پیش‌فروش سکه مرکز مبادله؛ فرصت سرمایه‌گذاری یا دام حراج؟

پیش‌فروش سکه در مرکز مبادله یکی از ابزارهای اجرایی مرکز مبادله ارز و طلای ایران و بانک مرکزی است. این طرح که دخالتی مستقیم در بازار طلا محسوب می‌شود، اهداف اصلی آن شامل مدیریت حباب قیمت از طریق افزایش عرضه، حذف واسطه‌گری با ایجاد امکان خرید مستقیم برای مصرف‌کننده نهایی، و تامین نیاز واقعی مردم برای سرمایه‌گذاری و حفظ ارزش دارایی هستند. به همین دلیل، نهاد ناظر این طرح را فرصتی مطمئن و شفاف برای دستیابی به سکه با اصالت تضمین‌شده معرفی کرده است.

طرح پیش‌فروش سکه مرکز مبادله مناسب چه افرادی است؟

بررسی مفید بودن طرح پیش‌فروش سکه، نیازمند تفکیک اهداف خریداران است. جذابیت این طرح به شدت به این بستگی دارد که آیا اولویت خریدار «خرید مطمئن و اصیل» یا «کسب سود کوتاه‌مدت از نوسان قیمت» است؟

برای سرمایه‌گذار بلندمدت یا فردی که اولویت اصلی او خرید مطمئن است، این طرح بسیار مفید تلقی می‌شود. نگرانی اصلی این گروه، ریسک‌های بازار فیزیکی مانند جعل، تقلب یا خرید سکه‌های غیربانکی است. با خرید مستقیم از مرکز مبادله تحت نظارت بانک مرکزی، این ریسک کاملا حذف می‌شود. برای این خریدار، تضمین اصالت کالا، شفافیت فرایند و پرداخت کارمزد بسیار پایین (۰.۱ درصد)، ارزشمندتر از تلاش برای کسب سود آنی است. در واقع، چنین سرمایه‌گذارانی حاضر هستند برای اطمینان هزینه کنند و قفل شدن چند ماهه سرمایه خود را می‌پذیرند.

در مقابل، این طرح برای فردی که به دنبال کسب سود کوتاه‌مدت از نوسان قیمت است، جذابیت چندانی ندارد و می‌تواند پرریسک باشد. زیرا این طرح یک پیش‌خرید است و سرمایه متقاضی تا زمان سررسید (چندین ماه) قفل شده و فاقد نقدشوندگی است. همچنین در روش حراج پیش فروش سکه در مرکز مبادله، هیچ تضمینی برای خرید ارزان‌تر از بازار وجود ندارد.

بنابراین، این طرح برای سرمایه‌گذار بلندمدتی که اصالت تضمین‌شده کالا و خرید رسمی برای او اولویت مطلق دارد، بسیار مفید ارزیابی می‌شود. در مقابل، برای نوسان‌گیر کوتاه‌مدت یا فردی که توان مدیریت عدم نقدشوندگی سرمایه و مقررات سخت‌گیرانه تحویل را ندارد، می‌تواند یک گزینه پرریسک برای نقدشوندگی و غیرمفید تلقی شود.

روش‌ها و ساختارهای عرضه سکه

بانک مرکزی اعلام کرده است که عرضه و تامین سکه طلای مورد نیاز متقاضیان را در سال ۱۴۰۴ به صورت مستمر ادامه خواهد داد. این عرضه‌ها در قالب مراحل یا دوره‌های زمانی مشخص انجام می‌شود که هرکدام دارای تاریخ ثبت‌نام و سررسید تحویل مجزا هستند. سکه‌هایی که در این طرح‌ها عرضه می‌شوند، عمدتا از سه نوع سکه تمام بهار آزادی (امامی)، نیم سکه بهار آزادی، ربع سکه بهار آزادی با ضرب سال ۱۳۸۶ هستند.

این ساختار مبتنی بر پیش‌فروش است. به این معنا که متقاضیان وجه را امروز پرداخت می‌کنند و سکه را در تاریخی مشخص در آینده (مثلا چند ماه بعد) تحویل می‌گیرند. مقیاس این عملیات قابل توجه است؛ برای مثال، در مراحل پیشین که برای هشت موعد تحویل مختلف برگزار شد، مجموعا بیش از یک میلیون و دویست هزار قطعه انواع سکه به متقاضیان تخصیص یافت.

نحوه قیمت‌گذاری سکه در طرح پیش فروش در مرکز مبادله

نکته بسیار حیاتی در این طرح، تفاوت در «روش قیمت‌گذاری» است که در هر مرحله می‌تواند متغیر باشد. این روش‌ها شامل قیمت قطعی و حراج هستند که مستقیما بر ریسک و بازده خریدار تاثیر می‌گذارند. در ادامه هر یک از این روش‌ها شرح داده می‌شود.

قیمت قطعی

در این روش، ریسک قیمت خرید به صفر می‌رسد. مرکز مبادله قیمت نهایی و قطعی هر نوع سکه را از ابتدا اعلام می‌کند. متقاضی دقیقا می‌داند که برای چه کالایی و با چه قیمتی ثبت‌نام می‌کند. به عنوان نمونه، در مرحله چهارم پیش‌فروش (با تحویل ۳۰ آذر ۱۴۰۴)، قیمت‌های قطعی برای تمام سکه برابر با ۸۳۲,۲۲۴,۹۳۲ ریال، نیم‌سکه برابر با ۴۴۱,۱۹۵,۴۲۵ ریال و ربع سکه نیز برابر با ۲۵۷,۷۵۸,۶۱۷ ریال تعیین شده است.

قیمت‌گذاری در حراج

در روش حراج مقابلِ روش قیمت قطعی، در برخی مراحل (مانند مرحله پنجم با تحویل ۳۰ دی ۱۴۰۴) از «مکانیسم حراج» استفاده می‌شود. در این روش، قیمت نهایی نامشخص است و توسط سازوکار رقابت میان خریداران تعیین می‌شود. این روش ماهیت طرح پیش فروش سکه در مرکز مبادله را از یک «خرید ساده» به یک «رقابت قیمتی» تبدیل می‌کند. درک این فرایند برای جلوگیری از زیان احتمالی ضروری است و همان نقطه‌ای است که می‌تواند به «دام روانی» تبدیل شود. لازم به ذکر است این شیوه پیش‌فروش نسبت به سایر روش‌ها مرسومیت و رواج چندانی ندارد.

فرایند حراج طبق مراحل زیر اجرا می‌شود:

۱. اعلام بازه قیمتی: بانک مرکزی یک «کریدور قیمتی» (بازه مجاز کف و سقف) برای هر نوع سکه اعلام می‌کند.

۲. ثبت قیمت پیشنهادی: متقاضیان در بازه زمانی مقرر، باید قیمت پیشنهادی خود را در سامانه ثبت کنند.

۳. اولویت‌بندی: فرآیند تخصیص سکه، صرفا بر اساس «اولویت قیمتی» انجام می‌شود. پیشنهادهایی که قیمت بالاتری دارند، در اولویت تخصیص قرار می‌گیرند.

۴. قیمت نهایی: قیمت نهایی معاملات در محدوده‌ای مشخص (بر اساس قیمت‌های پیشنهادی موفق) تعیین می‌شود.

لازم به ذکر است که در این روش، «زمان ثبت سفارش» (اینکه فرد در ساعت اولیه یا دقایق پایانی سفارش را ثبت کند) هیچ تاثیری در اولویت تخصیص ندارد. این یک رقابت تمام‌عیار بر سر قیمت پیشنهادی بالاتر است.

شرایط لازم برای متقاضیان

در هر حراج شرایط لازم برای طرح پیش‌فروش سکه در مرکز مبادله تنظیم می‌شود. در آخرین حراج نیز بانک مرکزی برای جلوگیری از سفته‌بازی و تمرکز خرید در دست افراد خاص، مجموعه‌ای از الزامات و محدودیت‌ها را برای طرح پیش فروش سکه در مرکز مبادله وضع کرده است که به شرح زیر هستند:

• متقاضی باید شخص حقیقی باشد (اشخاص حقوقی مجاز نیستند).
• تابعیت ایرانی الزامی است.
• حداقل سن مجاز برای شرکت در طرح، ۱۸ سال تمام شمسی است.
• هر فرد با کد ملی خود، در مجموع تمام مراحل، مجاز به خرید حداکثر ۱۵ قطعه سکه است. این سقف به تفکیک شامل حداکثر ۳ قطعه سکه تمام، ۵ قطعه نیم سکه و ۷ قطعه ربع سکه است.

تاریخ شرکت و مراحل پیش‌فروش سکه در مرکز مبادله ۱۴۰۴

بانک مرکزی برنامه خود را برای تداوم عرضه سکه در سال ۱۴۰۴ تنظیم کرده و تاریخ‌های مشخصی را برای اجرا اعلام کرده است. جزئیات مراحلی که تاکنون در سال ۱۴۰۴ برگزار شده به این شرح است:

مرحله چهارم پیش‌فروش: مرحله چهارم پیش‌فروش در روز دوشنبه ۱۷ شهریور ۱۴۰۴ با روش «قیمت قطعی و ثابت» برگزار شد که موعد تحویل آن ۳۰ آذر ۱۴۰۴ تعیین گردید.

مرحله پنجم پیش‌فروش: مرحله پنجم در روز سه‌شنبه ۱۵ مهر ۱۴۰۴ و با روش «حراج» (بر اساس اولویت قیمتی) انجام گرفت که موعد تحویل آن ۳۰ دی ۱۴۰۴ بود. در این مرحله، متقاضیان فرصت داشتند از ساعت ۰۸:۰۰ صبح تا ۱۶:۰۰ همان روز، قیمت پیشنهادی خود را ثبت کنند.

مرکز مبادله همچنین انجام دو مرحله پیش‌فروش دیگر را تا پایان سال ۱۴۰۴ با سررسیدهای ۳۰ بهمن و ۲۸ اسفند خبر داده است، که نشان‌دهنده تداوم این سیاست است.

نحوه ثبت‌نام برای پیش فروش سکه در مرکز مبادله

تمامی فرایندهای ثبت‌نام، احراز هویت و ثبت سفارش، منحصرا از طریق سامانه رسمی مرکز مبادله ارز و طلای ایران به نشانی market.ice.ir انجام می‌شود.

متقاضیان ابتدا باید در این سامانه ثبت‌نام کنند. فرایند ثبت‌نام شامل احراز هویت آنلاین از طریق سازمان ثبت احوال است. این فرایند آنلاین، یک بار انجام می‌‌شود و هزینه آن برابر با ۲۹ هزار و ۵۰۰ تومان است. مراحل آن شامل وارد کردن شماره تماس به نام متقاضی، انتخاب رمز عبور و بارگذاری ویدئوی سلفی برای تطبیق چهره است.

لازم به ذکر است افرادی که قبلا در حراج‌های شمش یا دوره‌های پیشین پیش‌فروش سکه ثبت‌نام و احراز هویت کرده‌اند، نیازی به ثبت‌نام یا پرداخت هزینه مجدد ندارند.

هزینه‌های خرید سکه در مرکز مبادله

متقاضی باید معادل ۱۰۰ درصد ارزش ریالی سفارش خود را (بر اساس قیمت قطعی، یا سقف قیمت پیشنهادی در روش حراج) به علاوه کارمزد، در کیف پول الکترونیکی خود در سامانه تامین کند. این مبلغ از طریق درگاه پرداخت اینترنتی واریز و تا پایان جلسه پیش‌فروش مسدود می‌ماند. واریز وجه باید حتما با کارت بانکی به نام شخص متقاضی (صاحب کد ملی) انجام شود. استفاده از کارت‌های هدیه یا کارت‌های اعتباری برای واریز وجه مجاز نیست.

کارمزد پیش‌خرید معادل یک در هزار (۰.۱ درصد) ارزش کل سفارش تعیین شده است. در صورت موفقیت‌آمیز نبودن معامله (مانند عدم تخصیص در حراج)، کل وجه مسدود شده بلافاصله به کیف پول الکترونیکی متقاضی بازگردانده می‌شود. همچنین، وجوه باقی‌مانده در کیف پول برای تسویه نهایی، حداکثر ظرف یک هفته کاری پس از جلسه پیش‌فروش، به شماره شبای بانکی که به نام متقاضی در سامانه تعریف شده است، بازگردانده خواهد شد.

تحویل فیزیکی سکه پس از خرید

تحویل فیزیکی سکه‌های خریداری شده، منحصرا از طریق شعب منتخب بانک ملی ایران که متقاضی در زمان ثبت سفارش انتخاب کرده، صورت می‌گیرد. فرایند تحویل از روز سررسید اعلامی آغاز شده و تا ۲۱ روز کاری پس از آن ادامه دارد. هزینه‌های تحویل و انبارداری به شرح زیر هستند:

هزینه تحویل: در زمان مراجعه به بانک برای دریافت سکه، خریدار باید مبلغ ۳۰۰ هزار ریال (۳۰ هزار تومان) به ازای هر قطعه سکه به شعبه پرداخت کند.

جریمه انبارداری (دام تاخیر): این مهم‌ترین بخش مقررات تحویل است. متقاضی تا ۷ روز کاری پس از سررسید، برای دریافت سکه بدون جریمه مهلت دارد. در صورت تاخیر بیش از هفت روز کاری (یعنی از روز هشتم)، روزانه مبلغ ۵۰۰ هزار ریال (۵۰ هزار تومان) به ازای هر قطعه سکه به عنوان هزینه انبارداری محاسبه می‌شود.

لازم به ذکر است که عدم مراجعه خریدار تا پایان مهلت ۲۱ روز کاری، به معنای «انصراف و فسخ معامله» تلقی می‌شود. در این صورت، وجه پرداختی فرد پس از کسر کامل کارمزد معامله و تمام هزینه‌های عملیاتی و انبارداری محاسبه شده، به حساب کاربری او بازگردانده خواهد شد.

جنبه‌های مثبت پیش فروش سکه در مرکز مبادله

مهم‌ترین مزیت این شیوه امکان خرید سکه با قیمتی ارزان‌تر از بازار است. همچنین بزرگترین استدلال برای مفید بودن این طرح در اعتماد و کارایی هزینه نهفته است. خرید مستقیم از مرکز مبادله به عنوان نهاد رسمی تحت نظارت بانک مرکزی، مهم‌ترین ریسک بازار فیزیکی، یعنی خرید سکه‌های تقلبی، جعل شده یا غیربانکی را کاملا به صفر می‌رساند.

علاوه بر این، حذف واسطه‌ها و قیمت‌گذاری رسمی، شفافیت ایجاد می‌کند. کارمزد معامله ۰.۱ درصدی (یک در هزار) به طور قابل توجهی پایین‌تر از هزینه‌های رایج معاملات در بازار آزاد یا کارمزدهای مدیریت در برخی از صندوق‌های سرمایه‌گذاری طلا است. ساختار بازگشت سریع و شفاف وجه در صورت عدم موفقیت در تخصیص نیز، اعتبار اجرایی این طرح را تقویت می‌کند.

ریسک‌های پیش‌ فروش سکه در مرکز مبادله

در مقابل این مزایا، ریسک‌های جدی، به‌ویژه در حوزه قیمت‌گذاری و نقدشوندگی وجود دارد. در روش حراج، هیچ تضمینی برای خرید ارزان وجود ندارد. رقابت قیمتی و هیجان ناشی از آن می‌تواند قیمت نهایی را به سطحی برساند که چند ماه بعد، در زمان تحویل، در مقایسه با قیمت روز بازار هیچ جذابیتی نداشته باشد.

این ریسک با دوره قفل شدن سرمایه تشدید می‌شود. از آن جایی که این یک طرح پیش‌خرید است، سرمایه متقاضی تا زمان سررسید کاملا غیرقابل نقد (Illiquid) باقی می‌ماند. همچنین باید توجه داشت که سکه‌های تحویلی ضرب سال ۱۳۸۶ و بدون بسته‌بندی وکیوم هستند که ممکن است با ترجیح بازار فیزیکی برای فروش فوری متفاوت باشد.

در نهایت، ریسکی که اغلب نادیده گرفته می‌شود، هزینه‌های جانبی پس از خرید سکه است. اگرچه هزینه تحویل (۳۰ هزار تومان) ناچیز است، اما جریمه انبارداری (روزانه ۵۰ هزار تومان پس از هفته اول) می‌تواند هرگونه سود احتمالی را برای خریداری که در بازه زمانی ۲۱ روزه موفق به دریافت سکه نشود را کم کند.

جمع‌بندی

پیش فروش سکه مرکز مبادله یک طرح مالی دقیق است که مفید بودن آن مستقیما به هدف خریدار بستگی دارد. این طرح یک فرصت برای سرمایه‌گذاران بلندمدتی است که اولویت آن‌ها تضمین اصالت کالا و حذف ریسک تقلب در بازار فیزیکی است و در عین حال، عدم نقدشوندگی چند ماهه سرمایه را می‌پذیرند. در مقابل، همین طرح برای سرمایه‌گذار کوتاه‌مدت یا فرد ناآشنا با جزئیات، می‌تواند به یک موقعیت پرریسک تبدیل شود. بنابراین، موفقیت در این طرح، بیش از پیش‌بینی قیمت، نیازمند آگاهی کامل از ساختار اجرایی و تطبیق آن با استراتژی سرمایه‌گذاری فردی است.