اوراق قرضه چیست و چه انواعی دارد؟

اوراق قرضه به عنوان یک ابزار مالی مهم در بازارهای مالی جهانی شناخته می‌شوند. این اوراق که به عنوان بومی‌ترین شکل سرمایه‌گذاری دارایی ثابت شناخته می‌شوند، نقش بسیار مهمی در تامین مالی برای دولت‌ها و شرکت‌ها دارند. این اوراق معمولا به عنوان وعده‌هایی برای پرداخت بهره و بازپرداخت سرمایه استفاده می‌شوند و بر اساس نوع صادرکننده و شرایط بازار از لحاظ مدت زمان و نرخ بهره تفاوت دارند. بر همین اساس در این مقاله به بررسی اوراق قرضه و انواع آن پرداخته شده است.

می‌توانید در مقاله «اوراق بهادار» با انواع دیگر اوراق بهادار آشنا شوید.

اوراق قرضه چیست به زبان ساده

اوراق قرضه (Bonds)، ابزارهای مالی هستند که دولت‌ها و نهادهای مختلف برای جذب سرمایه و تامین مالی در تامین هزینه‌های مختلف و پروژه‌های سرمایه‌ای صادر می‌کنند. صاحبان این اوراق به نوعی به شرکت یا دولت صادرکننده اوراق وام می‌دهند و در مقابل، از آن‌ها بهره دریافت می‌کنند. این ابزار مالی به عنوان ابزارهای دارایی ثابت شناخته می‌شوند؛ یعنی ارزش و اطمینان مالی بر اساس پرداخت بهره‌های ثابت و پرداخت سرمایه در زمان‌های معینی تامین می‌شود.

انواع اوراق قرضه

اوراق قرضه دارای انواع مختلفی است که در ادامه به توضیح هر یک پرداخته می‌شود:

اوراق قرضه دولتی: برای تامین مالی برنامه‌ها، پرداخت لیست حقوق و به خصوص پرداخت صورتحساب‌ها، دولت‌ها اوراق صادر می‌کنند.

اوراق قرضه شرکتی: این نوع از اوراق توسط یک شرکت یا یک کسب و کار صادر می‌گردد که به‌منظور تامین مالی و جبران هزینه‌های آن‌ها صورت می‌گیرد. ریسک آن‌ها از اوراق قرضه دولتی بیشتر است اما سود بیشتری نیز دارد.

اوراق قرضه شهرداری: این اوراق با هدف تامین مالی عملیات‌ها یا پرداخت هزینه پروژه‌ها، توسط شهرها، کشورها و مناطق مختلف صادر می‌شوند. شهرداری‌ها معمولا زمانی به صدور اوراق با درآمد ثابت اقدام می‌کنند که به پولی بیشتر از مبلغ حاصل از جمع‌آوری مالیات‌ها احتیاج داشته باشند.

ویژگی‌های اوراق قرضه

اوراق قرضه به عنوان یک سرمایه‌گذاری امن و پایدار شناخته می‌شوند، زیرا صاحبان آن‌ها به صورت منظم بهره خود را دریافت می‌کنند. علاوه‌ بر اینکه در بسیاری از موارد، این اوراق دارایی‌هایی قابل تبدیل به پول نقد هستند و می‌توانند به راحتی خرید و فروش شوند که این ویژگی آن‌ها را به عنوان یک ابزار مالی، محبوب می‌سازد. در ادامه به برخی از ویژگی‌های این اوراق پرداخته شده است:

بازده تا سررسید (YTM): بازده تا سررسید (Yield to Maturity یا YTM) یک معیار مهم در ارزیابی اوراق قرضه است که نشان‌دهنده نرخ سالانه‌ای است که یک سرمایه‌گذار می‌تواند از سرمایه‌گذاری در یک اوراق قرضه به‌دست آورد. به عبارت دیگر، YTM نرخ سالانه‌ای است که بازدهی کلی اوراق قرضه را در طول مدت باقی‌مانده تا تاریخ سررسید نشان می‌دهد. این نرخ به‌طور موثر بازدهی سالانه‌ای را که یک سرمایه‌گذار می‌تواند از نگهداری اوراق قرضه تا تاریخ سررسید و دریافت تمامی پرداخت‌های بهره و اصل به‌موقع به دست آورد، محاسبه می‌کند.

نرخ بهره: این بهره معمولا به صورت سالیانه تعیین می‌شود و به عنوان درصدی از ارزش اسمی اوراق محاسبه می‌شود.

ارزش اسمی: نشان‌دهنده مقدار پولی است که بهره‌بردار به صاحب اوراق در پایان مدت زمانی معین وعده می‌دهد. این مقدار معمولا در زمان صدور اوراق تعیین می‌شود و بر اساس آن نرخ بهره محاسبه می‌شود. به عبارتی دیگر، این اوراق معمولا دارای ارزش اسمی مشخصی هستند.

وام‌دهنده و وام‌گیرنده: در معاملات، شرکت یا دولتی که اوراق را صادر می‌کند به عنوان وام‌گیرنده شناخته می‌شود و سرمایه‌گذارانی که آن را خریداری می‌کنند، وام‌دهنده هستند. برای مثال، اگر این اوراق عرضه خصوصی شوند، فقط ناشر و خریدار حق فروش دارند.

سازوکار مالکیت: دارنده این اوراق حق هیچ نوع مالکیتی در شرکت را ندارد و سود سهمی که به سهامداران پرداخت می‌شود به وی تعلق نمی‌گیرد. اما دارنده این اوراق بستانکار شرکت محسوب شد‌ه که حق دریافت اصل مبلغ اسمی و بهره آن را دارد و حقوق وی در سند قرارداد تعیین می‌شود. علاوه‌براین، دارندگان این اوراق به جز در مواردی مانند انتشار اوراقی دیگر یا ادغام شرکت با سایر شرکت‌ها، حق رای ندارند.

بررسی مهمترین تغییرات اوراق قرضه

اوراق قرضه ابزارهای مالی هستند که به موجب آن‌ها ناشر متعهد می‌شود مبلغ معینی (بهره سالانه) را به دارنده پرداخت کرده و در زمان سررسید اصل مبلغ را بازپرداخت کند. در ادامه به بررسی مهمترین تغییرات اوراق قرضه پرداخته شده است:

1. اوراق قرضه کوپن صفر: هیچ سود دوره‌ای ندارند و با تخفیف صادر می‌شوند. در زمان سررسید، اصل مبلغ به دارنده پرداخت می‌شود.
2. اوراق قرضه قابل تبدیل: دارنده می‌تواند آن‌ها را به سهام شرکت تبدیل کند.
3. اوراق قرضه قابل بازخرید: ناشر می‌تواند آن‌ها را پیش از سررسید بازخرید کند.
4. اوراق قرضه قابل فروش: دارنده می‌تواند این اوراق را قبل از سررسید به فروش برساند.

تغییرات در نرخ بهره، اعتبار ناشر، ویژگی‌های خاص اوراق، شرایط اقتصادی و قوانین می‌تواند بر قیمت و بازده اوراق قرضه تاثیر بگذارد. به طور کلی، اوراق قرضه ابزارهایی هستند که به سرمایه‌گذاران امکان می‌دهند تا با دریافت بهره، به عنوان وام‌دهندگان به ناشر عمل کنند و در سررسید اصل سرمایه خود را بازپس گیرند.

اوراق قرضه چه تفاوتی با اوراق مشارکت دارد؟

اوراق قرضه و اوراق مشارکت هر دو ابزارهای مالی برای تامین منابع مالی هستند، اما تفاوت‌های مهمی دارند. اوراق قرضه به عنوان بدهی شناخته می‌شوند که در آن سرمایه‌گذار به ناشر (دولت یا شرکت) پول قرض می‌دهد و در ازای آن بهره ثابت دریافت می‌کند و در پایان سررسید اصل مبلغ را باز می‌گیرد. در مقابل، اوراق مشارکت به معنی مشارکت در یک طرح خاص است و سرمایه‌گذار سهمی از سود پروژه را دریافت می‌کند.

برخلاف اوراق قرضه که دارنده هیچ‌گونه حق رأی یا مالکیتی در شرکت ندارد، اوراق مشارکت نیز سود متغیر بر اساس موفقیت پروژه دارند و معمولا تضمین‌های خاصی برای پرداخت سود در نظر گرفته می‌شود. همچنین، در اوراق قرضه، دارنده در صورت ورشکستگی ناشر حق تقدم دریافت اصل و بهره را نسبت به سهامداران دارد، در حالی که در اوراق مشارکت، ریسک پرداخت سود و اصل سرمایه بیشتر به موفقیت پروژه وابسته است.

نحوه خرید و فروش اوراق قرضه

در بازار اولیه، اوراق قرضه برای اولین بار توسط ناشر (دولت یا شرکت) به سرمایه‌گذاران عرضه می‌شود. در این مرحله، سرمایه‌گذاران می‌توانند این اوراق را مستقیما از ناشر خریداری کنند. این خرید معمولا از طریق پذیره‌نویسی انجام می‌شود که می‌تواند به‌صورت مذاکره‌ای یا رقابتی باشد.

پس از انتشار اوراق قرضه در بازار اولیه، این اوراق در بازار ثانویه خرید و فروش می‌شوند. در این بازار، سرمایه‌گذاران می‌توانند اوراق قرضه خود را به دیگر سرمایه‌گذاران بفروشند یا اوراق قرضه جدیدی خریداری کنند. بازار ثانویه به‌طور عمده در بازار‌های خارج از بورس (OTC) فعالیت می‌کند و نقدینگی این اوراق را افزایش می‌دهد.

برخی اوراق قرضه به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که قبل از سررسید آن‌ها را به فروش برسانند یا به ناشر بازگردانند. این ویژگی موجب می‌شود که این اوراق از انعطاف بیشتری برخوردار شوند.

مزایا سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه

درآمد ثابت: اوراق قرضه معمولا به دارنده خود سود ثابت پرداخت می‌کنند که می‌تواند منبعی مطمئن از درآمد باشد.
ثبات قیمتی: این اوراق معمولا نوسانات کمتری نسبت به سهام دارند و به همین دلیل برای سرمایه‌گذارانی که به دنبال ثبات بیشتر هستند مناسب است.
حق تقدم در صورت ورشکستگی ناشر: در صورت ورشکستگی ناشر، دارندگان اوراق قرضه نسبت به سهامداران اولویت دارند و می‌توانند اصل و فرع سرمایه خود را دریافت کنند.
تنوع در پرتفوی سرمایه‌گذاری: سرمایه‌گذاری در این اوراق به تنوع بیشتر پرتفوی سرمایه‌گذار کمک می‌کند و ریسک کلی آن را کاهش می‌دهد.

معایب سرمایه‌گذاری در اوراق قرضه

ریسک نرخ بهره: با افزایش نرخ بهره در بازار، قیمت اوراق قرضه کاهش می‌یابد، که می‌تواند زیان برای سرمایه‌گذارانی که قصد فروش زودهنگام دارند ایجاد کند.
ریسک نکول: در اوراق قرضه شرکت‌های خصوصی، احتمال نکول یا ورشکستگی ناشر وجود دارد که می‌تواند منجر به از دست دادن سرمایه اصلی و سود شود.
عدم حق مالکیت یا رأی: دارندگان اوراق قرضه هیچ‌گونه حق مالکیت یا حق رأی در شرکت‌ها ندارند و نمی‌توانند در تصمیمات شرکت مشارکت کنند.
بازده محدود: به دلیل نرخ سود ثابت، اوراق قرضه معمولا بازده کمتری نسبت به سهام دارند و نمی‌توانند در شرایط رشد اقتصادی سریع مانند سهام سود بیشتری ایجاد کنند.

جمع‌بندی

به طور کلی، اوراق قرضه ابزار مالی است که به وسیله آن‌ها ناشر به سرمایه‌گذاران مبالغ معینی به عنوان بهره پرداخت می‌کند و در زمان سررسید نیز اصل مبلغ سرمایه را بازپرداخت می‌نماید. این اوراق به عنوان یکی از ابزارهای تامین مالی، ویژگی‌هایی نظیر سررسید معین، بهره ثابت یا متغیر و عدم مالکیت در شرکت دارندگان را به همراه دارند. اوراق قرضه می‌توانند به شکل‌های مختلفی همچون اوراق قرضه کوپن صفر، قابل تبدیل یا قابل فراخوان منتشر شوند و به سرمایه‌گذاران این امکان را می‌دهند که با توجه به ریسک‌ها و بازده‌های مختلف، گزینه‌های متنوعی برای سرمایه‌گذاری داشته باشند. از آنجا که نرخ بهره و ریسک‌های بازار تاثیر زیادی بر قیمت اوراق قرضه دارند، بازار این اوراق معمولا پایداری بیشتری نسبت به بازار سهام از خود نشان می‌دهد.

سوالات متداول