پولشویی چیست؟ بررسی انواع و مجازات آن
پولشویی (Money Laundering) فرایندی است که طی آن افراد یا گروه‌ها درآمدهای حاصل از فعالیت‌های مجرمانه و غیرقانونی خود را به دارایی‌های به ظاهر مشروع تبدیل می‌کنند. هدف اصلی این کار پنهان کردن منشا غیرقانونی این وجوه است که به آن‌ها پول کثیف گفته می‌شود. در این شیوه افراد قصد دارند که امکان استفاده آزادانه از این دارایی‌ها در سیستم مالی برای آن‌ها فراهم شود و از شناسایی و پیگرد قانونی مصون بمانند. پولشویی یک جرم مالی جدی است و در دسته جرائم اقتصادی قرار می‌گیرد. منابع اصلی این پول‌های کثیف شامل درآمدهای حاصل از جرایمی مانند قاچاق مواد مخدر، قاچاق کالا و ارز، قاچاق انسان، آدم‌ربایی، اخاذی، کلاهبرداری، قاچاق اسلحه، فساد، اختلاس، قمار و سایر جرائم این چنینی هستند. پولشویی یک پدیده جهانی است که توسط خدمات مالی بین‌المللی که به صورت ۲۴ ساعته در حال فعالیت هستند، تسهیل شده و بدون وقفه ادامه پیدا می‌کند. لازم به ذکر است که تعریف پولشویی ممکن است در کشورهای مختلف جهان، تفاوت‌هایی داشته باشد و به این ترتیب شامل قوانین مجازات مختلفی نیز می‌شوند.
قانون‌گذاران برای پولشویی و درآمد حاصل از آن مجازات جداگانه‌ای در نظر می‌گیرند. به این معنا که افراد با ارتکاب جرم اصلی و سپس پولشویی، در واقع مرتکب دو جرم می‌شوند که هر کدام مجازات مستقل خود را دارند. در این مقاله برای آشنایی بیشتر با این فرایند مجرمانه به بررسی تاریخچه، مراحل، انواع، مجازات و همچنین شیوه تشخیص آن پرداخته شده است.
بررسی تاریخچه پولشویی
پولشویی یکی از قدیمی‌ترین پدیده‌های مالی غیرقانونی در تاریخ است که سابقه‌ای طولانی دارد و ریشه‌های آن به دوران باستان بازمی‌گردد. در آن زمان، تجار برای پنهان کردن دارایی‌های خود از ماموران حکومتی و مالیاتی، اموالشان را به مناطق دورافتاده منتقل می‌کردند.
در دهه ۱۹۳۰ و همزمان با ممنوعیت مشروبات الکلی در ایالات متحده، گروه‌های خلافکار برای پنهان کردن درآمدهای حاصل از فروش غیرقانونی الکل از پولشویی استفاده می‌کردند. بعد از چندین سال در دهه ۱۹۸۰ قوانین ضد پولشویی در واکنش به گسترش قاچاق مواد مخدر در این کشور افزایش پیدا کرد و سیستم‌های مالی برای شناسایی فعالیت‌های مشکوک اقتصادی، اقدامات دقیقی را انجام می‌دادند. پس از حوادث ۱۱ سپتامبر، قوانین ضد پولشویی تمرکز بیشتری بر مقابله با تامین مالی تروریسم داشت. امروزه با پیشرفت فناوری و دیجیتالی شدن اقتصاد، روش‌های پولشویی پیچیده‌تر شده و شناسایی آن‌ها نیز دشوارتر شده است.
فرایند پولشویی به زبان ساده
فرایند پولشویی دارای سه مرحله اصلی است. این مراحل شامل تزریق (جایگذاری)، لایه‌بندی و ادغام هستند. معنی پولشویی یعنی تبدیل وجوه حاصل از فعالیت‌های غیرقانونی (پول کثیف) به وجوهی که ظاهری مشروع و قانونی (پول تمیز) دارند. در تصویر زیر مراحل اصلی پولشویی به ترتیب قابل مشاهده هستند و در ادامه هر یک شرح داده می‌شود.
- تزریق (جایگذاری)
مرحله اول در فرایند پولشویی تزریق یا جایگذاری است. در این مرحله پول‌های حاصل از فعالیت‌های مجرمانه به صورت مخفیانه وارد سیستم‌های مالی قانونی می‌شوند. این مرحله با هدف ورود پول غیرقانونی به نهادهای مالی انجام می‌شود تا به نظر برسد که این پول‌ها از منابع مشروع به دست آمده است. پول کثیف می‌تواند توسط کارگزاران یا افراد واسطه به سیستم‌های مالی و بانکی کشور تزریق شود.
در اینجا با ذکر مثال به مرحله تزریق پولشویی پرداخته می‌شود. به طور مثال یک مجرم ممکن است همزمان به عنوان فروشنده نیز فعالیت داشته باشد. این فرد در گزارش فروش ذکر می‌کند که اقلام خود را چند برابر بالاتر از ارزش واقعی آن‌ها به فروش رسانده است. سپس برابر با مبلغ تفاوت بین قیمت فروش و ارزش واقعی آن کالا‌ها، پول‌های کثیف خود را به عنوان مبلغ فروش اضافه می‌کند.
- لایه‌بندی
مرحله دوم در پولشویی لایه‌بندی است. در این مرحله منبع اصلی پول غیرقانونی با استفاده از تراکنش‌های متعدد و ترفندهای حسابداری پیچیده پنهان می‌شود. هدف اصلی این مرحله، عدم ردیابی منبع پول‌های غیرقانونی توسط مراکز قانونی است. فرد مجرم در این مرحله تلاش می‌کند تا شناسایی منبع اصلی پول‌های کثیف تقریبا غیرممکن شود.
به طور مثال یک فرد فروشنده گزارش فروش خود را چند برابر از ارزش واقعی کالاهای به فروش‌رفته ثبت کرده است و پول کثیف خود را به عنوان مبلغ فروش کالا ارائه داده است. این فرد در مرحله لایه‌بندی برای فرار از مالیات ممکن است که در بازارهای مالی یا املاک و چند بخش مختلف دیگر شروع به سرمایه‌گذاری کند. به‌طوری پول کثیف در چند بخش مختلف تقسیم شود تا نتوان منبع آن را به راحتی ردیابی کرد. همچنین ممکن است پول کثیف در شرکت‌های صوری یا کاغذی سرمایه‌گذاری شود تا پیگیری منبع پول برای نهادهای قانونی دشوارتر شود.
- ادغام
مرحله آخر در فرایند پولشویی ادغام نام دارد. در این مرحله پول شسته شده از حساب‌های قانونی برداشت شده و با هدف مورد نظر مجرمان در فعالیت‌های اقتصادی رسمی به کار گرفته می‌شود. این مرحله به درآمدهای حاصل از فعالیت‌های مجرمانه را در پوششی به ظاهر مشروع و قانونی قرار می‌دهد.
به طور مثال پول شسته‌شده به صورت قانونی سرمایه‌گذاری می‌شود یا برای خرید املاک یا کالاهای گرانبها مورد استفاده قرار می‌گیرد.
لازم به ذکر است که اگرچه این سه مرحله فرایند پولشویی را تشکیل می‌دهند، اما ممکن است همیشه به طور کامل اجرا نشوند. گاهی اوقات برخی مراحل حذف، ترکیب یا چندین بار تکرار می‌شوند.
معرفی انواع پولشویی بر اساس منبع پول
پولشویی بر اساس اینکه منبع پول کثیف و شسته شده در داخل کشور یا خارج کشور باشد به چهار نوع تقسیم‌بندی می‌شود که شامل پولشویی درونی، مهارشونده، بیرونی و واردشونده هستند. در بخش زیر به شرح هر یک از این موارد پرداخته شده است.
پولشویی درونی: پولشویی درونی به این معنی است که پول کثیف حاصل از فعالیت مجرمانه در همان کشوری که به دست آمده است، شسته و تمیز می‌شود. درواقع کسب درآمد از عمل مجرمانه و پولشویی هر دو در یک کشور انجام شده است.
پولشویی مهارشونده: در پولشویی مهارشونده پول کثیفی که از فعالیت مجرمانه در یک کشور به دست آمده، در خارج از مرزهای آن کشور تمیز و شسته می‌شود. یعنی جرم و کسب درآمد از آن در یک کشور انجام می‌شود اما پولشویی در کشوری دیگری صورت می‌گیرد.
پولشویی بیرونی: پولشویی بیرونی مخالف پولشویی درونی است. در این شیوه کسب پول از فعالیت مجرمانه و فرایند تمیز کردن آن نیز، هر دو در یک کشور خارجی صورت می‌گیرد.
پولشویی واردشونده: در پولشویی واردشونده پول کثیف حاصل از یک عمل مجرمانه در خارج از کشور به دست آمده است و فرایند پولشویی در داخل کشور انجام می‌شود. درواقع جرم و کسب درآمد از آن در خارج از کشور انجام شده اما تمیز کردن پول در داخل کشور صورت می‌گیرد.
بررسی روش‌های پولشویی
پولشویی بر اساس منبع و مقدار پول کثیف و همچنین محل تمیز کردن به شیوه‌های مختلفی انجام می‌شود. در این بخش به معرفی رایج‌ترین شیوه‌های آن پرداخته می‌شود. این شیوه‌ها شامل اسمورفینگ، مبتنی بر تجارت‌های پوششی، خرید و فروش دارایی‌های با ارزش، معامله NFT، ابزارهای دیجیتال، ارز دیجیتال و حساب‌های بانکی خارجی هستند.
- اسمورفینگ (Smurfing)
در روش اسمورفینگ یا ساختارسازی، مجرم دارایی‌های خود را در چندین حساب مختلف پراکنده می‌کند تا امکان ردیابی منبع پول را از بین ببرد.
- پولشویی مبتنی بر تجارت
پولشویی با استفاده از تجارت‌های پوششی یکی از روش‌های رایج برای پنهان کردن منبع پول‌های غیرقانونی و کثیف است. در این روش، مجرمان با استفاده از کسب‌وکارهای قانونی، پول کثیف را وارد گردش مالی می‌کنند. در پولشویی مبتنی بر تجارت، نقل و انتقال پول به شیوه خرید یا فروش کالا با مبلغی بیشتر یا کمتر از ارزش واقعی آن انجام می‌شود. به طور مثال خرید یک کالا با مبلغی بیشتر از ارزش واقعی آن که درصدی از این مبلغ، پول کثیف است. یکی دیگر از مثال‌های رایج این شیوه خرید و فروش در آثار هنری است که امکان تخمین دقیق قیمت آن‌ها وجود ندارد.
- پولشویی با خرید یا فروش دارایی‌های باارزش
این شیوه پولشویی با استفاده از خرید و فروش املاک، جواهرات، خودروها یا سایر دارایی‌های باارزش برای پنهان کردن منبع غیرقانونی پول کثیف انجام می‌شود. معمولا در این شیوه از دارایی‌های رایج در بازار استفاده می‌شود تا بتوان به راحتی پول را به شیوه‌ای مرجوع دریافت کرد.
- پولشویی با استفاده از ابزارهای دیجیتال
پیشرفت تکونولوژی و وجود سایت‌ها و ابزارهای مالی اینترنتی، پیگیری تراکنش‌های غیرقانونی را پیچیده‌تر کرده است. ابزارهایی مانند بانکداری دیجیتالی یا پلتفرم‌های خرید و فروش آنلاین و بازارهای مجازی از بسترهای مورد استفاده در پولشویی هستند. افراد مجرم در این شیوه با استفاده از پروکسی‌ها و نرم‌افزارهای ناشناس تلاش می‌کنند تا پول خود را تمیز کنند و شناسایی منبع آن را نیز غیرممکن سازند.
- پولشویی از طریق ارز دیجیتال
با ارائه ارزهای دیجیتال در بازارهای مالی، افراد مجرم به استفاده از این ابزارهای برای جابه‌جایی پول‌های غیرقانونی خود پرداختند. برخی صرافی‌ها بدون احراز هویت دقیق، اجازه می‌دهند ارز دیجیتال بدون شفافیت لازم منتقل شود. مجرمان می‌توانند از این صرافی‌ها برای پنهان کردن منشأ پول‌های غیرقانونی استفاده کنند. همچنین افراد با استفاده از میکسرها یا تامبلرها، ارز دیجیتال کثیف خود را از آدرس‌های مختلف منتقل می‌کنند و درنهایت در یک یا چند کیف پول نگهداری می‌کنند. این کار باعث می‌شود ردیابی پول کثیف دشوار شود و مجرمان قادر به تبدیل آن به ارزهای قانونی باشند.
- پولشویی به شیوه معامله با NFT
یکی از شیوه‌های رایج پولشویی معامله با NFT است. افراد مجرم با استفاده از NFT (توکن‌های غیرقابل معاوضه) به تمیز کردن پول‌های غیرقانونی خود می‌پردازند. در این روش، افراد مجرم با استفاده از ارزهای غیرقانونی، یک NFT را خریداری کرده و سپس آن را با قیمت بالاتر به خودشان می‌فروشند. این فرایند سبب ایجاد سابقه مالی می‌شود و پول غیرقانونی به ظاهر قانونی و مشروع درمی‌آید.
- استفاده از حساب‌های بانکی خارجی
افراد مجرم برای نگهداری پول کثیف خود و پنهان کردن منبع آن به حساب‌های بانکی خارجی رو می‌آورند. البته باید توجه داشت که در این شیوه افراد به دنبال حساب‌های بانکی در کشورهایی هستند که قوانین سخت‌گیرانه‌ای نداشته باشند تا برای آن‌ها مشکل‌ساز نشود. در این شیوه، فرد مجرم پول را از کشور خود خارج می‌کند و در یک کشور خارجی در حساب بانکی نگهداری می‌کند.
جرم پولشویی چیست؟
از نظر قانونی پولشویی به عنوان یک جرم مجزا در قانون در نظر گرفته می‌شود و بر همین اساس مجازات مشخصی برای آن تعیین شده است. حکم پولشویی در قانون کشورهای مختلف به شکلی متفاوت تعریف شده است. به طور کلی مصادره، مجازاتی که در قانون جهانی برای پولشویی در نظر می‌گیرند که به موجب این حکم محرومیت قطعی از اموال ایجاد می‌شود. در واقع مصادره در قانون به این معناست که مجرمین به موجب این حکم که توسط دادگاه و مراجع ذی‌صلاح صادر می‌شود، از دسترسی به اموال به صورت دائمی محروم می‌شوند.
در ایران طبق ماده 9 قانون مبارزه با جرائم پولشویی مرتکبین انواع جرم پولشویی علاوه بر استرداد درآمد و عواید حاصل از ارتکاب جرم، مشتمل بر اصل و منافع حاصل از آن (اگر موجود نباشد مثل یا قیمت آن)، به جزای نقدی معادل یک چهارم عواید حاصل از جرم محکوم می‌شوند که باید به حساب درآمد عمومی نزد بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران واریز شود. جزای نقدی مجرم نیز معادل وجوه یا ارزش مالی پولشویی است. سایر جزئیات این قانون به شرح زیر است:
- اگر جمع اموال پولشویی و عواید آن تا ۱ میلیارد تومان باشد، علاوه بر جزای نقدی مجرم به حبس تعزیری درجه پنجم محکوم می‌شود.
- اگر جمع اموال پولشویی و عواید آن بیشتر از ۱ میلیارد تومان باشد، علاوه بر جزای نقدی مجرم به حبس تعزیری درجه چهارم محکوم می‌شود.
مجازات‌های مربوط به آیین‌نامه پولشویی در کشورهای مختلف ممکن است متفاوت باشد، اما معمولا شامل مصادره اموال، جریمه‌های سنگین مالی، زندان و حتی ضبط اموال و دارایی‌های مربوط به فرد مجرم است. از آن جایی که پولشویی جرمی است که جنبه بین‌المللی دارد و به صورت جهانی انجام می‌شود، لازم است که کشورها و سازمان‌های بین‌المللی برای تعیین مجازات و پیگیری آن در سطح جهانی قوانین سخت‌گیرانه‌ای وضع کنند.
پیشنهاد می‌شود برای درک بهتر تاثیر مخرب پولشویی بر اقتصاد، مقاله اثرات پولشویی بر اقتصاد کشورها مطالعه شود.
روش‌های تشخیص پولشویی
سازمان‌های نظارتی و مراکز قانونی از طریق پیگیری و ردیابی منابع مالی و رفتارهای مالی مشکوک از پولشویی توسط یک فرد یا یک سیستم آگاه می‌شوند. در این بخش به معرفی روش‌های رایج برای شناسایی این فرایند مجرمانه پرداخته شده است.
- فعالیت‌های مالی غیر معمول نسبت به الگوها و سابقه تراکنشات مالی افراد
- سپرده‌گذاری مبالغ زیاد در حساب‌های بانکی بدون مشخص بودن منبع آن
- عدم پاسخگویی شفاف نسبت به منبع پول و وجود اختلاف نظر یا تناقض
- خرید مقدار زیادی طلا یا سایر کالاهای گرانبها بدون مشخص بودن منبع پول خرید
- تغییر مکرر حسابداران و حسابرسان شخصی یا سازمانی
- سرمایه‌گذاری یا خرید و فروش در شرکت‌های ناشناس و ثبت نشده
- تراکنش‌های مالی بسیار پیچیده در چندین حساب مختلف
- خرید مقدار زیادی ارز دیجیتال با استفاده از یک ارز فیات (دلار، یورو و…) خصوصا در دوران رکود بازار ارزهای دیجیتال
- خرید مقدار زیای جواهرات و شمش‌های طلا
- دستکاری فاکتورهای خرید یا فروش کالا
- خرید یا فروش کالا یا دارایی با ارزش بیشتر یا کمتر از ارزش واقعی آن
جمع‌بندی
پولشویی (Money Laundering) یک فرایند مالی مجرمانه است که با هدف تمیز کردن پول غیرقانونی انجام می‌شود. در این شیوه افراد مجرم قصد دارند که پول به دست آمده از اعمال مجرمانه خود را به دارایی‌های مشروع و قانونی تبدیل کنند تا بتوانند از این پول استفاده کنند. پولشویی به شیوه‌های مختلفی مانند سرمایه‌گذاری، خرید یا فروش کالاهای گرانبها، سپرده‌گذاری در چندین حساب بانکی مختلف یا از طریق معاملات ارزهای دیجیتال انجام می‌شود تا از این طریق منبع اصلی پول غیرقانونی قابل ردیابی نباشد. پولشویی یکی از جرائم جدی در اقتصاد است و مجازات آن نیز شامل مصادره اموال و سایز جزاهای قانونی مربوطه می‌شود.
