تفاوت سود حسابداری و اقتصادی چیست؟
هدف از ایجاد کسب‌وکار، سرمایه‌گذاری یا هر فعالیت مالی دیگر دستیابی به سود است. به همین دلیل سوددهی یکی از مهم‌ترین معیارهای مالی برای ارزیابی پویایی هر شرکت یا بنگاه اقتصادی به شمار می‌رود. با این وجود، تعریف جامع و واحدی از سود موجود نیست. در مباحث مالی، دو مفهوم اصلی سود حسابداری و سود اقتصادی مطرح می‌شود. سود حسابداری از کسر هزینه‌های آشکار از کل درآمد یک سازمان به دست می‌آید. در مقابل، سود اقتصادی با کسر مجموع هزینه‌های آشکار و پنهان (هزینه فرصت) از کل درآمد محاسبه می‌شود. اگر چه این دو مفهوم شباهت‌هایی دارند، اما تفاوت‌های اساسی نیز میان آن‌ها وجود دارد. در این مقاله به مقایسه و تحلیل سود حسابداری و سود اقتصادی پرداخته می‌شود.
- مقاله پیشنهادی: «هزینه فرصت چیست؟»
سود حسابداری و اقتصادی چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
همانطور که پیش‌تر گفته شد سود اقتصادی و حسابداری با وجود شباهت با یکدیگر تفاوت‌های اساسی نیز دارند. درک صحیح این دو نوع سود و تمایز آن‌ها اهمیت فراوانی برای مدیران، صاحبان کسب‌وکارها، سرمایه‌گذاران و سهامداران دارد. بدین منظور پیش از پرداختن به تفاوت میان این دو مفهموم به تعاریف هر یک از آن‌ها به زبان ساده پرداخته می‌شود.
مفهوم سود حسابداری
سود حسابداری، درآمد خالص یک شرکت را نشان می‌دهد. این سود از کسر هزینه‌های آشکار از کل درآمد به دست می‌آید. به زبان ساده اگر درآمد یک سازمان بیش از هزینه‌های آن باشد، سود حسابداری حاصل می‌شود. در واقع، این روش درآمد خالص یک مجموعه را مشخص می‌کند. در محاسبه سود حسابداری، باید تمام هزینه‌های مربوط به فروش کالا و خدمات سازمان در نظر گرفته شود. برخی از این هزینه‌های آشکار شامل موارد زیر هستند:
- هزینه مواد اولیه
- هزینه نیروی کار
- هزینه‌های فروش و بازاریابی
- هزینه‌های حمل‌ونقل و انبارداری
- هزینه‌های جانبی مانند آب، برق، گاز و اینترنت
سود حسابداری مختص معاملاتی است که به صورت واقعی انجام شده‌اند و کالا یا خدماتی مبادله شده است. این سود معمولا در قالب یک گزارش دوره‌ای سه‌ماهه یا سالانه ارائه می‌شود. نکته قابل توجه این است که سود حسابداری ارزش زمانی پول را در نظر نمی‌گیرد. به همین دلیل، نمی‌توان سود یک بازه زمانی را به سادگی با سایر بازه‌های زمانی مقایسه کرد، زیرا نوسانات نرخ ارز و تورم بر ارزش واقعی سود تاثیر می‌گذارند.
مفهوم سود اقتصادی
همانطور که در ابتدا اشاره شد، سود اقتصادی با کسر مجموع هزینه‌های آشکار و هزینه‌های پنهان (هزینه فرصت) از کل درآمدها محاسبه می‌شود. هزینه فرصت به صورت کلی به این معنا است که با هزینه کردن بر روی یک پروژه یا محصول، فرصت هزینه کردن بر روی سایر پروژه‌ها و محصولات از دست می‌رود.
برای مثال، یک کارآفرین با تجربه تصمیم می‌گیرد به‌جای راه‌اندازی استارتاپی با پتانسیل سوددهی سالانه پنج میلیارد تومان، به‌عنوان مدیرعامل یک شرکت بزرگ با حقوق ثابت سالانه یک میلیارد تومان فعالیت کند. اگرچه این درآمد، سود حسابداری محسوب می‌شود، اما چهار میلیارد تومان سود بالقوه‌ای که با چشم‌پوشی از استارتاپ از دست می‌رود، به‌عنوان هزینه فرصت شناخته می‌شود. این مثال نشان می‌دهد که سود اقتصادی با در نظر گرفتن فرصت‌های از دست‌رفته محاسبه می‌شود و ممکن است برخلاف سود حسابداری، کمتر یا حتی منفی باشد. در همین راستا سود اقتصادی بیشتر حالت نظری و تحلیلی دارد. این سود می‌تواند حالت‌های مختلفی داشته باشد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.
1. سود اقتصادی مثبت به این معنا است که یک کسب‌وکار بیشتر از چیزی که از استفاده‌های دیگر منابعش به‌دست می‌آورد، سود کرده است. این موضوع نشان می‌دهد که آن بازار برای سایر کسب‌وکارها هم جذاب است و احتمال ورود آن‌ها به بازار افزایش پیدا می‌کند.
2. سود اقتصادی صفر به این معنا است که یک کسب‌وکار دقیقا به همان اندازه سود کرده که اگر منابعش را در اختیار دیگران می‌گذاشت هم همان‌قدر درآمد داشت. در این وضعیت،کسی به ورود به بازار یا خروج از آن علاقه ندارد.
3. سود اقتصادی منفی به این معنا است که یک کسب‌وکار کمتر از حد انتظار سود و یا حتی ضرر کرده است. در این وضعیت ادامه فعالیت به‌صرفه نیست و معمولا کسب‌وکار ترجیح می‌دهد منابع خود را در جای دیگری سرمایه‌گذاری کند که سود بیشتری داشته باشد. به همین دلیل، سود اقتصادی منفی انگیزه‌ای برای خروج از بازار ایجاد می‌کند.
سود حسابداری و اقتصادی با وجود شباهت‌هایی به عنوان عناصر اصلی در بررسی یک سازمان تفاوت‌های مهمی نیز دارند. این تفاوت‌ها در ابعاد گوناگون قابل بررسی است:
تفاوت سود حسابداری و اقتصادی در ماهیت و مفهوم
سود حسابداری میزان سود واقعی است که یک سازمان در بازه زمانی مشخص به‌دست می‌آورد که کاملا قابل اندازه‌گیری است. اما سود اقتصادی تحت‌تاثیر نوسانات بازار تغییر می‌کند و ماهیتی نظری و تحلیلی دارد.
1. هدف
سود حسابداری برای گزارش دادن وضعیت مالی شرکت استفاده می‌شود. اما سود اقتصادی به بررسی و ارزیابی تصمیمات مالی کمک می‌کند.
2. عناصر
سود حسابداری فقط هزینه‌های آشکار و مرتبط با امور داخلی را در نظر می‌گیرد. اما سود اقتصادی شامل هزینه‌های آشکار و پنهان (هزینه فرصت) است.
3. نگرش حسابداران و اقتصاددانان
حسابداران برای محاسبه استهلاک از روش‌های ساده‌ای مانند روش خطی یا تصاعدی استفاده می‌کنند. اما اقتصاددانان سود را بر اساس بهره و تغییرات قیمت بازار اندازه می‌گیرند و با بررسی مداوم شرایط بازار، درباره بهترین محل سرمایه‌گذاری تصمیم‌گیری می‌کنند.
4. میزان سود
میزان سود حاصل از روش حسابداری معمولا بیشتر از سود اقتصادی است، زیرا در حسابداری فقط هزینه‌های آشکار (مشهود) در نظر گرفته می‌شود، اما سود اقتصادی علاوه بر هزینه‌های آشکار، هزینه‌های پنهان مثل هزینه فرصت را هم شامل می‌شود که معمولا باعث کاهش سود اقتصادی می‌شود.
5. گستره زمانی
سود حسابداری معمولا مربوط به یک دوره مالی مشخص است و برای مالیات و ارزیابی عملکرد شرکت استفاده می‌شود. اما سود اقتصادی دید وسیع‌تری دارد و بازار کلان یا کل زمان اجرای یک پروژه را در نظر می‌گیرد. این نوع سود به تصمیم‌گیری درباره ورود، ماندن یا خروج از بازار کمک می‌کند.
6. ثبت در صورت‌های مالی
سود اقتصادی بر خلاف سود حسابداری در صورت‌های مالی ثبت نمی‌شود و نیازی به اعلام جزئیات آن به سرمایه‌گذاران یا موسسات مالی نیست.
آیا سود اقتصادی و سود حسابداری با یکدیگر شباهت دارند؟
می‌بایست توضیح داد سود اقتصادی و حسابداری با وجود تفاوت‌های بارز شباهت‌هایی نیز با یکدیگر دارند که در ادامه به آن‌ها پرداخته می‌شود.
نگاه مشترک به سود به عنوان عنصر اصلی ارزیابی
با توجه به اینکه هدف نهایی ایجاد کسب‌وکار، سرمایه‌گذاری، خرید سهام و هر فعالیت مالی دیگر کسب سود و منفعت است. هر دو مفهوم سود اقتصادی و سود حسابداری، سود را به عنوان عنصر اصلی در بررسی و ارزیابی یک سازمان در نظر می‌گیرند.
کسر هزینه‌های آشکار از درآمد کل
یکی از شباهت‌های اساسی و فرمولی بین این دو نوع سود که در محاسبه هر دو لحاظ می‌شود، هزینه‌های آشکار است که به طور دقیق بررسی شده و از میزان درآمد کل کسر می‌شوند. سود حسابداری از کسر هزینه‌های آشکار از کل درآمد به دست می‌آید. سود اقتصادی نیز هزینه‌ها را از درآمد کسر می‌کند، با این تفاوت که علاوه بر هزینه‌های آشکار، هزینه‌های پنهان (هزینه فرصت) را نیز شامل می‌شود.
لزوم و اهمیت محاسبه سود حسابداری و سود اقتصادی
در راستای بررسی مفاهیم سود حسابداری و سود اقتصادی، لزوم و اهمیت محاسبه این دو نوع سود موضوعی بسیار مهم است. لزوم محاسبه سود حسابداری و سود اقتصادی را می‌توان به شرح زیر بیان کرد:
- ارزیابی مالی کسب‌وکار
محاسبه هر دو نوع سود حسابداری و اقتصادی معیار مهمی برای سنجش وضعیت مالی و کارایی یک شرکت یا بنگاه اقتصادی است. با تحلیل این دو سود، می‌توان درک دقیق‌تری از نحوه کسب درآمد به دست آورد.
- تصمیم‌گیری‌های مدیریتی
محاسبه دو نوع سود حسابداری و اقتصادی مسیر پیش‌رو را برای مدیران و صاحبان کسب‌وکار روشن می‌سازد و به آن‌ها کمک می‌کند تصمیم بگیرند که آیا فعالیت خود را ادامه دهند، متوقف کنند یا رویکرد مدیریتی متفاوتی را اتخاذ کنند.
در ادامه به لزوم محاسبه‌ی سود حسابداری به صورت جداگانه پرداخته می‌شود:
- عملکرد مالی
سود حسابداری در قالب گزارش‌های دوره‌ای (سه‌ماهه یا سالانه) ارائه می‌شود و در ارزیابی نحوه عملکرد مالی یک شرکت بسیار موثر و مهم است.
- مالیات
سود حسابداری به عنوان مبنایی رسمی برای محاسبه مالیات بر درآمد شرکت‌ها به کار می‌رود و نشان‌دهنده درآمد خالص یک سازمان پس از کسر هزینه‌های قابل شناسایی است.
در ادامه اهمیت محاسبه سود اقتصادی بررسی می‌شود:
- شناخت دقیق هزینه‌ها
محاسبه سود اقتصادی با در نظر گرفتن هزینه‌های پنهان یا همان هزینه فرصت، به کسب‌وکارها این امکان را می‌دهد تا تصویر کامل‌تری از مجموع هزینه‌های واقعی خود داشته باشند و تصمیم‌های دقیق‌تری در زمینه تخصیص منابع و برنامه‌ریزی مالی اتخاذ کنند.
- تخصیص بهینه منابع
هدف از محاسبه سود اقتصادی، تخصیص بهینه‌تر منابع است. تصمیم‌گیران باید منابع مالی و انسانی را به پروژه‌ها یا تصمیماتی اختصاص دهند که سود اقتصادی بالاتری دارند.
در نهایت، سود حسابداری و سود اقتصادی هر کدام نقش مشخصی در تحلیل‌های مالی یک بنگاه اقتصادی دارند و با اهداف متفاوتی مورد استفاده قرار می‌گیرند. درک درست تفاوت این دو مفهوم، به مدیران و صاحبان کسب‌وکار کمک می‌کند تا استراتژی‌های مالی و بازاریابی مناسبی تدوین کرده و درباره ادامه، توقف یا تغییر مسیر فعالیت‌های خود تصمیم‌گیری آگاهانه‌تری داشته باشند. چنین شناختی نقش مهمی در ارزیابی وضعیت مالی و جلب اعتماد سرمایه‌گذاران ایفا می‌کند.
