صورت سود و زیان چیست؟

صورت‌های مالی شرکت‌ها شامل ترازنامه، صورت سود و زیان و صورت جریان وجوه نقد هستند. تجزیه‌ و تحلیل این صورت‌های مالی باعث می‌شود مدیران شركت‌ها، سرمایه‌گذاران و دیگر افراد بتوانند از شرایط مالی شرکت‌ها آگاه شوند و درباره آن تصمیم‌گیری كنند. صورت‌ سود و زیان یا صورت درآمد و هزینه بخشی از گزارش‌های مالی شرکت‌ها است که هر سیستم حسابداری باید قادر به ارائه آن باشد. در این مقاله به تعریف و بررسی صورت سود و زیان پرداخته شده است.

صورت سود و زیان چیست؟

صورت سود و زیان (Income Statement) یکی از صورت‌های مالی اساسی و مهم در حسابداری به شمار می‌آید که میزان درآمدها، هزینه‌ها و همچنین سود و زیان و دیگر موارد مهم یک شرکت را در پایان یک دوره مالی نشان می‌دهد. هدف از تهیه صورت سود و زیان بررسی میزان سودآوری یا زیان‌دهی فعالیت‌های شرکت‌ها طی یک دوره مالی مشخص است. در ادامه سود و زیان از طریق فرمول زیر محاسبه می‌شود.

هزینه‌های دوره مالی – میزان درآمدهای دوره مالی = سود دوره مالی

درآمدهای دوره مالی – میزان هزینه‌های دوره مالی = زیان دوره مالی

شرکت‌های حاضر در بورس موظف‌اند برای نمایش عملکرد مالی خود، گزارش‌های مالی دقیقی را در دوره‌های مالی مشخص در سامانه کدال منتشر کنند. در ادامه به بررسی آیتم‌های صورت سود و زیان از فروش شرکت تا سود خالص به ازای هر سهم آن پرداخته شده است.

درآمدهای عملیاتی (فروش)

درآمدهای عملیاتی یا همان فروش بخش اول صورت سود و زیان است که در آن جمع کل فروش شرکت درج شده است. درآمد عملیاتی نشانگر این موضوع است که شرکت در سال مالی جاری چه مبلغی از محصول تولیدی خود را به فروش رسانده است یا چه میزان درآمدی را با ارائه خدمات به دست آورده است. در این تعریف مبلغ فروش برابر با جمع فروش هر یک از محصولات است. فروش هر یک از محصولات نیز با قیمت فروش آن ضرب در مقدار فروش برابر است.

به طور مثال شرکتی دارای 3 محصول تولیدی است، میزان فروش هر کدام از محصولات ضرب در قیمت پایه هر یک، مبلغ فروش آن محصول است. در نهایت مجموع تمام این مبالغ، فروش شرکت در انتهای سال مالی را نشان می‌دهد. نحوه محاسبه مبلغ فروش محصولات هر شرکت با استفاده از فرمول زیر نشان داده شده است.

…+ (مقدار فروش محصول دو × قیمت محصول دو) + (مقدار فروش محصول یک × قیمت محصول یک) = جمع فروش شرکت

شرکت‌ها برای محاسبه قیمت بهای تمام‌ شده محصولات خود از روش‌های مختلفی استفاده می‌کنند.

قیمت محصولات یک شرکت می‌تواند به صورت آزاد یا دستوری معین شود. در قیمت‌گذاری آزاد، در واقع مکانیزم عرضه و تقاضا مشخص‌کننده قیمت است؛ اما در حالت دستوری یک نهاد تعیین‌کننده و قیمت‌گذار می‌تواند نرخ محصولات را تعیین کند.

بهای تمام شده

بهای تمام شده بخشی از صورت سود و زیان است که مجموع هزینه‌های شرکت در راستای تولید محصول فروخته شده یا خدمات فروش رفته را نشان می‌دهد. علاوه بر آن بهای تمام‌ شده بیانگر این است که هر یک از این هزینه‌ها صرف چه بخشی شده است. بهای تمام شده یک شرکت شامل سه قسمت سربار، مواد و حقوق و دستمزد است. در ادامه هر یک از این آیتم‌ها به‌صورت مختصر توضیح داده شده است.

مواد مستقیم

مواد مستقیم آن بخش از مواد اولیه است که مستقیما در تولید محصولات، به‌کار برده می‌شود. به‌طور مثال در کارخانه رب‌سازی هزینه موادی مانند گوجه، قوطی و… که مستقیما در تولیدات رب مورد استفاده قرار می‌گیرند، در این بخش لحاظ می‌شوند.

…+ (مقدار مصرف ماده اولیه دو × قیمت ماده اولیه  دو) + (مقدار مصرف ماده اولیه یک × قیمت ماده اولیه یک) = هزینه مواد مستقیم

سربار

هزینه‌هایی مانند استهلاک، سوخت، حمل و نقل و سایر هزینه‌های دیگری که یک شرکت برای تولید محصول خود انجام می‌دهد، سربار نام دارد. در برخی شرکت‌ها مانند شرکت‌های معدنی که مواد اولیه ندارند، سربار و حقوق و دستمزد نقش به‌سزایی در هزینه‌های آن دارد.

حقوق و دستمزد

این بخش از بهای تمام شده مربوط به حقوق و دستمزد کارکنانی است که مستقیما در خط تولید فعالیت می‌کنند.

←درآمدهای عملیاتی و بهای تمام شده ذکر شده در صورت سود و زیان، تنها مربوط به آن بخش از کالای فروخته شده شرکت است. بهای تمام شده بخشی از تولیدات شرکت که هنوز به فروش نرسیده و در انبار موجود است، در این بخش‌ها ذکر نمی‌شوند. به همین دلیل برخی شرکت‌ها از اصطلاح بهای تمام شده کالای فروش رفته استفاده می‌کنند.

سود ناخالص در صورت سود و زیان

با کسر بهای تمام شده یک شرکت از فروش آن سود ناخالص شرکت به دست می‌آید. سود ناخالص بیانگر میزان کارایی یک شرکت است، مدیران با بررسی مقدار سود ناخالص می‌توانند عملکرد یک شرکت را در زمینه‌های مختلف مالی ارزیابی کنند.

بهای تمام‌شده – فروش = سود ناخالص

هزینه‌های اداری، عمومی و فروش

تمام هزینه‌های مربوط به بخش اداری و فروش شرکت‌ها را هزینه‌های اداری، عمومی و فروش می‌گویند. در کنار حقوق و دستمزد کارکنان بخش اداری، عمومی و فروش، هزینه‌هایی مانند تبلیغات، اجاره دفتر فروش و انرژی که مستقیما مربوط به خط تولید نباشد (آب، برق، گاز) و… در این قسمت از صورت سود و زیان لحاظ می‌شود.

سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی

به تمامی درآمدهایی که حاصل از فعالیت‌ شرکت است، درآمدهای عملیاتی گفته می‌شود. شرکت‌ها علاوه بر فعالیت اصلی خود، برخی عملیات‌های مرتبط نیز انجام می‌دهند. درآمدهای حاصل از اینگونه عملیات‌ها در این بخش از صورت سود و زیان ذکر می‌شود. در مثال کارخانه تولید رب، درآمد حاصل از فروش گوجه مازاد جزو سایر درآمدهای عملیاتی محسوب می‌شود.

همچنین در شرکت‌هایی که فعالیت اصلی آن‌ها صادرات است، سود (زیان) تسعیر ارز حاصل از صادرات محصولات نیز جزو سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی قرار دارد.

تعریف تسعیر ارز: اگر عملیات مالی یک شرکت به ریال ثبت شود، باید تمام معاملات ارزی آن به ریال تبدیل شود. به این تبدیل واحد پولی تسعیر ارز گفته می‌شود. سود/ زیان تسعیر ارز نشان می‌دهد که نرخ تغییرات ارز چه تاثیری بر عملیات مالی شرکت گذاشته است و آیا برای آن سودآور بوده است یا خیر. در خصوص شرکت‌های صادرات‌محور اگر قیمت ارز رو به کاهش باشد منجر به شناسایی زیان تسعیر ارز و در صورتی که نرخ ارز رو به رشد باشد منجر به سود تسعیر ارز در این شرکت‌ها می‌شود.

در شرکت‌هایی که ماده اولیه خود را وارد می‌کنند افزایش دلار به دلیل گران‌شدن ماده اولیه باعث شناسایی زیان تسعیر ارز می‌شود.

سود عملیاتی در صورت سود و زیان

سود عملیاتی یکی از آیتم‌های مهم در صورت سود و زیان است که با کسر هزینه‌های اداری، عمومی و فروش و سایر هزینه‌ها و درآمدهای عملیاتی از سود ناخالص شرکت به‌دست می‌آید. بالا بودن سود عملیاتی نشان‌گر میزان سودسازی آن شرکت از فعالیت‌های اصلی است. نحوه محاسبه سود عملیاتی از طریق فرمول زیر نشان داده شده است.

(هزینه‌های اداری، عمومی و فروش + سایر درآمدها و هزینه‌های عملیاتی) – سود ناخالص = سود عملیاتی

هزینه‌های مالی

به هزینه‌هایی که یک شرکت برای فرآیند تامین مالی انجام می‌دهد، هزینه‌های مالی گفته می‌شود. هزینه‌های مالی به انواع مختلفی مانند حسابداری و حسابرسی، سود اقساط بانکی، جرائم مالیاتی و مشاوره‌های مالی تقسیم می‌شود. به طور مثال اگر یک شرکت برای تامین مالی خود وام دریافت کند، لازم است تا علاوه بر اصل پول مقداری بهره نیز بابت وام دریافتی پرداخت کند. میزان بهره پرداختی شرکت در قسمت هزینه‌های مالی صورت سود و زیان قرار می‌گیرد. میزان بهره پرداختی توسط شرکت‌ها متناسب با مبلغ و نرخ تسهیلات دریافتی است.

سایر درآمدها و هزینه‌های غیرعملیاتی

هرگونه درآمدی که از فعالیت‌هایی غیر از فعالیت اصلی شرکت به دست می‌آید، درآمد غیرعملیاتی نام دارد. برای مثال اگر شرکتی که فعالیت اصلی آن سرمایه‌گذاری نیست، ملکی را خریداری و از فروش آن سود کسب کند، جزو درآمدهای غیرعملیاتی شرکت محسوب می‌شود.

بخش مهمی از درآمدهای غیرعملیاتی، درآمدهای حاصل از سرمایه‌گذاری است. شرکت‌های تولیدی عموما برای کنترل ضرر ناشی از نوسانات قیمت، در شرکت‌های پایین‌دستی یا بالادستی خود سرمایه‌گذاری می‌کنند.

همچنین درآمدهای تسعیر ارز حاصل از عملیاتی مانند صادرات و واردات محصولات برای شرکت‌هایی که فعالیت اصلی آن‌ها صادرات نیست نیز در این قسمت از صورت سود و زیان شناسایی می‌شود.

هزینه‌های غیرعملیاتی نیز به مجموعه هزینه‌هایی گفته می‌شود که به فعالیت عمده و اصلی یک شرکت یا سازمان مربوط نیست. هزینه‌های جریمه آلایندگی یک کارخانه نمونه‌ای از هزینه‌های غیرعملیاتی به حساب می‌آید.

سود قبل مالیات

با کسر هزینه‌های مالی و سایر هزینه‌های غیرعملیاتی شرکت از سود عملیاتی آن، سود قبل از مالیات به دست می‌آید.

هزینه مالیات بر درآمد

مالیات بر درآمد یکی دیگر از اقلام صورت سود و زیان است که توسط نهادهای مالی کشور با توجه به فعالیت و نوع کسب و کار تعیین می‌شود. شرکت‌ها موظف‌اند سالانه بخشی از سود خالص خود را به عنوان مالیات، به اداره مالیات پرداخت کنند. نرخ مالیات شرکت‌ها بسته به نوع شرکت و فعالیت آن عموما بین 15 تا 25 درصد از سود قبل از مالیات تعیین می‌شود. علاوه بر آن در صورتی‌که شرکتی زیان‌ده باشد و زیان پیش از کسر مالیات محقق شود، به آن شرکت مالیات تعلق نمی‌گیرد.

نکته‌ای که در اینجا مطرح است این است که مالیات به درآمدهایی تعلق می‌گیرد که قبل از آن مالیاتی به آن‌ها تعلق نگرفته باشد. به طور مثال در خصوص درآمدهای سرمایه‌گذاری به دلیل اینکه از پیش مشمول مالیات شده‌اند، مالیاتی به آن‌ها تعلق نخواهد گرفت.

سود خالص در صورت سود و زیان

در نهایت با کسر مالیات از محاسبات انجام‌شده، سود خالص یا درآمد خالص شرکت محاسبه می‌شود. سود خالص به میزان سود باقی‌مانده از یک شرکت گفته می‌شود که به تمام سهامداران آن شرکت تعلق دارد. سهامداران می‌توانند تصمیم بگیرند که سود خود را دریافت کرده یا مجدد آن را در شرکت سرمایه‌گذاری کنند. سود خالص مهم‌ترین آیتم برای بررسی وضعیت سودآوری و ارزش‌گذاری یک شرکت است.

سود (زیان) پایه هر سهم

با تقسیم سود خالص به دست آمده یک شرکت بر تعداد سهام آن، سود خالص به ازای هر سهم (EPS) آن شرکت حاصل می‌شود. تعداد سهام شرکت نیز برابر با سرمایه آن تقسیم بر ارزش اسمی هر سهم (این قیمت در قانون تجارت 1٬000 ریال) است.

در تحلیل بنیادی می‌توان با استفاده از EPS و محاسبه نسبت P/E شرکت‌های تولیدی را ارزش‌گذاری کرد. می‌توانید برای آشنایی بیشتر و دسترسی به اطلاعات جامع حول این روش ارزش‌گذاری، مقاله پی ‌به ای را مطالعه کنید.

ویدئو آموزشی← جلسه پنجم آکادمی انیگما