یارانه معیشتی چیست؟ بررسی نحوه دهک‌بندی و معیارهای دریافت یارانه
یارانه معیشتی کمک هزینه‌ای است که از طرف دولت مستقیما به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود. این طرح با هدف بهبود قدرت خرید و کاهش فشارهای اقتصادی برای خانواده‌ها اجرا می‌شود و برای بسیاری از خانوارها بخش مهمی از درآمد ماهانه آن‌ها را تشکیل می‌دهد. زمان واریز یارانه معیشتی معمولا در دهه اول هر ماه است. این یارانه بر مبنای تعداد اعضای خانوار و دهک‌بندی اقتصادی تعیین می‌شود. در حال حاضر این یارانه به خانوارهای دهک اول تا ششم تعلق می‌گیرد. در سال ۱۴۰۴، به ازای هر نفر از خانواده‌های دهک‌های ۱ تا ۳، مبلغ ۴۰۰,۰۰۰ تومان و برای دهک‌های ۴ تا ۶، مبلغ ۳۰۰,۰۰۰ تومان یارانه تعلق می‌گیرد. در مجموع، بیش از ۹۰ درصد جمعیت جامعه ایران، معادل حدود ۷۲ میلیون نفر و ۲۳ میلیون خانوار، این یارانه معیشتی را دریافت می‌کنند.
در این مقاله به بررسی تاریخچه یارانه معیشتی، نحوه دهک‌بندی و معیار دریافت، روش‌های استعلام و نحوه پیگیری و شکایت آن پرداخته شده است.
تاریخچه یارانه معیشتی در ایران
طرح هدفمندسازی یارانه‌ها در ایران از آذر ۱۳۸۹ در دولت محمود احمدی‌نژاد آغاز شد. در اجرای این طرح برای نخستین بار، مبلغ ۴۵,۵۰۰ تومان به ازای هر نفر به‌صورت ماهانه به حساب سرپرست خانوار واریز می‌شد. هدف اصلی این طرح حذف تدریجی یارانه‌های پنهان انرژی و کالاهای اساسی، اصلاح الگوی مصرف، کاهش فشار بودجه‌ای دولت و توزیع عادلانه‌تر منابع از طریق پرداخت مستقیم نقدی بود.
در ادامه سیاست پرداخت یارانه نقدی، در آبان ۱۳۹۸، با اجرای طرح افزایش قیمت بنزین، دولت تصمیم گرفت یارانه معیشتی را به‌عنوان مرحله‌ای جدید اجرا کند تا بخشی از فشار اقتصادی و تورمی بر دهک‌های پایین جبران شود. این طرح تکمیل‌کننده سیاست یارانه نقدی دولت احمدی‌نژاد است و بر اساس شرایط اقتصادی به‌روزرسانی می‌شود. این حمایت دولتی به‌صورت نقدی به حساب سرپرستان خانوار واریز می‌شود و میزان آن بر اساس تعداد اعضای خانواده و طبقه‌بندی اقتصادی آن‌ها تعیین می‌شود. آگاهی از وضعیت دریافت یارانه معیشتی برای سرپرستان خانوار از اهمیت بالایی برخوردار است، زیرا هرگونه تغییر در دهک‌بندی، قطع یارانه یا مشکلات در واریز، می‌تواند بودجه خانواده را به‌طور مستقیم تحت تاثیر قرار دهد. همچنین دولت سامانه‌هایی برای پیگیری وضعیت و ثبت اعتراض در نظر گرفته است.
پیشنهاد می‌شود برای آشنایی بیشتر با تاثیر یارانه، مقاله تاثیر یارانه بر اقتصاد چیست؟ مطالعه شود.
دهک‌بندی و معیارهای دریافت یارانه معیشتی
در طرح جدید هدفمندسازی یارانه‌ها، تمامی خانواده‌ها بر اساس اطلاعات درآمدی و مالی که از طریق بانک‌های اطلاعاتی دولت جمع‌آوری شده، به ده دهک تقسیم می‌شوند. این طبقه‌بندی شامل دهک‌های یک تا ده است که از کم درآمدترین (دهک اول) تا پردرآمدترین (دهک دهم) است. دهک‌های اول تا سوم، شامل خانوارهای کم درآمد با نیازهای حمایتی بالا هستند. دهک‌های چهارم تا ششم شامل خانواده‌هایی با سطح درآمد متوسط و ناپایدار می‌شوند. دهک‌های هفتم تا دهم نیز خانوارهای پردرآمدی هستند که معمولا در فهرست دریافت یارانه قرار نمی‌گیرند.
معیارهای کلی برای عدم مشمولیت یارانه، بر اساس اطلاعات سال ۱۳۹۸ و اطلاعیه‌های وزارت کار، تعاون و رفاه اجتماعی به شرح زیر است:
- خانوارهایی که هم‌زمان دارای واحد مسکونی، شغل و خودرو هستند یا دو واحد ملکی دارند.
- خانوارهایی که طی چهار سال اخیر بیش از سه سفر خارجی غیرزیارتی هوایی داشته‌اند.
- خانوارهایی که مالک خودروی سواری با ارزش بیش از ۳۰۰ میلیون تومان یا خودروی عمومی با ارزش بیش از ۴۰۰ میلیون تومان هستند.
- کارفرمایانی که بیش از سه شخص بیمه‌پرداز دارند.
- خانوارهایی که ارزش ملک آن‌ها در تهران و کلانشهرها بیش از یک میلیارد و ۲۰۰ میلیون تومان و در سایر شهرها بیش از ۹۰۰ میلیون تومان باشد.
- دریافت‌کنندگان تسهیلات بانکی با مبلغ بیش از ۳۰۰ میلیون تومان که در حال بازپرداخت اقساط آن هستند.
- خانوارهایی که مجموع درآمد ماهانه اعضای آن‌ها بر اساس تعداد اعضای خانواده از مبالغ مشخصی بیشتر باشد. به عنوان مثال مبلغ درآمد برای یک نفر ۴ میلیون تومان، برای دو نفر ۵ میلیون تومان، برای پنج نفر و بیشتر از آن ۸ میلیون تومان تعیین شده است.
معیارهای عدم دریافت یارانه معیشتی که در طرح جدید هدفمندی یارانه‌ها تنظیم شده است به شرح زیر است:
- خانواده‌هایی که دارای املاک و مستغلات با مجموع ارزش بالاتر از ۳۵۰ میلیارد تومان هستند.
- خانواده‌هایی که یک یا چند خودروی سواری یا وانت دو کابین با مجموع ارزش بالاتر از ۳ میلیارد تومان دارند.
- یارانه معیشتی به ایرانیان مقیم خارج کشور تعلق نمی‌گیرد.
- خانوارهایی که بیش از پنج سفر خارجی در بازه یک ساله دارند.
- خانوارهایی با درآمد ماهانه بالاتر از سقفی که توسط دولت تعیین شده، مشمول دریافت یارانه معیشتی نمی‌شوند.
- خانوارهایی که سقف خرید ماهانه بالاتری از حد تعیین شده توسط دولت دارند.
روش‌های استعلام یارانه معیشتی
برای اطلاع از وضعیت مشمولیت دریافت یارانه معیشتی، چندین روش مختلف شامل کد دستوری USSD، سامانه پنجره مالی خدمات دولت هوشمند، سامانه حمایت، پلیس +10 و تلفن‌های گویا در دسترس قرار دارند. در بخش زیر به هر یک از این روش‌ها پرداخته شده است.
- کد دستوری USSD
یکی از ساده‌ترین و سریع‌ترین راه‌ها برای اطلاع از وضعیت مشمولیت یارانه، استفاده از کد استعلام یارانه معیشتی #کد ملی*43857*4* است. این روش نیازی به اتصال به اینترنت ندارد و برای تمامی کاربران تلفن همراه قابل استفاده است. با شماره‌گیری این کد و وارد کردن کد ملی سرپرست خانوار، پیامکی حاوی وضعیت یارانه و اطلاعات دهک‌بندی ارسال می‌شود. این روش برای استعلام وضعیت مشمول یا عدم مشمول دریافت یارانه معیشتی طراحی شده و جزئیات کامل‌تر در سامانه‌های آنلاین قابل دسترسی است.
- سامانه پنجره ملی خدمات دولت هوشمند (my.gov.ir)
سامانه my.gov.ir یکی از پیشرفته‌ترین پلتفرم‌های دولتی در ایران است که امکان استعلام یارانه معیشتی با کد ملی و مشاهده جزئیات دهک‌بندی را به صورت آنلاین فراهم می‌کند. کاربران با وارد کردن شماره موبایل و کد ملی می‌توانند وارد حساب کاربری خود شوند و از منوی خدمات، گزینه استعلام یارانه معیشتی یا گزینه دهک‌بندی خانوار را انتخاب کنند. از این طریق افراد می‌توانند متوجه شوند که در چه دهکی قرار دارند.
- سامانه حمایت (hemayat.mcls.gov.ir)
سامانه حمایت به نشانی hemayat.mcls.gov.ir توسط وزارت تعاون، کار و رفاه اجتماعی به طور اختصاصی برای استعلام یارانه معیشتی و دهک‌بندی خانوار طراحی شده است. همچنین، امکان ثبت اعتراض و پیگیری وضعیت یارانه معیشتی نیز در این سامانه وجود دارد. پس از مراجعه به سایت و وارد کردن کد ملی سرپرست خانوار و شماره تلفن، با انتخاب گزینه درخواست ثبت یارانه معیشتی برای بررسی، اطلاعات مربوط به یارانه و دهک‌بندی نمایش داده می‌شود.
- پلیس +10
مراجعه به دفاتر پلیس +10 یک روش حضوری برای استعلام وضعیت یارانه معیشتی است. این دفاتر یکی از مراکز رسمی برای دریافت اطلاعات در مورد وضعیت دهک‌بندی و یارانه خانوار به شمار می‌روند. برای استعلام لازم است که سرپرست خانوار با ارائه کد ملی به دفتر پلیس +10 مراجعه کند و از وضعیت دهک و برخورداری یارانه معیشتی خود آگاه شود. لازم به ذکر است که امکان ثبت اعتراض نسبت به وضعیت دهک‌بندی و یارانه معیشتی نیز در این مراکز فراهم شده است.
- تلفن گویا
از طریق شماره‌های گویای ۰۹۲۰۰۰۰۶۳۶۹ یا ۰۲۱-۶۳۶۹ امکان استعلام یارانه معیشتی فراهم شده است. پس از تماس با این شماره و وارد کردن کد ملی سرپرست خانوار، اطلاعات یارانه به صورت پیامک یا صوتی ارائه می‌شود. این روش بیشتر برای آگاهی از مشمولیت یا عدم مشمولیت دریافت یارانه مناسب است و جزئیات دقیق دهک‌بندی را ارائه نمی‌دهد.
لازم به ذکر است که برای جلوگیری از ازدحام در سامانه‌های استعلام، زمان‌بندی ویژه‌ای بر اساس رقم سمت راست کد ملی سرپرست خانوار تعیین شده است. روزهای زوج (شنبه، دوشنبه، چهارشنبه) برای کدهای ملی که رقم سمت راست آن‌ها ۰، ۲، ۴، ۶، ۸ است. روزهای فرد (یکشنبه، سه‌شنبه، پنج‌شنبه) متعلق به کدهای ملی است که رقم سمت راست آن‌ها یکی از اعداد ۱، ۳، ۵، ۷ یا ۹ است. روزهای جمعه برای همه ارقام در دسترس قرار دارد و هیچ محدودیتی ندارد.
راهنمای ثبت و پیگیری اعتراض برای یارانه معیشتی
در صورتی که فردی مشمول دریافت یارانه معیشتی تشخیص داده نشده یا معتقد است که دهک‌بندی او به درستی انجام نگرفته است، می‌تواند اعتراض خود را در سامانه حمایت (hemayat.mcls.gov.ir) ثبت و پیگیری کند. مراحل ثبت اعتراض شامل موارد زیر است.
- مراجعه به یکی از سامانه‌های حمایت (hemayat.mcls.gov.ir)
- انتخاب گزینه درخواست بررسی از بخش وضعیت اقتصادی خانوار در سامانه
- وارد کردن کد ملی، شماره تلفن و سایر اطلاعات هویتی مورد نیاز
- توضیح دلایل اعتراض (مانند خطا در دهک‌بندی یا تغییرات درآمدی)
- ثبت درخواست و دریافت کد رهگیری
مدارک لازم برای ثبت اعتراض شامل کارت ملی سرپرست خانوار، شماره حساب بانکی که یارانه به آن واریز می‌شود، مدارک مربوط به درآمد و وضعیت اشتغال هستند. لازم به ذکر است که برای ثبت اعتراض، ممکن است نیاز به ارائه رضایت‌نامه جهت دسترسی به اطلاعات مالی و دارایی خانواده باشد.
پس از ثبت اعتراض، معمولا پاسخ اعتراض طی 10 روز اطلاع‌رسانی می‌شود. در صورت عدم دریافت پاسخ یا عدم واریز یارانه پس از 10 روز، می‌توان مجددا به سامانه مربوطه مراجعه و اطلاعات را برای بررسی مجدد وارد کرد. پیگیری وضعیت اعتراض نیز با استفاده از کد رهگیری در همان سامانه امکان‌پذیر است. در مواردی بررسی اعتراض ممکن است بین 2 تا 4 هفته یا حتی تا شش ماه به طول انجامد.
جمع‌بندی
یارانه معیشتی با هدف حمایت از خانوارهای ایرانی در برابر فشارهای اقتصادی طراحی شده و در حال حاضر، در حال اجرا است. این حمایت دولتی به صورت وجه نقد به حساب سرپرستان خانواده‌ها واریز می‌شود و مقدار آن برای دهک‌های مختلف متفاوت است. افراد می‌توانند برای اطلاع از وضعیت یارانه معیشتی و دهک‌بندی خود از چند روش مختلف مانند کدهای دستوری USSD، سامانه‌های آنلاین my.gov.ir و hemayat.mcls.gov.ir، تماس با تلفن گویا و مراجعه به پلیس +10 اقدام کنند. در صورت بروز هرگونه ابهام یا نارضایتی از وضعیت یارانه، امکان ثبت و پیگیری اعتراض فراهم است. رعایت نکات امنیتی و استفاده از منابع رسمی برای حفظ اطلاعات شخصی ضروری است. این اقدامات به شهروندان کمک می‌کند تا به راحتی از وضعیت یارانه خود مطلع شوند.
