عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز چیست؟ نگاهی دقیق به فرایند IDO ها

روش‌های تامین مالی برای پروژه‌های نوپا در حوزه ارزهای دیجیتال همواره در حال تکامل بوده است. از ظهور مدل‌های اولیه مانند عرضه اولیه کوین (ICO) که با چالش‌هایی نظیر عدم نظارت و بعضا کلاهبرداری همراه بود، تا معرفی عرضه اولیه صرافی (IEO) که تلاش داشت با نقش‌آفرینی صرافی‌های متمرکز، سطح امنیت و سهولت را ارتقا دهد، صنعت ارزهای دیجیتال شاهد تلاش‌های مستمری برای یافتن سازوکارهای کارآمدتر و قابل‌اعتمادتر بوده است. در این راستا، با افزایش محبوبیت روزافزون صرافی‌های غیرمتمرکز، نسل جدیدی از روش‌های تامین مالی تحت عنوان عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (IDO) پا به عرصه گذاشت. این مدل، با هدف غلبه بر محدودیت‌های مدل‌های پیشین و ارائه یک رویکرد غیرمتمرکزتر و شفاف‌تر برای توزیع توکن و جذب سرمایه، ظهور پیدا کرد. این مقاله، به بررسی جامع عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز، دلایل پیدایش، سازوکار اجرایی، مزایا و معایب، و سایر جنبه‌های حیاتی آن می‌پردازد.

دلیل به وجود آمدن عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز چیست؟

از زمان پیدایش بیت‌کوین و ظهور فناوری بلاک‌چین، اکوسیستم دارایی‌های دیجیتال شاهد تحولات شگرفی در مدل‌های کسب‌وکار، فناوری و به‌ویژه روش‌های تامین مالی پروژه‌های نوپا بوده است. در سال‌های نخستین، مدل عرضه اولیه کوین (Initial Coin Offering – ICO) به‌عنوان یک روش انقلابی پدیدار شد که به استارتاپ‌های بلاک‌چینی اجازه می‌داد مستقیما از طریق فروش توکن‌های خود به عموم، سرمایه مورد نیاز را جذب کنند.

بااین‌حال، دوران اوج ICOها با چالش‌های قابل‌توجهی از جمله فقدان نظارت، شیوع کلاهبرداری‌ها و عدم شفافیت همراه بود که به کاهش اعتماد عمومی و سخت‌گیری‌های نظارتی منجر شد. در پاسخ به این مشکلات، مدل عرضه اولیه صرافی (Initial Exchange Offering – IEO) معرفی شد. در این روش، یک صرافی متمرکز نقش واسطه را ایفا کرده و مسئولیت بررسی پروژه، مدیریت فروش توکن و لیست کردن آن را بر عهده می‌گیرد. IEOها سطح بالاتری از امنیت و سهولت را برای کاربران صرافی‌ها فراهم کردند، اما همچنان با مسائلی چون تمرکزگرایی، هزینه‌های بالای لیست شدن برای پروژه‌ها و محدودیت دسترسی برای سرمایه‌گذاران جهانی مواجه بودند.

با بلوغ فضای امور مالی غیرمتمرکز (دیفای – DeFi) و رشد انفجاری صرافی‌های غیرمتمرکز، پارادایم جدیدی برای جذب سرمایه تحت عنوان عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (Initial DEX Offering – IDO) شکل گرفت. عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز با هدف رفع محدودیت‌های مدل‌های پیشین و ارائه راهکاری غیرمتمرکزتر، کارآمدتر، کم‌هزینه‌تر و بالقوه منصفانه‌تر طراحی شده است که در آن توکن‌ها مستقیما بر بستر یک صرافی غیرمتمرکز (Decentralized Exchange – DEX) عرضه و بلافاصله قابل معامله می‌شوند.

تعریف دقیق عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز چیست؟

عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (IDO) یک مکانیزم جذب سرمایه و توزیع توکن است که در آن یک پروژه بلاک‌چینی، توکن‌های جدید خود را برای اولین بار مستقیما از طریق یک صرافی غیرمتمرکز به فروش می‌رساند. وجه تمایز اصلی IDO نسبت به ICO و IEO در محل عرضه و نحوه ایجاد نقدینگی اولیه نهفته است. در مدل IDO، فروش توکن و لیست شدن آن برای معامله تقریبا به‌صورت همزمان یا با فاصله زمانی بسیار کوتاه بر روی یک DEX اتفاق می‌افتد. این امر از طریق استخرهای نقدینگی (Liquidity Pools) که جزء اصلی معماری اکثر DEXهای مدرن که مبتنی بر مدل بازارساز خودکار (Automated Market Maker – AMM) هستند، امکان‌پذیر می‌شود.

پروژه‌ای که قصد برگزاری IDO دارد، یک قرارداد هوشمند ویژه برای مدیریت فرایند فروش توکن ایجاد می‌کند. سرمایه‌گذاران علاقه‌مند، با ارسال یک نوع ارز دیجیتال مشخص (معمولا یک استیبل‌کوین مانند USDC یا ارز پایه شبکه مانند ETH) به این قرارداد هوشمند، معادل آن از توکن جدید پروژه را دریافت می‌کنند. مهم‌ترین نوآوری IDO در مرحله بعدی نهفته است: بخش قابل‌توجهی (و گاهی تمام) سرمایه جمع‌آوری شده از فروش اولیه، به همراه بخشی از توکن‌های پروژه که برای این منظور کنار گذاشته شده‌اند، بلافاصله برای ایجاد یک استخر نقدینگی جدید در همان DEX (یا DEX همکار) استفاده می‌شود.

به‌عنوان‌مثال، استخری متشکل از جفت ارز «USDC/توکن پروژه» ایجاد می‌شود. این استخر نقدینگی، که توسط پروتکل AMM آن DEX مدیریت می‌شود، به هر کسی اجازه می‌دهد تا توکن پروژه را با USDC یا بالعکس مبادله کند. از آنجایی که این استخر بلافاصله پس از اتمام فروش اولیه تامین مالی و فعال می‌شود، توکن جدید عملا از همان لحظه دارای نقدینگی و قابلیت معامله در بازار آزاد است. این نقدینگی آنی وجه تمایز کلیدی IDO نسبت به مدل‌های پیشین محسوب می‌شود. بنابراین، IDO با حذف واسطه‌های متمرکز سنتی (مانند صرافی‌های متمرکز بزرگ در مدل IEO) و اتکا به زیرساخت‌های غیرمتمرکز دیفای، فرایندی سریع‌تر، با دسترسی بالقوه وسیع‌تر و هزینه لیست شدن اولیه کمتر را ارائه می‌دهد که مهم‌ترین ویژگی آن، قابلیت نقدشوندگی آنی توکن جدید برای سرمایه‌گذاران است.

سازوکار اجرایی یک عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز

فرایند اجرای یک IDO می‌تواند بسته به پلتفرم میزبان و طراحی خاص پروژه، متفاوت باشد، اما معمولا شامل مراحل کلیدی و مکانیزم‌های مشخصی است. درک این سازوکارها برای ارزیابی فرصت‌ها و ریسک‌های مرتبط با هر IDO حیاتی است.

انتخاب پلتفرم: لانچ‌پد در مقابل عرضه مستقیم در DEX

پروژه‌ها برای اجرای IDO خود دو مسیر اصلی پیش رو دارند:

1. استفاده از پلتفرم لانچ‌پد IDO: این پلتفرم‌ها به‌عنوان واسطه‌های تخصصی عمل می‌کنند که خدمات متنوعی از جمله بررسی و انتخاب پروژه، بازاریابی، ارائه زیرساخت فنی برای فروش توکن (قراردادهای هوشمند)، مدیریت وایت‌لیستینگ و کمک به ایجاد نقدینگی را ارائه می‌دهند. لانچ‌پدها معمولا دارای جامعه‌ای از سرمایه‌گذاران فعال هستند و برگزاری IDO از طریق یک لانچ‌پد معتبر می‌تواند به افزایش اعتبار و دیده شدن پروژه کمک کند. لانچ‌پدهای مطرحی مانند Polkastarter , DAO Maker , Seedify.fund , BSCPad و موارد مشابه، نقش مهمی در اکوسیستم دیفای ایفا می‌کنند.
2. عرضه مستقیم در DEX: برخی پروژه‌ها، به‌ویژه آن‌هایی که از توان فنی و جامعه قوی‌تری برخوردارند، ممکن است تصمیم بگیرند IDO خود را مستقیما بر روی یک DEX مانند Uniswap , PancakeSwap , SushiSwap یا Balancer اجرا کنند. این روش کنترل بیشتری را به پروژه می‌دهد و ممکن است هزینه‌های کمتری داشته باشد، اما نیازمند تلاش بیشتری در زمینه بازاریابی و مدیریت فنی فرایند است.

تصمیم به انتخاب بین این دو گزینه به عواملی مانند بودجه پروژه، توان فنی تیم، تعامل و اندازه جامعه موجود، اهداف استراتژیک و بلاکچین بستگی دارد. پروژه‌های نوپا با منابع محدودتر اغلب به سمت لانچ‌پدها گرایش دارند، در حالی که پروژه‌های شناخته‌شده‌تر ممکن است عرضه مستقیم را ترجیح دهند.

شایان‌ذکر است، باوجوداینکه عبارت «عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز» (Initial DEX Offering – IDO) شامل کلمه «DEX» (صرافی غیرمتمرکز) است، اما این لانچ‌پدها نوعی DEX نیستند، بلکه به نوعی به آن‌ها مربوط می‌شوند. دلیل استفاده از اصطلاح «IDO» این است که هدف نهایی بسیاری از پروژه‌هایی که از اینگونه لانچ‌پدها بهره می‌برند، لیست شدن توکن‌هایشان در یک صرافی غیرمتمرکز (DEX) است. پس از اتمام عرضه اولیه در لانچ‌پد، توکن‌ها معمولا برای معامله در یک یا چند DEX در دسترس قرار می‌گیرند.

فرایند بررسی و انتخاب (در صورت استفاده از لانچ‌پد)

در صورت استفاده از لانچ‌پد، پروژه باید فرایند درخواست و بررسی را طی کند. لانچ‌پدهای معتبر تلاش می‌کنند تا با اعمال سطحی از بررسی دقیق (Due Diligence)، کیفیت پروژه‌های ارائه شده را تضمین کنند. این فرایند معمولا شامل موارد زیر است:

• بررسی تیم: ارزیابی سابقه، تجربه و شهرت اعضای کلیدی تیم پروژه.
• تحلیل محصول/فناوری: بررسی وایت‌پیپر، معماری فنی، نوآوری و قابلیت اجرای راهکار پیشنهادی.
• ارزیابی توکنومیک: تحلیل دقیق مدل اقتصادی توکن، شامل توزیع، کاربرد، زمان‌بندی آزادسازی و مکانیزم‌های ارزش‌آفرینی.
• پتانسیل بازار: بررسی اندازه بازار هدف، رقبا و مزیت رقابتی پروژه.
• جامعه و بازاریابی: ارزیابی حضور پروژه در شبکه‌های اجتماعی، کیفیت تعاملات و استراتژی بازاریابی.
• بررسی امنیتی: درخواست یا بررسی ممیزی‌های امنیتی (Security Audits) انجام شده بر روی قراردادهای هوشمند پروژه.

ذکر این نکته حیاتی است که کیفیت و عمق این بررسی‌ها بین لانچ‌پدها بسیار متفاوت است و هیچ فرایند بررسی نمی‌تواند موفقیت آتی پروژه یا عدم وجود ریسک کلاهبرداری را تضمین کند. سرمایه‌گذاران هرگز نباید پذیرش پروژه توسط یک لانچ‌پد را به‌عنوان تاییدیه نهایی یا جایگزینی برای تحقیقات شخصی خود (DYOR) تلقی کنند.

وایت‌لیستینگ (Whitelisting)

به دلیل تقاضای بالا برای IDOهای محبوب، اکثر لانچ‌پدها و حتی برخی عرضه‌های مستقیم، از مکانیزم وایت‌لیستینگ برای انتخاب شرکت‌کنندگان واجد شرایط استفاده می‌کنند. اهداف اصلی وایت‌لیستینگ عبارت‌اند از:

• مدیریت تقاضا: جلوگیری از هرج و مرج و اطمینان از اینکه فرایند فروش قابل مدیریت است.
• جلوگیری از تسلط ربات‌ها: کاهش امکان خرید تمام توکن‌های عرضه شده توسط ربات‌های پیش‌تاز (Front-running bots) در ثانیه‌های اولیه.
• پاداش به جامعه و دارندگان توکن لانچ‌پد: ایجاد انگیزه برای نگهداری (هولد) توکن بومی لانچ‌پد یا مشارکت فعال در جامعه.
• توزیع عادلانه‌تر ( از لحاظ نظری): تلاش برای توزیع تخصیص‌ها بین تعداد بیشتری از افراد به‌جای تمرکز در دست تعداد کمی نهنگ.

روش‌های رایج وایت‌لیستینگ:

• سیستم سطوح مبتنی بر استیکینگ (Tier System): کاربران بر اساس میزان توکن بومی لانچ‌پد که هولد یا استیک می‌کنند، در سطوح مختلف قرار می‌گیرند و شانس یا میزان تخصیص (Allocation) آن‌ها در IDO بر این اساس تعیین می‌شود. سطوح بالاتر معمولا شانس بیشتری در قرعه‌کشی وایت‌لیست، تخصیص بزرگتر، یا حتی تخصیص تضمین شده دریافت می‌کنند. این مدل، ضمن ایجاد تقاضا برای توکن لانچ‌پد، می‌تواند به‌شدت به نفع سرمایه‌گذاران بزرگتر باشد.
• قرعه‌کشی مبتنی بر وظایف (Task-Based Lottery): کاربران ملزم به انجام مجموعه‌ای از وظایف بازاریابی هستند (مانند دنبال کردن حساب‌های اجتماعی، پیوستن به گروه‌های تلگرامی، یا بازنشر پست‌ها) و سپس در یک قرعه‌کشی برای کسب جایگاه در وایت‌لیست شرکت می‌کنند. این روش دسترسی گسترده‌تری را فراهم می‌کند اما شانس برنده شدن معمولا بسیار پایین است.
• روش‌های ترکیبی: بسیاری از لانچ‌پدها از ترکیبی از این روش‌ها استفاده می‌کنند.

الزامات KYC: برخی لانچ‌پدها، به‌ویژه با افزایش فشارهای نظارتی، ممکن است تکمیل فرایند احراز هویت (KYC) را برای شرکت در وایت‌لیست الزامی کنند که این امر می‌تواند با اصل تمرکززدایی در تضاد باشد.

بحث عدالت: علی‌رغم اهداف اعلام شده، بحث‌های زیادی در مورد عدالت واقعی در فرایندهای وایت‌لیستینگ وجود دارد، به‌خصوص در مدل‌های مبتنی بر استیکینگ که معمولا به سرمایه اولیه قابل‌توجهی نیاز دارند.

مکانیزم‌های فروش توکن و قیمت‌گذاری

نحوه فروش توکن و تعیین قیمت آن در طول IDO می‌تواند بسیار متفاوت باشد. پس از نهایی شدن وایت‌لیست، فرایند فروش توکن آغاز می‌شود. نحوه اجرای این فروش و تعیین قیمت می‌تواند تاثیر زیادی بر تجربه شرکت‌کنندگان و پویایی اولیه بازار داشته باشد.

استخرهای مبادله با قیمت ثابت (Fixed Swap Pools)

این مدل، رایج‌ترین روش مورد استفاده در اکثر لانچ‌پدها است. قیمت هر واحد توکن از ابتدا تعیین شده و در طول دوره فروش (که ممکن است از چند دقیقه تا چند ساعت طول بکشد) ثابت می‌ماند. هر شرکت‌کننده وایت‌لیست شده مجاز به خرید حداکثر تا سقف تخصیص یافته به خود است.

تخصیص‌ها می‌توانند به‌صورت تضمین شده برای تمام افراد وایت‌لیست شده (معمولا در سطوح بالاتر یا با تخصیص‌های کوچکتر) یا به‌صورت هرکس زودتر برسد (First-Come, First-Served – FCFS) باشند. مدل FCFS، حتی برای افراد وایت‌لیست شده، می‌تواند منجر به رقابت شدید و جنگ گس (Gas War) شود، جایی که کاربران برای تایید سریع تراکنش خود توسط شبکه، هزینه‌های گس بسیار بالایی پرداخت می‌کنند.

مزایا: سادگی فرایند برای کاربران، قیمت مشخص و قابل‌پیش‌بینی در طول فروش.

معایب: پتانسیل بالای جنگ گس (در مدل FCFS)، آسیب‌پذیری در برابر ربات‌ها (حتی با وایت‌لیستینگ، ربات‌ها می‌توانند برای خرید سریعتر عمل کنند)، عدم کشف قیمت واقعی در طول فروش.

استخرهای راه‌اندازی نقدینگی (Liquidity Bootstrapping Pools – LBPs)

مکانیزمی که توسط پلتفرم Balancer معرفی و محبوب شد و از استخرهای نقدینگی با وزن‌دهی متغیر استفاده می‌کند. LBP معمولا با وزن بسیار بالای توکن پروژه (مثلا ۹۶٪) و وزن پایین توکن وثیقه (مثلا ۴٪ USDC) آغاز می‌شود. این نسبت نامتعادل باعث می‌شود قیمت اولیه توکن به‌شدت بالا باشد.

با گذشت زمان (معمولا ۱ تا ۳ روز)، قرارداد هوشمند به طور خودکار وزن‌ها را تغییر می‌دهد، به‌تدریج وزن توکن پروژه را کاهش و وزن توکن وثیقه را افزایش می‌دهد (مثلا به سمت ۵۰:۵۰). این تغییر مداوم وزن، در صورت عدم وجود تقاضای خرید کافی، باعث کاهش طبیعی و تدریجی قیمت توکن می‌شود. خریدهای کاربران در طول دوره، این کاهش قیمت را کند یا حتی معکوس می‌کند.

هدف اصلی LBP، جلوگیری از جنگ گس و ربات‌های پیش‌تاز است، زیرا خرید در لحظات اولیه بسیار گران تمام می‌شود. این مکانیزم به بازار اجازه می‌دهد تا در طول زمان، قیمت منصفانه را کشف کند و به سرمایه‌گذاران فرصت می‌دهد تا بر اساس تحلیل خود و در زمان مناسب وارد شوند.

مزایا: کاهش قابل‌توجه جنگ گس، مقاومت بیشتر در برابر ربات‌ها، فرایند کشف قیمت عادلانه‌تر، امکان مشارکت در بازه زمانی طولانی‌تر.

معایب: پیچیدگی بیشتر برای درک کاربران، قیمت اولیه بسیار بالا که می‌تواند ترسناک باشد، احتمال کاهش شدید قیمت در صورت عدم تقاضای کافی، نیاز به نظارت مداوم بر قیمت در طول دوره فروش.

مکانیزم‌های مزایده‌ای (Auction Mechanisms)

روش‌های دیگری نیز برای فروش توکن در IDOها استفاده می‌شوند که مبتنی بر مدل‌های مختلف مزایده هستند.

مزایده دسته‌ای (Batch Auction): (مانند پلتفرم MISO در SushiSwap) در این مدل، همه شرکت‌کنندگان در یک دوره زمانی مشخص، پیشنهادهای خرید خود (مبلغ سرمایه‌گذاری) را ثبت می‌کنند. پس از پایان دوره، تمام توکن‌های عرضه شده با یک قیمت واحد (قیمت پایانی یا Clearing Price) به تمام پیشنهاددهندگان موفق (از بالاترین پیشنهاد به پایین تا سقف عرضه) فروخته می‌شود. این روش نیز به کاهش جنگ گس و کشف قیمت واحد کمک می‌کند.

مزایده هلندی (Dutch Auction): قیمت از یک سطح بسیار بالا شروع شده و به‌تدریج کاهش می‌یابد. اولین شرکت‌کنندگانی که با قیمت پیشنهادی موافقت می‌کنند، توکن‌ها را خریداری می‌کنند. مزایده تا زمانی که تمام توکن‌ها فروخته شوند یا قیمت به حداقل از پیش تعیین شده برسد، ادامه می‌یابد.

مزایا: پتانسیل برای کشف قیمت کارآمد، کاهش جنگ گس.

معایب: پیچیدگی احتمالی، نیاز به درک دقیق قوانین مزایده.

ایجاد و قفل کردن نقدینگی

این مرحله یکی از مهم‌ترین و حساس‌ترین بخش‌های فرایند IDO است. پس از اتمام فروش توکن، تیم پروژه موظف است استخر نقدینگی اولیه را در DEX هدف ایجاد کند. تیم بخشی از توکن‌های خود (که به فروش نرفته یا برای این منظور کنار گذاشته شده) را به همراه بخش قابل‌توجهی از سرمایه جمع‌آوری شده (مثلا USDC یا ETH) در یک استخر نقدینگی جدید در DEX قفل می‌کند. با این کار، سرمایه‌گذاران توکن‌های نقدینگی (Liquidity Provider – LP tokens) دریافت می‌کنند که نماینده سهم آن‌ها از آن استخر است.

برای جلب اعتماد سرمایه‌گذاران و اثبات اینکه تیم قصد راگ پول (Rug Pull) یا خالی کردن ناگهانی نقدینگی را ندارد، معمولا این توکن‌های LP اولیه برای یک دوره زمانی مشخص (مثلا ۶ ماه، ۱ سال یا حتی بیشتر) قفل می‌شوند. این قفل کردن از طریق قراردادهای هوشمند یا با استفاده از خدمات پلتفرم‌های شخص ثالث معتبر مانند UniCrypt , Team Finance یا TrustSwap انجام می‌شود. جزئیات قفل نقدینگی (مقدار، مدت زمان، آدرس قرارداد قفل) باید به‌صورت شفاف به جامعه اعلام شود.

مرحله آخر عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز: لیست شدن توکن و شروع معاملات

با ایجاد و فعال شدن استخر نقدینگی اصلی، توکن رسما در DEX لیست شده و معاملات عمومی آن آغاز می‌شود. قیمت اولیه توسط نسبت دارایی‌ها در استخر نقدینگی تعیین می‌شود و سپس بر اساس فعالیت‌های خرید و فروش در بازار آزاد نوسان می‌کند. بااین‌حال، نحوه و زمان توزیع توکن‌ها به شرکت‌کنندگان IDO و همچنین سایر ذینفعان (مانند تیم، مشاوران، سرمایه‌گذاران اولیه) تاثیر مستقیمی بر قیمت پس از عرضه دارد.

توکن‌های خریداری شده در IDO ممکن است بلافاصله پس از رویداد ایجاد توکن (TGE – Token Generation Event) به کیف پول خریداران واریز شوند، یا طبق یک برنامه زمان‌بندی آزادسازی (Vesting Schedule) توزیع شوند. وستینگ به این معناست که توکن‌ها به‌تدریج و در طول زمان (مثلا درصدی در TGE و مابقی به‌صورت ماهانه طی ۶ ماه) آزاد می‌شوند. هدف از وستینگ برای سرمایه‌گذاران در IDO، کاهش فشار فروش آنی پس از لیست شدن است.

مزایا و معایب عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز

IDOها همانند سایر روش‌‌های جذب سرمایه، دارای مزایا و معایبی هستند. آگاهی از این مزایا و معایب، به درک بهتر عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز کمک می کند.

مزایای عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز

IDO به دلیل ساختار نوآورانه و همسویی با اصول دیفای، مزایای متعددی را برای پروژه‌ها و سرمایه‌گذاران به ارمغان می‌آورد:

نقدینگی فوری و معاملات آنی: برجسته‌ترین مزیت IDO، فراهم کردن نقدینگی تقریبا آنی پس از فروش اولیه است. با ایجاد استخر نقدینگی در DEX، دارندگان توکن می‌توانند بلافاصله شروع به معامله کنند، که این امر ریسک نقدشوندگی را به‌شدت کاهش می‌دهد و امکان کشف قیمت سریع‌تر را فراهم می‌آورد.

هزینه‌های پایین‌تر برای لیست شدن اولیه: در مقایسه با هزینه‌های گزاف مورد نیاز برای برگزاری IEO در صرافی‌های متمرکز بزرگ، هزینه لیست شدن و ایجاد نقدینگی در یک DEX معمولا به طور قابل‌توجهی کمتر است. این امر به پروژه‌های نوپا اجازه می‌دهد تا منابع مالی خود را بیشتر بر روی توسعه محصول متمرکز کنند.

دسترسی گسترده و فرایند بالقوه منصفانه‌تر: IDOها به طور نظری دسترسی جهانی را برای سرمایه‌گذاران فراهم می‌کنند، زیرا مشارکت معمولا تنها نیازمند یک کیف پول ارز دیجیتال سازگار و مقداری سرمایه است. اگرچه مکانیزم‌های وایت‌لیستینگ و سیستم سطوح لانچ‌پدها می‌توانند موانعی ایجاد کنند، اما روش‌هایی مانند LBP با هدف ایجاد فرایند کشف قیمت منصفانه‌تر و کاهش تاثیر ربات‌ها طراحی شده‌اند.

شفافیت بالا: تمامی تراکنش‌های مربوط به فروش توکن، ایجاد نقدینگی و قفل کردن آن بر روی بلاک‌چین ثبت شده و به‌صورت عمومی قابل مشاهده است. این شفافیت ذاتی به افزایش اعتماد کمک می‌کند.

کنترل بیشتر برای پروژه (در عرضه‌های مستقیم): پروژه‌هایی که IDO را مستقیما در صرافی‌های غیرمتمرکز اجرا می‌کنند، کنترل بیشتری بر فرایند، توکنومیکس و شرایط عرضه دارند، هرچند مسئولیت بیشتری متوجه آن‌ها می‌شود.

معایب و ریسک‌های عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز

علی‌رغم جذابیت‌ها، مشارکت در عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز با ریسک‌ها و چالش‌های قابل‌توجهی همراه است که سرمایه‌گذاران باید به دقت آن‌ها را مد نظر قرار دهند:

نوسانات شدید قیمت: توکن‌های IDO، به‌ویژه در دوره اولیه پس از لیست شدن، مستعد نوسانات قیمتی بسیار بالا هستند. هیجانات بازار، فعالیت ربات‌ها، و ورود و خروج سریع سرمایه‌گذاران می‌تواند منجر به پامپ و دامپ‌های شدید شده و ریسک بالایی را برای معامله‌گران ایجاد کند.

ریسک بالای کلاهبرداری:

• راگ پول (Rug Pull): خطرناک‌ترین ریسک، زمانی است که تیم پروژه پس از جمع‌آوری سرمایه، نقدینگی استخر را خالی کرده و با پول سرمایه‌گذاران ناپدید شود. قفل کردن نقدینگی می‌تواند این ریسک را کاهش دهد اما به طور کامل برطرف نمی‌کند.
• پروژه‌های بی‌کیفیت یا جعلی: به دلیل سهولت نسبی راه‌اندازی IDO (به‌ویژه به‌صورت مستقیم)، تعداد پروژه‌های کم‌ارزش یا صرفا با هدف کلاهبرداری بالا است.

پیچیدگی فنی برای کاربران: مشارکت در IDO نیازمند آشنایی با کیف پول‌های ارز دیجیتال، نحوه تعامل با DEXها و قراردادهای هوشمند، درک مفهوم گس و مدیریت آن است که می‌تواند برای کاربران تازه‌کار دشوار باشد. مکانیزم‌هایی مانند LBP حتی به درک بیشتری نیاز دارند.

موانع ورود: سیستم‌های وایت‌لیستینگ مبتنی بر شانس یا نیاز به هولد مقدار زیادی توکن لانچ‌پد، می‌تواند دسترسی عادلانه را محدود کند. جنگ گس در مدل‌های LBP نیز مانع دیگری برای سرمایه‌گذاران خرد محسوب می‌شود.

آسیب‌پذیری‌های قرارداد هوشمند: وجود خطا یا آسیب‌پذیری در کد قرارداد هوشمند فروش توکن، استخر نقدینگی یا حتی پلتفرم لانچ‌پد می‌تواند منجر به از دست رفتن دائمی سرمایه شود. اهمیت بررسی ممیزی‌های امنیتی (Security Audits) در اینجا مشخص می‌شود.

نمونه‌های موفق از عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز

بررسی نمونه‌های موفق از IDOهای برگزار شده می‌تواند درک بهتری از تنوع مکانیزم‌ها، نتایج و پویایی‌های این فضا ارائه دهد. به همین جهت، در ادامه به چند مورد از پروژ‌هایی که IDO موفق داشته‌اند، پرداخته می‌شود:

Universal Market Access – آوریل ۲۰۲۰

پروژه Universal Market Access، که بر روی ایجاد زیرساخت برای ایجاد دارایی‌های مصنوعی در اتریوم تمرکز دارد، یکی از پیشگامان استفاده از استخر راه‌اندازی نقدینگی (LBP) برای توزیع اولیه توکن حاکمیتی خود (UMA) بود. این عرضه بر روی صرافی غیرمتمرکز Balancer V1 اجرا شد.

تیم UMA به دنبال راهی برای توزیع توکن به‌صورت گسترده و عادلانه، و مهم‌تر از آن، جلوگیری از تصاحب سریع توسط ربات‌های پیش‌تاز و جنگ گس بود که در عرضه‌های اولیه سنتی‌تر رایج بود. LBP با شروع از قیمت اولیه بسیار بالا (ناشی از وزن‌دهی اولیه ۹۰٪ UMA و ۱۰٪ ETH در استخر) و کاهش تدریجی قیمت در طول دو روز (با تغییر وزن به سمت ۵۰:۵۰)، این اهداف را دنبال می‌کرد. این مکانیزم به شرکت‌کنندگان زمان می‌داد تا قیمت را ارزیابی کرده و در نقطه‌ای که مناسب می‌دانستند، وارد شوند.

در نهایت، حدود ۲ میلیون توکن UMA (تقریبا ۲٪ از عرضه کل) از طریق این LBP توزیع شد و نزدیک به ۵.۷ میلیون دلار ETH جمع‌آوری شد. این رویداد به طور گسترده به‌عنوان یک موفقیت در دستیابی به توزیع عادلانه‌تر و کاهش تأثیر ربات‌ها تلقی شد و مکانیزم LBP را به‌عنوان یک جایگزین معتبر برای فروش اولیه توکن در فضای دیفای مطرح کرد. بسیاری از پروژه‌های دیگر پس از UMA از مدل LBP برای عرضه‌های اولیه خود الهام گرفتند.

Wilder World – می ۲۰۲۱

Wilder World، یک پروژه متاورس و بازار NFT مبتنی بر اتریوم، عرضه اولیه توکن خود (WILD) را از طریق لانچ‌پد Polkastarter برگزار کرد. Polkastarter یکی از محبوب‌ترین لانچ‌پدها است که عمدتا از مدل استخر مبادله با قیمت ثابت (Fixed Swap Pool) استفاده می‌کند.

برای شرکت در IDO توکن WILD، کاربران باید مقدار مشخصی از توکن بومی Polkastarter یعنی POLS را هولد یا استیک می‌کردند تا واجد شرایط وایت‌لیستینگ شوند. فرایند انتخاب نهایی معمولا ترکیبی از قرعه‌کشی و تخصیص بر اساس سطوح استیکینگ POLS بود. قیمت توکن WILD در طول فروش ثابت بود و هر شرکت‌کننده منتخب، سقف خرید مشخصی داشت.

این IDO با تقاضای بسیار بالایی روبرو شد و به‌سرعت به فروش رفت. مانند بسیاری از IDOهای موفق در لانچ‌پدها، توکن WILD پس از لیست شدن در DEXها شاهد افزایش قیمت قابل‌توجهی در کوتاه‌مدت بود که نشان‌دهنده پتانسیل سودآوری (و همچنین ریسک نوسان) برای شرکت‌کنندگان اولیه بود. این نمونه، الگوی رایج بسیاری از IDOهای مبتنی بر لانچ‌پد را نشان می‌دهد که بر ایجاد هیجان (Hype) و وایت‌لیستینگ رقابتی تکیه دارند.

Yield Guild Games – جولای ۲۰۲۱

Yield Guild Games، یک سازمان خودگردان غیرمتمرکز (DAO) متمرکز بر سرمایه‌گذاری در NFTهای بازی‌های Play-to-Earn، از پلتفرم Minimal Initial SushiSwap Offering (به اختصار MISO) بر روی صرافی غیرمتمرکز SushiSwap برای IDO توکن حاکمیتی YGG خود استفاده کرد. MISO دارای مجموعه‌ای از ابزارها و قراردادهای هوشمند برای کمک به پروژه‌ها در راه‌اندازی توکن است. YGG از مکانیزم مزایده دسته‌ای (Batch Auction) ارائه شده توسط MISO بهره برد.

در این مزایده، ۲۵ میلیون توکن YGG (معادل ۲.۵٪ از عرضه کل) برای فروش عرضه شد. شرکت‌کنندگان در یک بازه زمانی ۲۴ ساعته فرصت داشتند تا تعهد خرید خود را با استیبل‌کوین USDC ثبت کنند. پس از پایان دوره، قیمت نهایی و یکسان برای همه بر اساس کل USDC تحت تعهد و تعداد توکن‌های موجود محاسبه شد و توکن‌ها به پیشنهاددهندگان (از بالاترین تعهد به پایین) تا سقف عرضه تخصیص یافت.

این مزایده با استقبال فوق‌العاده‌ای روبرو شد و تمام ۲۵ میلیون توکن در کمتر از چند دقیقه به فروش رفت و ۱۲.۵ میلیون دلار USDC جمع‌آوری شد. موفقیت سریع این IDO نشان داد که مکانیزم‌های مزایده‌ای نیز می‌توانند راهکار موثری برای فروش توکن، مدیریت تقاضا و کشف قیمت در چارچوب عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز باشند.

Star Atlas – آگوست ۲۰۲۱

Star Atlas، یک بازی متاورس فضایی مبتنی بر بلاک‌چین سولانا (Solana)، عرضه اولیه عمومی توکن‌های دوگانه خود (توکن بازی ATLAS و توکن حاکمیتی POLIS) را از طریق سه پلتفرم به‌صورت همزمان انجام داد: صرافی متمرکز FTX (برای IEO) , لانچ‌پد Raydium AcceleRaytor (برای IDO) , و صرافی غیرمتمرکز Apollo-X (از طریق IDO). در اینجا اما به IDO در Raydium AcceleRaytor پرداخته می‌شود. Raydium یک صرافی غیرمتمرکز پیشرو در اکوسیستم سولانا است و Raydium AcceleRaytor به‌عنوان لانچ‌پد این صرافی عمل می‌کند.

شرکت در IDO در Raydium معمولا نیازمند استیک کردن توکن بومی آن (RAY) برای دریافت بلیط‌های قرعه‌کشی است. هر بلیط برنده به کاربر اجازه می‌داد مقدار مشخصی از توکن‌های ATLAS و POLIS را با قیمت ثابت IDO خریداری کند. به دلیل سرعت بالا و کارمزدهای پایین شبکه سولانا، فرایند مشارکت و ادعای توکن (Claiming) بسیار روان‌تر از IDOهای مبتنی بر اتریوم بود.

این عرضه چند پلتفرمی با استقبال عظیمی روبرو شد و به افزایش قابل‌توجه آگاهی و پذیرش اکوسیستم سولانا نیز کمک کرد. موفقیت این IDO در Raydium، کارایی لانچ‌پدهای مبتنی بر بلاک‌چین‌های جایگزین اتریوم با توان عملیاتی بالا را به نمایش گذاشت و نشان داد که عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز محدود به اکوسیستم اتریوم نیست.

نمونه‌های بالا تنها بخش کوچکی از IDOهای برگزار شده بودند، اما تنوع در استراتژی‌ها، پلتفرم‌ها، مکانیزم‌ها و نتایج را به‌خوبی به تصویر می‌کشند. این نمونه‌ها نشان می‌دهند که عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز می‌تواند از طریق پلتفرم‌ها و مکانیزم‌های متنوعی اجرا شود که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند و نتایج متفاوتی را رقم می‌زنند.

تفاوت عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز با سایر روش‌های جذب سرمایه

مقایسه عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (IDO) با سایر مدل‌ها، به درک بهتر جایگاه و اهمیت آن کمک می‌کند.

IDO در مقابل ICO:

• هزینه و پیچیدگی: هزینه اجرای یک ICO ممکن است پایین باشد، اما نیازمند ایجاد زیرساخت فروش و بازاریابی از صفر است. IDOها از زیرساخت موجود DEXها و لانچ‌پدها بهره می‌برند که می‌تواند فرایند را ساده‌تر کند، هرچند ممکن است هزینه‌های لانچ‌پد مطرح باشد.
• شفافیت و ریسک: فرایند فروش و ایجاد نقدینگی در IDO به دلیل ثبت بر روی بلاک‌چین DEX شفاف‌تر است. ریسک کلاهبرداری در هر دو بالا است، اما راگ پول به‌ویژه با مدل IDO (به دلیل ارتباط مستقیم با استخر نقدینگی) گره خورده است.
• کنترل: در ICO، تیم کنترل کاملی بر فرایند دارد. در IDO، به‌ویژه هنگام استفاده از لانچ‌پد، بخشی از کنترل به پلتفرم واسطه واگذار می‌شود.

IDO در مقابل IEO:

• تمرکززدایی و دسترسی: IEOها ذاتا متمرکز هستند و به کاربران ثبت‌نام شده و احراز هویت شده در CEX محدود می‌شوند، که با محدودیت‌های جغرافیایی نیز همراه است. IDOها از نظر تئوری غیرمتمرکزتر و با دسترسی جهانی هستند (اگرچه وایت‌لیستینگ و الزامات KYC احتمالی می‌توانند این دسترسی را محدود کنند).
• هزینه برای پروژه: هزینه‌های لیست شدن و برگزاری IEO در CEXهای معتبر بسیار گزاف است و مانع بزرگی برای پروژه‌های نوپا محسوب می‌شود. هزینه لیست شدن اولیه در DEX برای IDO به مراتب کمتر است.
• بررسی و کنترل: CEXها معمولا فرایند بررسی دقیق‌تری (هرچند غیرشفاف) روی پروژه‌های IEO انجام می‌دهند و کنترل کاملی بر فرایند دارند. لانچ‌پدهای IDO نیز بررسی انجام می‌دهند اما کیفیت آن متغیر است و در مدل عرضه مستقیم، DEXها معمولا هیچ‌گونه بررسی و تحقیقی انجام نمی‌دهند.

نکات کلیدی برای سرمایه‌گذاری در عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز

سرمایه‌گذاری در IDOها مستلزم دقت، تحقیق و درک عمیق ریسک‌ها است. سرمایه‌گذاران بالقوه باید اصول زیر را مد نظر قرار دهند:

تحقیق جامع و مستقل (DYOR): هیچ جایگزینی برای انجام تحقیقات شخصی وجود ندارد. بررسی دقیق تیم پروژه، فناوری، توکنومیکس، جامعه، نقشه راه، ممیزی‌های امنیتی و پتانسیل واقعی پروژه، پیش از هرگونه سرمایه‌گذاری ضروری است. نباید به تبلیغات یا نظرات تایید نشده اتکا کرد.

درک کامل ریسک‌ها: سرمایه‌گذاران باید آگاه باشند که IDOها سرمایه‌گذاری‌های بسیار پرریسکی هستند. ریسک از دست دادن تمام سرمایه به دلیل نوسانات بازار، کلاهبرداری، مشکلات فنی یا تحولات قانونی وجود دارد.

ارزیابی دقیق پلتفرم میزبان: شهرت، سابقه، امنیت، فرایند بررسی پروژه، و قوانین مشارکت پلتفرمی که IDO را میزبانی می‌کند، باید به دقت ارزیابی شود. عملکرد گذشته لانچ‌پد در انتخاب و حمایت از پروژه‌ها می‌تواند یک شاخص (اما نه تضمین) باشد.

مدیریت دقیق سرمایه و ریسک: اصل اساسی، سرمایه‌گذاری مقداری است که فرد توانایی از دست دادن آن را دارد. تنوع‌بخشی سبد سرمایه‌گذاری و عدم تخصیص بخش بزرگی از کل سرمایه به یک IDO، از اصول مهم مدیریت ریسک محسوب می‌شوند. علاوه بر این، داشتن استراتژی ورود و خروج مشخص نیز حیاتی است.

آگاهی از جزئیات فرایند مشارکت: داشتن درک کامل قوانین وایت‌لیستینگ، مکانیزم فروش (قیمت ثابت، LBP، مزایده و غیره)، زمان‌بندی دقیق، ارز مورد نیاز، محدودیت‌های خرید، هزینه‌های گس مورد انتظار و برنامه آزادسازی توکن‌ها (Vesting)، برای جلوگیری از اشتباهات پرهزینه ضروری است.

به‌طورکلی، عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز نشان‌دهنده گامی مهم در تکامل روش‌های جذب سرمایه در عصر دیجیتال و نمودی از قدرت نوآوری در اکوسیستم امور مالی غیرمتمرکز (دیفای) است. با ارائه راهکاری برای نقدینگی آنی، کاهش هزینه‌های اولیه لیست شدن و افزایش بالقوه دسترسی و شفافیت، IDOها به ابزاری محبوب برای پروژه‌های بلاک‌چینی و فرصتی جذاب (هرچند پرریسک) برای سرمایه‌گذاران تبدیل شده‌اند. ظهور مکانیزم‌های متنوعی مانند استخرهای قیمت ثابت و LBPها، و همچنین نقش محوری لانچ‌پدها، به شکل‌گیری این فضا کمک کرده است.

بااین‌حال، چالش‌هایی نظیر ریسک بالای کلاهبرداری، نوسانات شدید، پیچیدگی‌های فنی و فشارهای نظارتی، جنبه‌های تاریک‌تری هستند که نیازمند توجه جدی سرمایه‌گذاران هستند. آینده IDOها به توانایی اکوسیستم برای افزایش امنیت، بهبود تجربه کاربری، ایجاد مکانیزم‌های عادلانه‌تر و انطباق با چشم‌انداز قانونی در حال تحول بستگی دارد.

در نهایت، عرضه اولیه صرافی غیرمتمرکز (IDO) پدیده‌ای است که در خط مقدم نوآوری‌های مالی قرار دارد. برای فعالان این حوزه، چه به‌عنوان پروژه و چه به‌عنوان سرمایه‌گذار، درک عمیق مکانیزم‌ها، مزایا، و به‌ویژه ریسک‌های ذاتی آن، همراه با انجام تحقیقات جامع و مدیریت دقیق ریسک، کلید موفقیت و بقا در این محیط هیجان‌انگیز و پرچالش خواهد بود.