اوراق خزانه چیست؟ نحوه خرید و فروش اوراق اخزا به چه صورت است؟

اوراق خزانه (Treasury Securities) که به نوع اسلامی آن اوراق اخزا نیز گفته می‌شود، ابزارهای مالی هستند که تنها توسط دولت یک کشور صادر می‌شوند. این اوراق اغلب به عنوان یک منبع امن و پایدار برای سرمایه‌گذاری شناخته می‌شوند و برخلاف اوراق مشارکت که اغلب بدون نام منتشر می‌‎شوند، این اوراق با هدف پرداخت و تسویه بدهی‌ها به پیمانکاران در تاریخ سررسید معین و با ذکر نام منتشر می‌شوند. اوراق خزانه در شرایط اقتصادی فعلی به یکی از ابزارهای مالی جذاب برای سرمایه گذاران از حیث بازدهی بدون ریسک تبدیل شده است. در اوراق اخزا نرخ سود مورد انتظار و مدت زمان باقی مانده تا سررسید اوراق، اصلی‌ترین عامل‌های تعیین کننده قیمت این اوراق هستند. دوره سررسید کمتر از یک سال، ریسک کم، نقدشوندگی بالا، عدم تقسیم سود دوره‌ای و اوراق با نام از مهمترین ویژگی‌های انواع اوراق خزانه هستند. در ادامه به معرفی و بررسی این اوراق پرداخته شده است.

اوراق خزانه اسلامی چیست؟

اوراق خزانه اسلامی یا همان اوراق اخزا، اوراق بهاداری است که دولت جمهوری اسلامی ایران با هدف رفع کسری بودجه و تسویه بدهی‌های خود به پیمانکاران و طلبکاران غیردولتی منتشر می‌کند. این اوراق، بانام، دارای سررسید مشخص و قیمت اسمی معین است و اغلب خریدار این اوراق از اختلاف قیمت بازاری و قیمت اسمی آن در سررسید سود می‌برند. علاوه‌براین، این اوراق ریسک نکول و ریسک عدم نقدشوندگی ندارند. ریسک نکول در اوراق خزانه به ایفا نکردن تعهدات مالی از سوی ناشر اوراق اشاره دارد، البته با توجه به اینکه متضمن این اوراق دولت هر کشوری است، ریسک نکول یا عدم ایفای تعهدات این اوراق در اکثر کشورها نزدیک به صفر است.

در عرضه اولیه اوراق در بازار اولیه به دو روش می‌توان اسناد خزانه اسلامی را منتشر کرد:

1. روش اول، ثبت سفارش یا بوک بیلدینگ است که در آن قیمت وارد شده توسط خریداران روند نزولی دارد. در طول فرآیند کشف قیمت نیز حداقل 80 درصد اوراق عرضه شده باید به فروش برسد.
2. در روش دوم اما سازوکار حراج به کار گرفته می‌شود. در این روش، قیمت پایه اعلام می‌شود و بر اساس رقابت خریداران با یکدیگر قیمت نهایی کشف می‌شود.

مزایای خرید اوراق خزانه اسلامی

مزایای سرمایه‌گذاری در این اوراق شامل امنیت بالا، پایداری درآمد و محل قابل اعتمادی برای سرمایه‌گذاری است. به عنوان مثال، در شرایطی که بازار سرمایه نامطمئن است یا در دوره‌های نزولی اقتصادی، سرمایه‌گذاران به دنبال سرمایه‌گذاری‌های با امنیت بیشتر مانند اوراق خزانه می‌گردند. این اوراق مالی به دلیل امتیاز اولیه دولت به عنوان صادرکننده و محافظت قانونی معمولا از ریسک‌های بالقوه مرتبط با سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه مصون هستند. در ادامه به سایر مزایای این اوراق اشاره شده است:

• سرمایه‌گذاری در آن‌ها ریسک پایینی دارد و می‌توان گفت ریسک خرید و فروش آن‌ها نزدیک به صفر است.
• خرید و فروش این اوراق معاف از مالیات است.
• اسناد خزانه اسلامی ریسک نقدشوندگی ندارند.
• معامله این اسناد گزینه مناسبی برای دولت، پیمانکاران و سرمایه‌گذاران است.
• خرید اوراق اخزا در زمان رکود بازارها اغلب سود مناسبی را برای سرمایه‌گذاران ایجاد می‌کند.
• در طرف مقابل، اعمال سیاست‌های پولی، تامین کسری بودجه و حفظ استقلال از مزایای انتشار اسناد اخزا برای دولت است.

معایب خرید اوراق خزانه اسلامی

این اوراق علاوه بر مزایایی که دارند، دارای معایبی نیز هستند که در ادامه به آن‌ها اشاره شده است:

• اغلب نرخ بهره اوراق اسناد خزانه اسلامی کمتر از بازدهی دیگر بازارها است. ضمن اینکه بازدهی این اوراق سقف مشخصی دارد.
• علاوه‌براین، سود این اوراق به صورت دوره‌ای پرداخت نمی‌شود. به‌عبارتی اوراق خزانه اسلامی دوره تقسیم سود ندارند.

انواع ریسک در اسناد خزانه

ریسک نقدینگی (Liquidity Risk): ریسک نقدینگی به میزان احتمال ناپذیری فروش یا خرید اسناد خزانه به قیمت معقول و در زمان مورد نظر اشاره دارد. وجود ریسک نقدینگی به معنای این است که اسناد اخزا ممکن است در بازار باز موجود نباشند یا اگر هم باشند، قیمت آن‌ها به میزانی کاهش یابد که سرمایه‌گذاران بتوانند فقط با آسیب جدی به سرمایه‌های خود اسناد را فروش یا خرید کنند. این ریسک معمولا در شرایط بازار نامطمئن و نوسانات شدید رخ می‌دهد. البته با در نظر گرفتن این نکته که اسناد خزانه در بازار ثانویه معامله می‌شوند و در دسته سرمایه‌گذاری‌های بدون ریسک طبقه‌بندی می‌شوند، ریسک نقدشوندگی آن‌ها در سطوح پایینی قرار دارد.

ریسک سرمایه‌گذاری مجدد (Roll-over Risk): به وضعیتی اطلاق می‌شود که یک سرمایه‌گذار اسناد خزانه را به مدت مشخصی در اختیار دارد و پس از پایان مدت آن، باید اسناد خود را با اسناد جدید جایگزین کند. این ریسک ممکن است زمانی ایجاد شود که نرخ بهره اسناد خزانه جدید بالاتر از نرخ بهره اسناد خزانه قبلی باشد. در این صورت، سرمایه‌گذار باید با مشکلات احتمالی برای تامین منابع مالی برای خرید اسناد اخزا جدید مواجه شود.

نوسانات قیمتی (Price Volatility): نوسانات قیمتی به تغییرات ناگهانی در قیمت اسناد خزانه اشاره دارد. این نوسانات ممکن است ناشی از تغییرات در نرخ بهره، تغییرات در شرایط اقتصادی، یا تغییرات در انتظارات بازار باشند. نوسانات قیمتی می‌تواند برای سرمایه‌گذاران مناسب باشد که به صورت فعال در بازار سرمایه حضور دارند و از فروش و خرید اسناد خزانه در زمان مناسب بهره‌مند شوند، اما می‌تواند برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال سرمایه‌گذاری مدت مدت و پایدار هستند، ریسک غیرقابل پذیرش باشد.

تفاوت اسناد خزانه با سهام خزانه

در اغلب موارد اسناد خزانه با سهام خزانه یکسان یا به اشتباه در نظر گرفته می‌شود. این در حالی است که این دو با یکدیگر تفاوت دارند. زمانی که شرکت‌ها سهام منتشر شده را بازخرید می‌کنند به آن سهام خزانه می‌گویند. معامله سهام خزانه در ایران ممنوع است اما اسناد خزانه، اسلامی است و امکان معامله آن در بورس تهران وجود دارد.

• پیشنهاد می‌شود مقاله اوراق قرضه را در وبسایت انیگما بخوانید.

نحوه خرید و فروش انواع اوراق اخزا

خرید و فروش اوراق اخزا از طریق بازار فرابورس ایران انجام می‌شود. برای مشاهده لیست نماد اوراق خزانه به سایت tsetmc.com مراجعه و «اخزا» را جستجو کنید. بعد از جستجو نماد اخزا با ارقامی متفاوت قابل مشاهده است که این ارقام نشان‌دهنده تاریخ سررسید آن‌ها است. به عنوان مثال وقتی در سایت نماد «اخزا 030821» را مشاهده می‌کنید نشانگر آن است که زمان سررسید این اوراق تاریخ 21 آبان 1403 است.

برای خرید اخزا مانند سهام باید کد بورسی داشت. برای خرید و فروش این اوراق نیز باید از طریق سامانه معاملات کارگزاری‌ها اقدام کرد. بنابراین، برای خرید اسناد خزانه اسلامی، باید وارد حساب کاربری‌ خود شد و نماد مربوط به اوراق مورد نظر را جستجو و سپس ثبت سفارش کرد. می‌توانید در مقاله نحوه دریافت کد بورسی، مراحل انجام این کار آموزشی داده شده است.

سود اسناد اخزا چگونه محاسبه می‌شود؟

همانطور که در پاراگراف‌های قبلی گفته شد سود اوراق خزانه به صورت دوره‌ای پرداخت نمی‌شود و بازده این اوراق از تفاوت خرید و فروش آن‌ها بدست می‌آید. از این رو، میزان سود این اوراق بر اساس تاریخ خرید و همچنین تاریخ سررسید متفاوت است. برای محاسبه سود اسناد خزانه از فرمول زیر استفاده می‌شود که در ادامه به بررسی آن پرداخته شده است:

این فرمول نشان‌دهنده نرخ بهره یا سود کلی است که یک سرمایه‌گذار از سرمایه‌گذاری در اوراق خزانه یا به طور کلی اوراق قرضه دریافت می‌کند. البته در صورتی که این اوراق تا موعد سررسید نگهداری شود و تمام اقساط و سرمایه به موقع و بدون مشکل پرداخت شود.

البته این محاسبه فقط برای اوراق خزانه با نرخ بهره ثابت معتبر است. در صورتی که نرخ بهره متغیر باشد، محاسبه سود به شیوه‌ای متفاوت انجام می‌شود که نیاز به استفاده از روش‌های مالی پیچیده‌تر دارد.

جمع‌بندی

روش‌های مختلفی برای کاهش ریسک سرمایه‌گذاری هنگام ورود به بورس وجود دارد که خرید و فروش اوراق اخزا را می‌توان یکی از بهترین روش‌های کاهش ریسک سرمایه‌گذاری در بورس دانست. نقدشوندگی بالا، کارمزد اندک، سهولت خرید و فروش و بازدهی بالاتر از سپرده‌های بانکی، اسناد خزانه را به یکی از کم‌ریسک‌ترین ابزارهای معاملاتی تبدیل کرده است.

سوالات متداول