کال مارجین چیست و چگونه اتفاق می‌افتد؟ همه چیز درباره Margin Call و پیامدهای آن

در بازارهای مالی، به‌ویژه بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال، معامله‌گران با مفاهیم و اصطلاحات متعددی روبرو می‌شوند که درک دقیق آن‌ها برای حفظ سرمایه و دستیابی به موفقیت، امری حیاتی است. یکی از این مفاهیم بنیادین، «کال مارجین» یا «فراخوانی اعتبار» است. کال مارجین یا همان مارجین کال (Margin Call)، برای آن دسته از معامله‌گرانی که از «اهرم» (Leverage) در معاملات خود بهره می‌برند، ‌به‌عنوان یک سیستم هشداردهنده عمل می‌کند و در صورت عدم مدیریت صحیح می‌تواند منجر به زیان‌های قابل توجهی برای آن‌ها شود. این مقاله با هدف ارائه یک دیدگاه جامع و کاربردی، به تشریح دقیق کال مارجین، دلایل وقوع، و جنبه‌های گوناگون آن در انواع معاملات به‌ویژه کال مارجین در ارز دیجیتال می‌پردازد.

کال مارجین چیست؟

کال مارجین یا فراخوانی اعتبار، در ماهیت خود، یک اعلان رسمی از جانب کارگزار (Broker) یا پلتفرم معاملاتی (مانند صرافی‌های ارز دیجیتال) به معامله‌گر است. این اعلان بیانگر آن است که موجودی حساب اهرمی مربوطه (چه «حساب مارجین» و چه «حساب فیوچرز») به سطحی پایین‌تر از حداقل میزان مورد نیاز، که تحت عنوان «مارجین نگهداری» (Maintenance Margin) برای آن حساب شناخته می‌شود، تنزل یافته است. این اتفاق معمولا زمانی رخ می‌دهد که قیمت دارایی مورد معامله در مسیری معکوس نسبت به پیش‌بینی معامله‌گر حرکت کرده و در نتیجه، زیان‌های تحقق‌نیافته بخش قابل توجهی از «مارجین اولیه» (Initial Margin) یا «ارزش ویژه حساب» (Equity) را در آن حساب خاص از بین برده باشد. دریافت این هشدار به معنای آن است که معامله‌گر باید برای حفظ موقعیت یا موقعیت‌های معاملاتی باز خود در آن حساب، اقدام فوری انجام دهد.

مفاهیم پایه برای درک کال مارجین

برای فهم عمیق و دقیق پدیده کال مارجین، ابتدا باید با مجموعه‌ای از اصطلاحات و سازوکارهای کلیدی که زیربنای معاملات اهرمی را تشکیل می‌دهند، آشنا شد. این مفاهیم نه تنها به درک چیستی کال مارجین کمک می‌کنند، بلکه برای فعالیت آگاهانه در بازارهایی که امکان استفاده از اهرم در آن‌ها وجود دارد، ضروری هستند.

معاملات اهرمی و انواع حساب‌های مرتبط

معاملات اهرمی (Leveraged Trading) به هر نوع معامله‌ای اطلاق می‌شود که در آن، معامله‌گر با استفاده از اعتبار تامین‌شده توسط کارگزار یا صرافی، قادر است موقعیتی با ارزشی بیش از سرمایه واقعی خود در یک حساب معاملاتی مشخص باز کند. ابزاری که این امکان را فراهم می‌کند، اهرم (Leverage) نام دارد و معمولا به صورت یک ضریب (مثلا ۱:۵ یا ۱:۱۰۰) بیان می‌شود. اهرم همان‌طور که پتانسیل کسب سود را به طور قابل توجهی افزایش می‌دهد، به همان میزان، ریسک زیان دیدن و در نتیجه، احتمال وقوع کال مارجین را نیز تشدید می‌کند.

برای انجام معاملات اهرمی، معمولا از انواع خاصی از حساب‌های معاملاتی استفاده می‌شود که در ادامه به دو نوع رایج آن، به‌ویژه در بازار ارز دیجیتال، اشاره می‌شود:

• معاملات مارجین از طریق حساب مارجین (Margin Account): در این شیوه، معامله‌گر از کارگزار یا صرافی وام (اعتبار) دریافت می‌کند تا بتواند حجم بیشتری از یک دارایی را در بازار اسپات (Spot Market) خریداری کرده (پوزیشن لانگ) یا به فروش استقراضی برساند (پوزیشن شورت). این نوع معاملات در یک حساب مجزا با عنوان «حساب مارجین» (Margin Account) انجام می‌پذیرد. وجوه واریزی به این حساب و دارایی‌های خریداری شده با اعتبار، به عنوان وثیقه وام دریافتی عمل می‌کنند.
• معاملات فیوچرز از طریق حساب فیوچرز (Futures Account): قراردادهای آتی یا فیوچرز (Futures Contracts)، ابزارهای مشتقه مالی هستند که به معامله‌گران اجازه می‌دهند روی قیمت آینده یک دارایی یا ابزار مالی، پوزیشن خرید یا فروش اتخاذ کنند. این قراردادها غالبا اهرمی هستند، به این معنا که معامله‌گر برای کنترل یک قرارداد با ارزش اسمی بالا، تنها نیاز به واریز بخش کوچکی از آن ارزش به عنوان مارجین دارد. معاملات فیوچرز معمولا در یک «حساب فیوچرز» (Futures Account) مجزا انجام می‌شوند که در بسیاری از صرافی‌ها از حساب مارجین و حساب اسپات معمولی تفکیک شده است.

مفاهیم کلیدی کال مارجین در حساب‌های اهرمی

پدیده کال مارجین و درک کامل آن، بر مجموعه‌ای از مفاهیم بنیادین استوار است که در هر دو نوع اصلی حساب‌های اهرمی، یعنی هم در «حساب مارجین» و هم در «حساب فیوچرز»، معنا و کاربرد دارند. در واقع، برخلاف تصور برخی، کال مارجین منحصر به حساب‌های مارجین یا معاملات مارجین نیست، بلکه در هر معامله‌ای که از اهرم استفاده می‌شود، از جمله معاملات فیوچرز، نیز یک مفهوم حیاتی است. در ادامه، به تشریح دقیق این مفاهیم بنیادین و اصطلاحات کلیدی پرداخته خواهد شد:

• مفهوم کلی مارجین (Margin)
• مارجین اولیه (Initial Margin)
• مارجین نگهداری (Maintenance Margin)
• مارجین استفاده شده (Used Margin) یا مارجین درگیر
• ارزش ویژه حساب (Equity)
• سطح مارجین (Margin Level)

انواع مارجین (Margin) در معاملات اهرمی

به طور کلی، واژه «مارجین» در زمینه معاملات اهرمی به وجوهی اشاره دارد که معامله‌گر به عنوان تضمین و برای پوشش ریسک‌های احتمالی نزد کارگزار یا صرافی قرار می‌دهد. مهم‌ترین انواع آن عبارت‌اند از:

• مارجین اولیه (Initial Margin): حداقل مبلغی است که معامله‌گر باید در حساب اهرمی خود (مارجین یا فیوچرز) برای باز کردن یک موقعیت جدید و اهرم‌دار، واریز یا در اختیار داشته باشد.
• مارجین نگهداری (Maintenance Margin): پس از باز شدن یک موقعیت، حداقل میزان «ارزش ویژه حساب» (که در ادامه توضیح داده خواهد شد) است که باید در آن حساب اهرمی خاص حفظ شود. اگر ارزش ویژه حساب به زیر این سطح بحرانی سقوط کند، «کال مارجین» یا «فراخوانی اعتبار» صادر خواهد شد.
• مارجین استفاده شده (Used Margin) یا مارجین درگیر: بخشی از کل مارجین حساب مربوطه است که در حال حاضر برای حفظ تمام موقعیت‌های بازِ اهرمی در آن حساب، بلوکه شده است.

ارزش ویژه حساب (Equity)

در تمامی حساب‌هایی که برای معاملات اهرمی مورد استفاده قرار می‌گیرند، چه «حساب مارجین» و چه «حساب فیوچرز»، مفهوم «ارزش ویژه حساب» (Equity) نقشی بنیادین ایفا می‌کند.

ارزش ویژه حساب، در واقع، ارزش خالص و لحظه‌ای دارایی‌های یک معامله‌گر در یک حساب اهرمی مشخص است. این مقدار از مجموع موجودی نقدی (Cash Balance) آن حساب و کل سود یا زیان تحقق‌نیافته (Unrealized P/L) تمامی موقعیت‌های بازی که در همان حساب (مارجین یا فیوچرز) نگهداری می‌شوند، محاسبه می‌شود. به بیانی دیگر، اگر فرض شود تمام موقعیت‌های باز معامله‌گر در آن حساب خاص، در همان لحظه و با قیمت‌های جاری بازار بسته شوند، ارزش ویژه حساب، مبلغی است که پس از تسویه تمامی تعهدات مربوط به آن حساب، برای معامله‌گر باقی می‌ماند.

این شاخص، یعنی ارزش ویژه، حیاتی‌ترین معیار برای ارزیابی سلامت هر حساب اهرمی و پایش ریسک آن است. کارگزاران و صرافی‌ها به طور مداوم ارزش ویژه حساب را با «مارجین نگهداری» مورد نیاز برای آن حساب مقایسه می‌کنند. کاهش ارزش ویژه به زیر سطح مارجین نگهداری، منجر به صدور «کال مارجین» برای آن حساب خاص خواهد شد.

سطح مارجین (Margin Level)

علاوه بر ارزش ویژه حساب، شاخص دیگری که برای ارزیابی وضعیت یک حساب اهرمی و نزدیکی آن به کال مارجین مورد استفاده قرار می‌گیرد، «سطح مارجین» (Margin Level) است. سطح مارجین معمولا به صورت درصدی بیان می‌شود و نشان می‌دهد که ارزش ویژه یک حساب، چند برابر مارجین مورد نیاز (مارجین استفاده شده) برای حفظ موقعیت‌های باز در آن حساب خاص است. هرچه این درصد بالاتر باشد، وضعیت حساب امن‌تر تلقی می‌شود. فرمول کلی محاسبه آن در اکثر پلتفرم‌ها به این صورت است:

Margin Level (%) = (Equity ÷ Used Margin) × 100

یا به فارسی:

سطح مارجین (%) = (ارزش ویژه حساب تقسیم بر مارجین استفاده شده) ضربدر ۱۰۰

که در آن:

• Equity (ارزش ویژه حساب): ارزش واقعی حساب معامله‌گر است و از تفاضل کل دارایی‌های حساب (شامل موجودی اولیه و سود/زیان تحقق نیافته) و بدهی‌ها (مانند وجوه قرض گرفته شده از کارگزار) به دست می‌آید. به عبارت ساده‌تر: Equity = موجودی حساب + سود/زیان تحقق نیافته پوزیشن‌های باز.
• Used Margin (مارجین استفاده شده یا مارجین درگیر): مقدار مارجینی است که برای باز نگه داشتن موقعیت یا موقعیت‌های معاملاتی فعال، توسط کارگزار یا صرافی بلوکه شده است. این مقدار بر اساس حجم معامله و اهرم انتخابی محاسبه می‌شود.

کارگزاران و صرافی‌ها معمولا چندین سطح مارجین برای اعلان هشدار تعریف می‌کنند تا معامله‌گران را از وضعیت حساب خود مطلع سازند. این سطوح و اقدامات متناظر می‌توانند بین پلتفرم‌های مختلف، متفاوت باشند. به طور کلی، کاهش سطح مارجین به زیر درصدهای مشخصی که توسط بروکر یا صرافی تعیین شده، منجر به صدور «فراخوانی اعتبار» می‌شود.

یک مثال برای توضیح کال مارجین به زبان ساده 

برای درک ملموس‌تر پدیده کال مارجین، یک مثال ارائه می‌شود. تصور شود یک معامله‌گر تصمیم دارد ۱۰۰ واحد از یک دارایی را که هر واحد آن ۱۰ دلار قیمت دارد، خریداری کند. بنابراین، ارزش کل این معامله ۱۰۰۰ دلار خواهد بود. این معامله‌گر از طریق «حساب مارجین» خود و با استفاده از اهرم ۱:۵ (یک به پنج)، تنها ۲۰۰ دلار به عنوان «مارجین اولیه» (که معادل یک پنجم ارزش کل معامله است) پرداخت می‌کند و موقعیت (پوزیشن) خرید (لانگ) خود را باز می‌کند. ۸۰۰ دلار باقیمانده از ارزش معامله، توسط کارگزار یا صرافی به عنوان اعتبار تامین می‌شود.

در این مرحله، کارگزار سطح «مارجین نگهداری» را برای این پوزیشن، به‌عنوان‌مثال، ۱۵۰ دلار تعیین می‌کند. این بدان معناست که «ارزش ویژه حساب» این معامله‌گر در حساب مارجین خود نباید از ۱۵۰ دلار کمتر شود. حال، اگر قیمت دارایی خریداری شده کاهش یابد و در نتیجه، زیان تحقق‌نیافته (Unrealized Loss) معامله‌گر از ۵۰ دلار بیشتر شود، «ارزش ویژه حساب» وی (که در ابتدا ۲۰۰ دلار بوده و حالا با کسر زیان بیش از ۵۰ دلاری، به کمتر از ۱۵۰ دلار رسیده است) به زیر سطح مارجین نگهداری (۱۵۰ دلار) کاهش پیدا می‌کند. در این نقطه، کارگزار اقدام به صدور کال مارجین (فراخوانی اعتبار) می‌کند و از معامله‌گر می‌خواهد تا با واریز وجه اضافی به حساب مارجین خود، یا با بستن بخشی از موقعیت معاملاتی‌اش، «ارزش ویژه حساب» خود را به سطحی بالاتر از مارجین نگهداری برساند. بدین ترتیب، معامله‌گر می‌تواند «سطح مارجین» (Margin Level) حساب خود را نیز بهبود بخشده و از لیکوئید شدن جلوگیری کند.

کال مارجین در ارز دیجیتال

بازار ارزهای دیجیتال با توجه به ویژگی‌های منحصربه‌فرد خود، محیطی با پتانسیل بالاتر برای وقوع کال مارجین است. معامله‌گران فعال در این حوزه باید نسبت به این خصوصیات و نحوه تاثیر آن‌ها بر «فراخوانی اعتبار» آگاهی کامل داشته باشند تا بتوانند ریسک‌های مرتبط را به طور موثرتری مدیریت کنند. همان‌طور که پیشتر در بخش «مفاهیم پایه» اشاره شد، کال مارجین می‌تواند هم در «معاملات مارجین » (از طریق حساب مارجین) و هم در «معاملات فیوچرز» (از طریق حساب فیوچرز) در بازار ارز دیجیتال رخ دهد.

عوامل تشدیدکننده ریسک کال مارجین در ارزهای دیجیتال

چندین عامل کلیدی در بازار ارزهای دیجیتال وجود دارد که ریسک وقوع «کال مارجین» در آن را نسبت به بازارهای مالی سنتی، مانند کال مارجین در بورس، افزایش می‌دهد:

نوسانات قیمتی بسیار بالا: این یکی از بارزترین مشخصه‌های بازار رمزارزها است. قیمت‌ها می‌توانند در بازه‌های زمانی بسیار کوتاه، تغییرات شدیدی را تجربه کنند. این نوسانات ذاتی، ریسک معاملات اهرمی را به مراتب افزایش می‌دهد، زیرا حتی حرکات قیمتی به ظاهر کوچک در جهت مخالف موقعیت یک معامله‌گر، به‌ویژه در صورت استفاده از اهرم بالا، می‌تواند به‌سرعت «ارزش ویژه حساب» را کاهش داده و منجر به صدور «فراخوانی اعتبار» شود.

اهرم‌های بالا: صرافی‌های ارز دیجیتال اغلب اهرم‌های قابل توجهی، گاهی تا ۱۰۰ برابر (100x) یا حتی بیشتر برای معاملات فیوچرز، و عموما تا ۲۰ برابر (20x) برای معاملات مارجین، ارائه می‌دهند. در حالی که این اهرم‌های بالا پتانسیل کسب سودهای بزرگ را افزایش می‌دهند، به همان نسبت، حساب معاملاتی را نسبت به تغییرات کوچک قیمت بسیار آسیب‌پذیر ساخته و خطر کال مارجین و لیکوئید شدن سریع را به شدت تشدید می‌کنند. معامله‌گران باید در استفاده از این اهرم‌ها بسیار محتاطانه عمل کنند.

بازار ۲۴/۷: برخلاف بازارهای مالی سنتی مانند بورس و فارکس که ساعات معاملاتی مشخصی دارند، بازار ارزهای دیجیتال به‌صورت ۲۴ ساعته و ۷ روز هفته (۲۴/۷) فعال است. این بدان معناست که قیمت‌ها در هر لحظه از شبانه‌روز در حال تغییر هستند و معامله‌گران باید به طور مداوم مراقب موقعیت‌های اهرمی و «سطح مارجین» حساب‌های خود باشند. عدم نظارت مستمر، ریسک غافلگیر شدن توسط یک کال مارجین ناگهانی را، خصوصا در زمان‌هایی که معامله‌گر فعالانه بازار را رصد نمی‌کند، افزایش می‌دهد.

تفاوت در سیاست‌های پلتفرم‌ها و صرافی‌ها: هر صرافی ارز دیجیتال ممکن است قوانین، الگوریتم‌های محاسبه مارجین، سطوح «مارجین نگهداری» و فرایندهای لیکوئید شدن متفاوتی برای انواع معاملات اهرمی داشته باشد. درک دقیق قوانین و مقررات (Terms and Conditions) صرافی که در آن معامله انجام می‌شود، برای مدیریت ریسک و جلوگیری از غافلگیری‌های ناخواسته، ضروری است.

تفاوت لیکوئید و کال مارجین

در مباحث مربوط به معاملات اهرمی، دو اصطلاح «کال مارجین» (Call Margin) و «لیکوئید شدن» (Liquidation)، اغلب در کنار یکدیگر مطرح می‌شوند. اگرچه این دو مفهوم کاملا مرتبط هستند، اما درک تفاوت لیکوئید و کال مارجین شدن برای هر معامله‌گری حیاتی است، زیرا مراحل و پیامدهای متفاوتی را در فرایند مدیریت ریسک توسط کارگزار یا صرافی نشان می‌دهند.

کال مارجین: اساسا یک هشدار است. این اتفاق زمانی رخ می‌دهد که «ارزش ویژه حساب» یک معامله‌گر در حساب اهرمی‌اش (مارجین یا فیوچرز) به زیر سطح «مارجین نگهداری» کاهش یابد، اما هنوز بالاتر از یک سطح بحرانی‌تر به نام «سطح لیکوئیدیشن» (Liquidation Level) قرار دارد. در این مرحله، به معامله‌گر فرصت داده می‌شود تا با واریز وجه اضافی به حساب خود یا با بستن بخشی از موقعیت‌های زیان‌ده، وضعیت حساب خود را اصلاح کرده و «سطح مارجین» را به حد مطلوب و بالاتر از مارجین نگهداری بازگرداند.

لیکوئید شدن: مرحله نهایی و یک اقدام اجباری از سوی کارگزار یا صرافی است. لیکوئید شدن زمانی اتفاق می‌افتد که معامله‌گر به هشدار کال مارجین توجه نکند و در مهلت مقرر اقدامی انجام ندهد، یا زمانی که نوسانات بازار با چنان شدتی در جهت مخالف موقعیت معامله‌گر حرکت کند که «ارزش ویژه حساب» وی مستقیما به «سطح لیکوئیدیشن» یا حتی پایین‌تر از آن برسد. در این حالت، کارگزار یا صرافی به طور خودکار و بدون نیاز به رضایت معامله‌گر، شروع به بستن موقعیت‌های معاملاتی وی می‌کند. هدف از این اقدام، جلوگیری از منفی شدن موجودی حساب معامله‌گر و پوشش زیان‌های احتمالی خودِ کارگزار/صرافی است. این فرایند، به‌ویژه در زمینه کال مارجین در ارز دیجیتال، به دلیل نوسانات بالا و سرعت تغییرات قیمت، می‌تواند بسیار سریع رخ دهد.

جدول زیر به‌طور خلاصه تفاوت‌های کلیدی بین کال مارجین و لیکوئید شدن را نشان می‌دهد:

درک این تفاوت‌ها برای معامله‌گران ضروری است تا بتوانند به‌موقع به هشدارهای کال مارجین واکنش نشان داده و از رسیدن به مرحله زیان‌بار و غیرقابل بازگشت لیکوئید شدن جلوگیری کنند.

اهمیت درک و مدیریت صحیح کال مارجین

همان‌طور که در این مقاله تشریح شد، کال مارجین یا فراخوانی اعتبار، یک جنبه جدایی‌ناپذیر از معاملات اهرمی در تمامی بازارهای مالی، از جمله بازار پرنوسان ارزهای دیجیتال است. کال مارجین، یک سیستم هشداردهنده برای مدیریت ریسک است که در صورت درک صحیح و واکنش به‌موقع، می‌تواند از زیان‌های بیشتر و لیکوئید شدن جلوگیری کند.

آگاهی از مفاهیم پایه‌ای کال مارجین، مانند مارجین اولیه، مارجین نگهداری، ارزش ویژه حساب و سطح مارجین، به همراه درک ویژگی‌های خاص کال مارجین در ارز دیجیتال، مانند تاثیر نوسانات شدید و ۲۴/۷ بودن بازار کریپتو، برای هر معامله‌گری که از اهرم استفاده می‌کند، ضروری است. در نهایت، موفقیت در بازارهای مالی، خصوصا هنگام استفاده از ابزارهای پرریسکی مانند اهرم، نیازمند دانش، انضباط و مدیریت ریسک فعال است. بنابراین، اتخاذ استراتژی‌های معاملاتی آگاهانه، استفاده محتاطانه از اهرم، و آمادگی برای واکنش سریع به هشدارهای «فراخوانی اعتبار»، از اصول بنیادین برای حفظ سرمایه و فعالیت پایدار در این بازارها محسوب می‌شود.