حسابرس کیست و چه انواعی دارد؟ + وظایف آن
در تعریف حسابرس گفته می‌شود فردی است که مسئولیت ارزیابی دقیق و بی‌طرفانه اسناد، مدارک و گزارش‌های مالی یک سازمان یا شرکت را بر عهده دارد تا از صحت و قابل اعتماد بودن اطلاعات مالی اطمینان حاصل کنند. همچنین صورت‌های مالی با استانداردهای حسابداری مطابقت داشته باشند. حسابرسان با بهره‌گیری از استانداردهای حسابرسی، به شناسایی خطاها، تقلب‌ها و ناکارآمدی‌ها در سیستم‌های مالی می‌پردازند. آن‌ها با نگاهی دقیق و بی‌طرفانه، اسناد مالی را بررسی می‌کنند تا از بروز مشکلات ناشی از سواستفاده یا تقلب مالی پیشگیری کنند. همچنین حسابرس پیشنهادهایی برای بهبود وضعیت مالی و تقویت نقاط قوت سیستم‌های مالی ارائه می‌دهد و گزارش‌های خود را به مدیران ارشد یا سهامداران ارائه می‌کند. تغییر حسابرس به دلیل نارضایتی عملکرد حسابرس قبلی در سازمان‌ها رخ می‌دهد. در ادامه به این مفهوم پرداخته می‌شود.
انواع حسابرس
حسابرسان را می‌توان بر اساس ارتباطشان با سازمان و نوع فعالیت به چند دسته اصلی تقسیم کرد. هر یک از این گروه‌ها مسئولیت‌ها و ویژگی‌های خاص خود را دارند که در ادامه شامل موارد زیر می‌شوند:
1. حسابرس مستقل
حسابرس مستقل فردی است که توسط سهامداران انتخاب می‌شود. برای انتخاب حسابرس مستقل الزام قانونی وجود ندارد. حسابرسان مستقل هیچ ارتباطی با سازمان مورد بررسی نداشته و کارمند آن محسوب نمی‌شوند. به این صورت است که آن‌ها در ازای عقد قرارداد و دریافت دستمزد مشخص، خدمات حسابرسی را ارائه می‌دهد. این حسابرسان معمولا در موسسات حسابرسی فعالیت می‌کنند.
لازم به ذکر است وظایف حسابرس مستقل با استانداردهای بین‌المللی تعیین می‌شود. آن‌ها سوابق مالی شرکت را به صورت کاملا بی‌طرفانه بررسی می‌کنند. حسابرسان مستقل باید در کار خود متخصص باشند و با تمام استانداردهای مالی آشنایی داشته باشند. گزارش آن‌ها به مجمع عمومی صاحبان سهام ارائه می‌شود. گزارش‌های حسابرس مستقل می‌تواند به شرکت در استفاده از تسهیلات بانکی و جذب سرمایه‌گذار یاری رساند.
2. حسابرس داخلی
حسابرس داخلی فردی است که از سوی مدیران ارشد برای رسیدگی به امور مالی داخلی شرکت انتخاب می‌شود. او کارمند همان شرکت به شمار می‌رود. حسابرسی داخلی یک فرآیند مستقل و دقیق برای ارزیابی و تضمین کارایی سیستم‌های کنترل داخلی مالی و مدیریت ریسک سازمان است. این نوع حسابرسی به صورت مستمر انجام می‌شود.
حسابرس داخلی مستندات مالی شرکت را بررسی می‌کند. او مشکلاتی مانند تقلب، کلاهبرداری و نواقص مستندات مالی را شناسایی می‌کند. این حسابرس پیشنهادهایی جهت بهبود شرایط مالی و افزایش نقاط قوت ارائه می‌دهد. گزارش‌های حسابرس داخلی برای مدیران سازمان است و تنها در داخل سازمان منتشر می‌شود. از آن جایی که حسابرس داخلی بیشتر نقش مشاوره‌ای و همراهی در سازمان دارد، انجام آن امری اختیاری محسوب می‌شود.
3. حسابرس دولتی
حسابرس دولتی مسئول بررسی معاملات و کنترل‌های یک موسسه دولتی است. وظیفه این نوع حسابرس، اظهار نظر در مورد مطابقت فعالیت‌های مالی و اقتصادی با اصول متداول حسابداری دولتی در صورت‌ها و گزارش‌ها است.
4. حسابرس مالیاتی
حسابرس مالیاتی مسئول بررسی و ارزیابی صحت اسناد و مدارک مالی است. او باید اطلاعاتی در خصوص قوانین مالیاتی داشته باشد تا بتواند جزئیات مالی را مورد بررسی قرار دهد.
حسابرس باید چه ویژگی‌هایی داشته باشد؟
حسابرسی یک شغل کاملا تخصصی و حرفه‌ای است که نیازمند ترکیبی از دانش فنی، مهارتهای کاربردی و ویژگی‌های فردی خاص است. برای آنکه یک حسابرس در جایگاه شغلی خود موفق باشد و بتواند وظایف سنگین خود را به درستی انجام دهد، باید از صلاحیت‌ها و خصوصیات زیر برخوردار باشد:
1. دانش و صلاحیت حرفه‌ای
2. مدرک تحصیلی مرتبط
3. تسلط بر اصول حسابداری و حسابرسی
4. تخصص و تجربه کافی
5. آشنایی با حوزه‌های مختلف حسابرسی
6. دانش در مورد قوانین مالیاتی و بودجه‌بندی
7. مهارتهای فنی و کاربردی
8. تسلط بر نرم‌افزارهای مالی و حسابداری
9. توانایی تحلیل داده‌ها و محاسبات
10. ویژگی‌های فردی و اخلاقی
11. بی‌طرفی و استقلال رای
12. دقت و جدیت
13. مهارتهای ارتباطی
14. توانایی‌های مدیریتی
15. حفظ اسرار
وظایف مهم یک حسابرس چیست؟
به طور کلی وظایف حسابرس در جمع‌آوری و مقایسه اعداد، ارقام و گزارشات مالی طبق استانداردهای حسابداری و در نهایت تایید یا رد آن‌ها خلاصه می‌شود. از جمله وظایف حسابرس شامل موارد زیر می‌شوند:
- ارزیابی حساب‌های شرکت جهت مطابقت با قوانین مالی
- گردآوری و تحلیل ارقام و آمار جهت اعمال کنترل بر عملیات بخش حسابداری شرکت
- بررسی سیستم‌های گزارش مالی موسسه جهت اطمینان از عملکرد
- تحقیق و شناسایی ویژگی‌های کسب‌وکار جهت افزایش کیفیت رسیدگی به امور شرکت
- ارتباط کاری بهینه با مشتریان جهت ایجاد تعامل و اخذ اطلاعات و گزارشات موردنیاز
- تنظیم فرایندهای کنترل داخلی برای جلوگیری از بروز خطای مالی توسط کارکنان
- ارائه پیشنهادهای کارآمد به‌منظور پیشرفت شرکت
تفاوت حسابرس داخلی و مستقل
حسابرس داخلی فردی است که از سوی مدیران ارشد برای حسابرسی امور مالی داخلی شرکت و سازمان منصوب می‌شود. حسابرسی داخلی یک فرآیند مستقل و دقیق است که به بهبود عملیات سازمان کمک می‌کند. در ادامه به تفاوت حسابرس داخلی و حسابرس مستقل پرداخته می‌شود:
۱. جایگاه و رابطه با سازمان
- حسابرس داخلی کارمند همان شرکت یا سازمان مورد حسابرسی است. توسط مدیران ارشد سازمان منصوب می‌شود.
- حسابرس مستقل کارمند شرکت یا موسسه مورد حسابرسی محسوب نمی‌شود و هیچ ارتباط مادی و معنوی با آن سازمان ندارد. این افراد معمولا در موسسات حسابرسی مشغول به کار هستند و بر اساس قرارداد با شرکت‌ها فعالیت می‌کنند.
۲. الزامات قانونی و نحوه انتخاب
- حسابرس داخلی اختیاری است و انتخاب آن الزامی نیست و توسط مدیران ارشد سازمان انتخاب می‌شود.
- حسابرس مستقل توسط اشخاص حقیقی یا حقوقی مانند مدیران شرکت، مجمع عمومی انتخاب می‌شود.
۳. هدف و دامنه فعالیت
- حسابرس داخلی فعالیت خود را جهت بهبود عملیات سازمان انجام می‌دهد. او به شناسایی نقاط ضعف فرایندی و ارائه پیشنهادها جهت بهبود وضعیت مالی و افزایش نقاط قوت سازمان می‌پردازد و نقش مشاوره‌ای ایفا می‌کند.
- حسابرس مستقل به منظور بررسی و اظهارنظر تحریف‌ها، نواقص و مغایرت‌های صورت‌های مالی فعالیت می‌کند. او سوابق مالی شرکت را به صورت کاملا بی‌طرفانه بررسی می‌کند. گزارشات حسابرس مستقل می‌تواند در جلب اعتماد بانک‌ها برای استفاده از تسهیلات و وام‌های بانکی، همچنین جذب سرمایه‌گذار موثر باشد.
۴. مخاطب گزارش‌ها
- حسابرس داخلی گزارش‌های حسابرسی داخلی را برای مدیران سازمان و هیئت‌مدیره تهیه می‌کند. این گزارش‌ها تنها در داخل سازمان منتشر می‌شوند.
- حسابرس مستقل گزارش‌های خود را به مجمع عمومی صاحبان سهام، سهامداران و ذی‌نفعان سازمان ارائه می‌دهد. لازم به ذکر است گزارشات او به سهامداران عام نیز ارائه می‌شود.
۵. زمان‌بندی حسابرسی
- حسابرس داخلی فعالیت‌های خود را به صورت مستمر و مداوم انجام می‌دهد. او گزارش‌های خود را در زمان‌بندی‌های مختلف (هفتگی، ماهانه یا سالیانه) به هیئت‌مدیره ارائه می‌دهد.
- حسابرس مستقل معمولا فعالیت‌های خود را در دوره‌های ۶ ماهه و یک ساله انجام می‌ده یا در شرایط خاص، مانند مشکوک شدن به تقلب فعالیت خود را آغاز می‌کند.
۶. دانش و تخصص مورد نیاز
- حسابرس داخلی باید بر حسابداری پیشرفته و جزئیات قوانین حسابداری، شیوه انجام حسابرسی در حوزه‌های مختلف (صنعتی، تولیدی، خدماتی، شعب و شرکت‌های بازرگانی)، همچنین قوانین بودجه‌بندی تسلط داشته باشد.
- حسابرس مستقل باید در کار خود خبره باشد و علاوه بر تخصص، تجربه کافی در بررسی صورت‌های مالی را داشته باشد. دانش سطح بالایی درباره قوانین تجاری، انواع حسابرسی مالیاتی، محاسبات عمومی و بودجه سالیانه برای آن‌ها ضروری است.
در مجموع، می‌توان گفت که حسابرس داخلی بیشتر یک نقش کنترلی و مشاوره‌ای درون‌سازمانی با هدف بهبود فرآیندها و کارایی است، در حالی که حسابرس مستقل یک نقش نظارتی بیرونی با هدف اعتباربخشی و شفافیت صورت‌های مالی برای ذی‌نفعان خارج از سازمان است.
تفاوت حسابرس و بازرس قانونی در چیست؟
تفاوت بین حسابرس و بازرس قانونی در چندین جنبه قابل بررسی است. در ادامه به تفاوت‌های آن پرداخته می‌شود:
1. الزام قانونی و نحوه انتخاب
- انتخاب و استفاده از خدمات بازرس قانونی الزامی است و تمام شرکت‌ها موظف به رعایت این قانون خواهند بود. بازرس قانونی به عنوان یکی از ارکان شرکت در نظر گرفته می‌شود و شخصیت او به وجود شرکت وابسته است.
- برای انتخاب حسابرس مستقل الزام قانونی وجود ندارد و انتخاب آن با اختیار سهامداران شرکت انجام می‌شود.
2. جایگاه و رابطه با سازمان
- بازرس قانونی مدافع حقوق تمام افراد مرتبط با شرکت از جمله کارمندان، مشتریان، سهامداران و غیره است.
- حسابرسان مستقل کارمند شرکت یا موسسه مورد حسابرسی محسوب نمی‌شوند و هیچ ارتباط مادی و معنوی با آن سازمان ندارند.
3. هدف و دامنه فعالیت
- هدف اصلی بازرس قانونی، نظارت دقیق بر عملکرد هیئت‌مدیره شرکت و اطمینان از صحت صورت‌های مالی است. وظیفه او این است که از رعایت عادلانه و مساوی حقوق تمام صاحبان سهام اطمینان حاصل کند.
- هدف حسابرس مستقل، بررسی سوابق مالی شرکت به صورت کاملا بی‌طرفانه است.
4. دانش و تخصص مورد نیاز
- نیازی نیست که بازرس قانونی به دانش تخصصی مسلط باشد.
- حسابرس مستقل باید در کار خود خبره باشد و علاوه بر تخصص، تجربه کافی در بررسی صورت‌های مالی را داشته باشد.
5. تعیین حق‌الزحمه و اختیارات
- حق‌الزحمه بازرس قانونی توسط سهامداران تعیین می‌شود. بازرسان قانونی از اختیارات مشخص شده‌ای در قانون برخوردارند.
- حسابرس مستقل: حق‌الزحمه حسابرسی بر اساس توافقی که در شرکت یا مؤسسه خدمات حسابداری انجام می‌شود، تعیین خواهد شد. حسابرس مستقل اختیارات خود را بر اساس شرایط موجود کسب می‌کند.
در نهایت بازرس قانونی یک نقش قانونی و الزامی برای نظارت بر عملکرد هیئت‌مدیره و تایید صحت صورت‌های مالی برای سهامداران است، در حالی که حسابرس مستقل یک نقش اختیاری برای اعتباربخشی به صورت‌های مالی برای طیف وسیع‌تری از ذی‌نفعان، از جمله سرمایه‌گذاران و بانک‌ها، ایفا می‌کند. در این مقاله به تعریف حسابرس، ویژگی‌ها و مهارتهای لازم برای آن پرداخته شده است.
