نحوه محاسبه مالیات خرید و فروش سهام در بورس چگونه است؟

مالیات یکی از اجزای اصلی نظام اقتصادی هر کشور است که به دولت این امکان را می‌دهد تا منابع مالی مورد نیاز برای تامین نیازهای عمومی و توسعه کشور را فراهم کند. این منابع از طریق پرداخت‌های افراد و موسسات به دولت تامین می‌شوند. سیستم مالیاتی هر کشور معمولا به گونه‌ای طراحی می‌شود که از عدالت اجتماعی حمایت کرده و توزیع عادلانه منابع را تضمین کند. در ایران نیز مالیات‌ها در چارچوب قوانین خاصی تنظیم شده‌اند و نهادهای مختلف مانند سازمان بورس و اوراق بهادار موظف به پرداخت آن‌ها هستند. در این مقاله به بررسی مالیات خرید و فروش سهام توسط سهامداران بورسی پرداخته خواهد شد.

آشنایی با مبنای مالیات و جایگاه آن در بازار سرمایه

مالیات هزینه‌ای اجتماعی است که اشخاص حقیقی و اشخاص حقوقی به دولت پرداخت می‌کنند. مالیات به دو دسته اصلی مستقیم و غیرمستقیم تقسیم می‌شود. مالیات‌های مستقیم معمولا بر اساس درآمد یا دارایی محاسبه می‌شوند. در حالی که مالیات‌های غیرمستقیم بر قیمت کالاها و خدمات اضافه می‌شوند. این مبلغ در واقع بخشی از درآمدها یا سودهای حاصل از فعالیت‌های اقتصادی است که به دولت تعلق می‌گیرد، چرا که دولت زیرساخت‌ها، ابزارها و امکانات لازم برای کسب این درآمدها و سودها را فراهم کرده است. پرداخت مالیات به دولت کمک می‌کند تا بتواند امکانات و منابع عمومی کشور را توسعه دهد. مالیات یکی از مهم‌ترین مباحث اقتصادی در سراسر جهان است و قوانین مشخصی برای آن وجود دارد. در ایران نیز ماده ۵۱ قانون اساسی بر این موضوع تاکید دارد.

شرکت‌های بورسی به عنوان اشخاص حقوقی مانند سایر فعالان اقتصادی، مشمول پرداخت مالیات هستند. قوانین مالیاتی مربوط به شرکت‌های پذیرفته‌شده در بورس و فرابورس بر اساس قانون مالیات‌های مستقیم و سایر مقررات مرتبط با سازمان بورس تنظیم شده است. این شرکت‌ها موظف هستند بر اساس سود خالص سالانه خود مالیات بر درآمد پرداخت کنند. نرخ عمومی مالیات بر درآمد شرکت‌های حقوقی در ایران برابر با ۲۵ درصد از سود خالص سالانه آن‌ها است. این نرخ برای شرکت‌های بورسی نیز اعمال می‌شود. البته شرکت‌های بورسی ممکن است تحت شرایط خاص مانند فروش کالا در بورس کالا یا داشتن سهام شناور آزاد بالا از معافیت‌ در نرخ مالیات بر درآمد خود برخوردار شوند. علاوه بر این شرکت‌ها مالیات‌های دیگری نیز مانند مالیات حق تمبر برای ثبت سرمایه یا افزایش سرمایه پرداخت می‌کنند.

یکی از نکات مهم در خصوص سرمایه‌گذاری در بورس و دریافت سود سهام (سود نقدی) این است که سود سهام شرکت‌های پذیرفته‌شده در سازمان بورس اوراق بهادار از پرداخت مالیات معاف است. دلیل اصلی این معافیت جلوگیری از مالیات مضاعف است. به زبان ساده، چون شرکت‌های سهامی قبل از پرداخت سود به سهامداران، مالیات مربوط به آن سود را در سطح شرکت پرداخت کرده‌اند. به همین منظور نیازی نیست که سهامداران بابت سود نقدی که از این شرکت‌ها دریافت می‌کنند مجددا مالیات بپردازند. این موضوع با این اصل همخوانی دارد که یک منبع درآمد یا دارایی مشخص تنها یک بار مشمول مالیات قرار می‌گیرد.

لازم به ذکر است که این معافیت مربوط به سود نقدی دریافتی از شرکت است، اما فروش سهام در بورس مشمول نوع دیگری از مالیات است که به آن مالیات نقل و انتقال سهام گفته می‌شود. این مالیات به صورت مقطوع و با نرخ نیم درصد (۰.۵ درصد) از ارزش فروش سهام توسط فروشنده (معمولا از طریق کارگزاری) پرداخت می‌شود. بنابراین سهامداران شرکت‌های بورسی بابت سود نقدی دریافتی مالیات جداگانه‌ای پرداخت نمی‌کنند، زیرا مالیات سود در سطح شرکت پرداخت شده است. مالیاتی که سهامدار پرداخت می‌کند، مربوط به عملیات فروش سهام است و به صورت مقطوع کسر می‌شود.

تفکیک هزینه‌های خرید و فروش سهام

در بازار بورس و فرابورس هنگام خرید یا فروش سهام و سایر اوراق بهادار، درصد مشخصی کارمزد از حساب کسر می‌شود. این مبلغ به‌ صورت خودکار در فرآیند معامله محاسبه و برداشت می‌شوند و نیازی به ارائه اظهارنامه مالیاتی جداگانه برای این معاملات وجود ندارد. هزینه‌های مربوط به خرید و فروش سهام به شکل زیر تفکیک می‌شوند:

• خرید سهام: تنها بخشی از کارمزد معامله پرداخت می‌شود و عددی مربوط به مالیات کسر نمی‌شود.
• فروش سهام: داخل کارمزد فروش مبلغی تحت عنوان مالیات فروش به میزان نیم درصد (۰.۵٪) محاسبه می‌شود. این مالیات بر عهده فروشنده است و کارگزاری مستقیما آن را از مبلغ فروش کسر و به حساب سازمان امور مالیاتی واریز می‌کند.

با پرداخت کارمزد فروش که مالیات در آن محاسبه شده، دیگر نیازی به پرداخت مالیات بر سود حاصل از فروش سهام نیست. به‌عبارت دیگر، سود ناشی از افزایش قیمت سهام (تفاوت قیمت خرید و فروش) مشمول مالیات دیگری نمی‌شود. کارمزد معاملات نیز بین نهادهای مختلف بازار از جمله کارگزاری‌ها، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، شرکت مدیریت فناوری بورس، شرکت بورس و سازمان بورس تقسیم می‌شود. جزئیات دقیق‌تر این کارمزدها در جدول زیر نوشته شده است.

در نهایت، به دلیل تعدد قوانین، تبصره‌ها و بخشنامه‌های مالیاتی و همچنین احتمال تغییر آن‌ها آشنایی به‌روز با مقررات مالیاتی بازار سرمایه امری ضروری است. به همین منظور بهتر است همواره به منابع رسمی مراجعه و از راهنمایی مشاوران مالیاتی استفاده شود.