شود و در برخی بازارها برای بستن موقعیت تخفیف ترجیحی اعمال شود. هزینه نهایی فقط به کارمزد محدود نماند و اجزایی مانند کارمزد بورس و اتاق پایاپای، مالیات‌های مقرراتی، شکاف قیمت خرید و فروش، لغزش قیمتی در اجرای سفارش و هزینه فرصت وجه تضمین را نیز شامل شود و در محاسبات بازده به‌طور محافظه‌کارانه لحاظ شود. در واقع، سود و زیان آفست بر پایه تفاوت قیمت ورود و خروج، اندازه قرارداد و تعداد قرارداد محاسبه شود و سپس همه هزینه‌ها از آن کسر شود.

برای مثال، اگر یک قرارداد آتی زعفران با اندازه ۱۰۰ گرم در ۱۵۰ هزار تومان به‌ازای هر گرم خریداری شود و با ۱۷۰ هزار تومان فروخته شود، سود ناخالص برابر با ۲ میلیون تومان محاسبه شود و اگر مجموع کارمزد و سایر هزینه‌ها ۳۰ هزار تومان باشد، سود خالص برابر با ۱ میلیون و ۹۷۰ هزار تومان ثبت شود.

مزایا و کاربردهای آفست کردن در بازار آتی کالا

آفست کردن در بازار آتی کالا ابزار استاندارد خروج و کنترل ریسک است و با بستن موقعیت در همان سررسید، کارایی عملیاتی و مالی پرتفو تقویت شود:

قفل سود: قفل سود یعنی معامله‌گر پیش از سررسید با آفست کردن، سود دفتری را به سود قطعی تبدیل کند و مواجهه قیمتی خود را به صفر برساند. با ثبت سفارش معکوس در همان نماد و همان سررسید، اتاق پایاپای اختلاف قیمت ورود و خروج را تسویه کند و وجه تضمین را آزاد کند. این کار ریسک بازگشت قیمت، شوک‌های خبری خارج از ساعت و فرسایش بازده نزدیک سررسید را حذف کند.

محدود کردن زیان و انضباط معاملاتی: اجرای آفست در سطوح از پیش‌تعریف‌شده، سقف زیان را کنترل می‌کند، پایبندی به برنامه مدیریت ریسک را حفظ می‌کند و مواجهه نامطلوب با نوسان را کاهش می‌دهد.

پرهیز از تحویل و کاهش ریسک عملیاتی: خروج به‌موقع، ورود به فرآیند تحویل فیزیکی، الزامات کیفیت و مکان تحویل و هزینه‌های لجستیکی را منتفی می‌کند و با ثبت شفاف در اتاق پایاپای، ریسک‌های عملیاتی و انطباقی را کم می‌کند.

چابکی پرتفوی و دقت پوشش ریسک: بستن سریع موقعیت‌های کم‌بازده امکان چرخش سرمایه به فرصت‌های بهتر را فراهم می‌کند، ریسک شبانه و شکاف نقد و آتی را می‌کاهد و کیفیت پوشش ریسک و دقت همخوانی با معرض‌های واقعی را تقویت می‌کند.

ریسک‌ها و خطاهای آفست کردن در بازار آتی کالا

اجرای آفست اگر با دقت انجام نشود، هزینه ناخواسته ایجاد کند و تعهد ناخواسته بر جا بگذارد و کیفیت مدیریت ریسک را تضعیف کند:

نقدشوندگی و لغزش قیمت: عمق کم دفتر سفارش و فاصله زیاد قیمت خرید و فروش به‌ویژه نزدیک سررسید، اجرای آفست را با لغزش قیمتی همراه کند و هزینه خروج را افزایش دهد و ضرورت ارزیابی عمق بازار و خرد کردن سفارش و انتخاب نوع سفارش مناسب را برجسته کند.

اشتباه سررسید در آفست: ثبت سفارش معکوس در سررسید دیگر یا نماد مشابه، آفست ایجاد نکند و عملا رول ناخواسته یا یک جفت موقعیت جدید بسازد و ریسک تقویمی اضافه کند و نیاز به کنترل دقیق نماد، سررسید، سمت و حجم پیش و پس از اجرا را یادآوری کند.

محدودیت وجه تضمین: افت مانده تضمین یا افزایش الزامات حاشیه‌ای می‌تواند امکان ثبت سفارش آفست را محدود کند و زمان خروج را نامطلوب کند و اهمیت پایش پیوسته مانده، تعریف سطوح هشدار و نگه‌داشتن حاشیه امن نقدی را پررنگ کند.

زمان‌بندی: برخورد قیمت با دامنه نوسان، توقف نماد به دلیل اعلان یا ازدحام دقایق پایانی می‌تواند اجرای آفست را به تاخیر بیندازد و ورود ناخواسته به فرآیند تحویل را محتمل کند و برنامه‌ریزی خروج با حاشیه زمانی کافی را ضروری کند.

هزینه پنهان: کارمزد کارگزار و بورس و اتاق پایاپای، مالیات‌های احتمالی، شکاف قیمت خرید و فروش، لغزش و هزینه فرصت وجه تضمین بازده خالص آفست را کاهش دهد و در کنار ریسک بیسیس و خطاهای سیستمی نتیجه را مخدوش کند و به‌روزرسانی برگه محاسبات هزینه و راستی‌آزمایی ثبت‌ها را الزامی کند.

جمع‌بندی

آفست کردن در بازار آتی کالا ابزار استاندارد خروج و مدیریت ریسک است و با گرفتن موقعیت برابر و مخالف در همان قرارداد انجام شود و تعهد تحویل حذف شود و سود و زیان نهایی شفاف محاسبه شود. تمایز روشن میان آفست، رول و تسویه و رصد نقدشوندگی، وجه تضمین و دستورالعمل‌های اتاق پایاپای کیفیت اجرای راهبرد را تعیین کند و موفقیت برنامه هجینگ و معاملات را تضمین کند.

سوالات متداول